Neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi

Topshiriqlar  

1. 

Benzin  va  dizel  yoqilg‘isi  aralashmasi-ning  zichligi  810  kg/m

3

, 

benzinning zichligi 735 kg/m

3

, dizel yoqilg‘isining zichligi 840 kg/m

3

, benzin 

va dizel yoqilg‘isining aralashmadagi konsentratsiyasi aniqlansin. 

2. 

Dizel  yoqilg‘isidagi  benzinning  ruxsat  etilgan  chegaraviy 

miqdori  0,2  %,  12000  m

3

  dizel  yoqilg‘ili  rezervuarga  qanday  maksimal 

hajmda  bu  benzinli  dizel  yoqilg‘isidan  qo‘shish  kerak.  (aralashmaning 

zichligi 800 kg/m

3

, benziniki 730 kg/m

3

, dizelniki 840 kg/m

3

). 

3. 

GOST  bo‘yicha  benzinning  so‘nggi  qaynash  harorati  185 

0

S, 

aynan qaynash harorati 180 

0

S. Bu benzindagi dizel yoqilg‘isining chegaraviy 

ruxsat etilgan tarkibi aniqlansin. (



D

=840 kg/m

3

) 

 

 

Zichligi 

1

 bo‘lgan neft mahsuloti, zichligi 

2

 bo‘lgan neft mahsuloti bilan 

aralashtirildi. Birinchi neft mahsulotining massasi m

1

, ikkinchi neft 

mahsulotining massasi m

2

. Hosil bo‘lgan aralashmaning zichligi 

aniqlansin.   

    

№ 



1

, 

kg/m

3

 



2

, 

kg/m

3

 

m

1

, kg 

m

2

, kg 

1 

780 

840 

150 

350 

2 

783 

845 

155 

348 

3 

785 

842 

158 

345 

4 

786 

843 

160 

342 

5 

787 

848 

162 

340 

6 

788 

850 

165 

338 

7 

790 

852 

168 

335 

8 

795 

855 

170 

330 

9 

794 

858 

175 

332 

10 

798 

853 

180 

325 

11 

800 

854 

185 

320 

12 

810 

846 

190 

333 

13 

812 

849 

194 

320 

14 

816 

857 

200 

347 

15 

820 

860 

210 

336 

 

TABIIY GAZLARNING FIZIK XUSUSIYATLARINI O‘RGANISH

 

 

Tabiiy  gaz  asosan  metandan  tashkil  topgan  (SN

4

).  Gazning  zichligi 

uning  tarkibiga,  bosimiga  va  haroratiga  bog‘liq  bo‘ladi.  Standart  sharoitda 

(p=0,1013 Mpa, T=293 K) uning zichligi 

st.

 taxminan 0,7 kg/m

3

 deb olingan. 

Hisob-kitoblarda  nisbiy  zichlik  tushunchasi  mavjud.  Nisbiy  zichlik  deganda 

havodagi  gaz  zichligining  havo  zichligi  nisbatiga  aytiladi.  YA’ni 

х

г





,  bu 

erda

г



  gazning  zichligi, 

х



-  havoning  zichligi.  Umumiy  holatda  gazning 

standart  holatdagi  zichligi  quyidagiga  teng: 

( )





=

ст

в

cт





,  bu  erda 

( )

3

/

204

,

1

м

кг

cт

в





. 

Gazning zichligi, hajmi va harorati bo‘yicha bog‘liqlik tenglamasi holat 

tenglamasi  deyiladi 

(

)

0

,

,

=

T

p

F



,  gazning  holat  tenglamasi  Menedeleev-

Klapeyron tenglamasi bo‘yicha quyidagicha 

T

R

m

V

p

0



=





                          (36) 

bu  erda 

V

  -  gaz  hajmi, 

m

  -  gaz  massasi, 



  -  gazning  molyar  massasi 

(kg/kmol), 

0

R

  -  universal  gaz  doimiysi  (

)

/(

8314

0

К

кмоль

Ж

R



=

).  Gazlar 

xususiyati Mendeleev -Klapeyron tenglamasi orqali modellashsa u holda ular 

mukammal  gazlar  deb  ataladi.  Agar  solishtirma  hajmni    V/m  deb  olsak 

R

R =



0

 bo‘lsa, ya’ni berilgan gazning doimiysi (J/(kgK)), u holda mukammal 

gazning holat tenglamasini quyidagicha yozish mumkin. 

RT

p

=





 yoki  

RT

p



=

              (37) 

Masalan metan gaz doimiysi – 518,33 J/(kgK), nordon uglerod gazi – 188,95 

J/(kgK),  kislorod  –  259,8  J/(kgK),  havo  –  287,1  J/(kgK), 



=



=

1

,

287

в

R

R

.    

Real  gazlarning xususiyati ideal gazlarning xususiyatidan farqlanadi. Har bir 

real gaz uchun bir qancha kritik temperaturalar mavjud bo‘lib, ixtiyoriy T



T

kr

 

qiymat  uchun  r  bosim  mavjud  bo‘lib,  bu  holda  gazlarning  faza  o‘tishi 

suyuqlik holati kuzatiladi,  T



T

kr

 bu  hol  hech qanday bosimda  kuzatilmaydi. 

Agar T=T

kr 

 bo‘lsa, u holda shunday r

kr

 bosim mavjud bo‘ladiki, bunda gaz va 

suyuq  faza  farqi  bo‘lmaydi.  T

kr

,  r

kr

  gazning  kritik  parametrlari  deyiladi. 

Masalan  Metanning  kritik  parametrlari  quyidagicha:  T

kr

=190,55  K,  r

kr

=4,64 

MPa.  Ba’zi  bir  tabiiy  gazlar  komponentlarining  kritik  parametrlari  quyidagi 

jadvalda berilgan. 

 

Tabiiy gaz tarkibidagi doimiy komponentlar 

3-jadval 

Gaz  

Molyar 

massasi, 

kg/mol 

Havo 

bo‘yicha 

zichligi 

Kritik 

bosim, 

MPa 

Kritik 

harorat, 

K 

Metan  

16,042 

0,554 

4,641  190,55 

Etan  

30,068 

1,049 

4,913  305,50 

Propan 

44,094 

1,562 

4,264  369,80 

Izobutan 

58,120 

2,066 

3,570  407,90 

n-Butan 

58,120 

1,091 

3,796  425,17 

n-Pentan 

72,146 

2,480 

3,374  469,78 

Azot  

28,016 

0,970 

3,396  126,25 

Kislorod 

32,000 

1,104 

4,876  154,18 

Oltingugurt-

vodorodi 

34,900 

1,190 

8,721  373,56 

Nordon 

uglerodli gaz 

44,011 

1,525 

7,382  304,19 

Vodorod 

2,020 

0,069 

1,256 

33,10 

Geliy 

4,000 

1,136 

0,222 

5,00 

Havo  

28,966 

1,000 

3,780  132,46 

 

Bir  qator  hollarda  real  gazlarning  holat  tenglamasini  quyidagi 

ko‘rinishda tasavvur qilish mumkin: 

r=Z(r,T)∙

RT



,  bu  erda    Z(r,T)-  o‘lchamsiz  gazning  siqiluvchanlik 

koeffitsienti  bo‘lib  ideal  gazlar  uchun  Z=1  bo‘ladi.  Z(

p

,

T

) 

p

=r/r

kr

      va  

T

=T/T

kr

  keltirilgan  bosim  va  keltirilgan  harorat  bo‘yicha  quyidagi  rasmda 

tasvirlangan. 

Metan    va  boshqa  gaz  aralashmalaridan  (etan,  propan,  butan,  izobutan, 

azot,  oltingugurt,  vodorod,  uglerod  nordon  gazi,  geliy  va  boshqalar)  tashkil 

topgan    tabiiy  gazlar  uchun,  siqiluvchanlik  koeffitsienti  Z(

p

,

T

)  quyidagi 

approksimatsion ifoda orqali aniqlanishi mumkin: 

Z(

p

,

T

) =1-0,4273∙

p

∙

T

-3,668

. 

Gaz  aralashmalarining  molyar  massasi  va  kritik  parametrlari  quyidagi 

ifoda orqali aniqlanishi mumkin: 



=

=



=

n

j

j

j

j

x

1





                               (38)  

P

kr

=



=

=

n

j

j

j

x

1

∙R

kr,j                                          

(39)   

T

kr

=



=

=

n

j

j

j

x

1

∙T

kr

,                           (40) 

 

Bu erda x

j

 – gaz tarkibidagi komponentlarning hajmiy ulushlari. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Z 

1,1 

 

1,0 

 

0,9 

 

0,8 

 

0,7 

 

0,6 

 

0,5 

 

0,4 

 

0,3 

 

0,2 

 

0,1 

 

0 

       

1          2           3           4          5            6            7

     

Р

 

4-расм. 

Z( p , T ) боғлиқлигини  p =р/р

кр

   ва  T =Т/Т

кр

 

бўйича.

 

3,5 

3 

2,5 

Т=4 

2 

1,9 

1,8 

1,7 

1,6 

1,5 

1,4 

1,3 

1,2 

1,1

5 

1,1 

1,0

5 

1 

 

5.1. Masala: Gaz aralashmasining tarkibi 99% metandan, 0,5 % etan va 

0,5  %  azotdan  tashkil  topgan.  Gaz  aralashmasining  molyar  massasi  va  gaz 

doimiysi qiymatlari aniqlansin.  

Masalaning  yechimi:  gaz  aralashmasining  molyar  massasi  quyidagi 

ifodadan aniqlanadi: 



=

=



=

n

j

j

j

j

x

1





=16,042∙0,99+28,016∙0,005+30,068∙0,005= 

=16,172; 

)

/(

1

,

514

172

,

16

8314

0

К

кг

Дж

R

R





=

=



 

5.2. Masala. Standart sharooitdagi 100  ming m

3

 tabiiy gazning massasi 

aniqlansin. (R=0,1013 MPa, Harorati 293 K, 



=19,2 kg/mol) 

Masalaning  yechimi:  massani  aniqlash  uchun  Mendeleev-  Klapeyron 

tenglamasidan foydalanamiz: 

T

R

m

V

p

0



=





 

bu yerdan m ni aniqlaymiz 

T

R

PV

m

0



=

; 

293

8314

2

,

19

10

101300

5







=

m

=79842 kg. 

5.3.  Masala.    Standart  sharoitda  o‘lchangan  tabiiy  gazning  hajmi    10 

ming  m

3

  tashkil  etadi.  Bu  gazning    normal  sharoitdagi  hajmi  aniklansin. 

(normal sharoit  R= 0,1013 MPa, T=273 K). 

Masalaning  yechimi:  Normal  sharoit,  standart  sharoitdan  quyidagi 

parametlar bilan  farqlanadi:  birinchi navbatda  normal  sharoitda  harorat  0 

0

S, 

standart sharoitda esa +20 

0

S:  

R

atm.

∙V

n

=

;

0

Н

T

R

m 



 R

atm.

∙V

s

=

;

0

С

T

R

m 



 

Bundan V

n

/V

s

=T

n

/T

s  

bo‘ladi, quyidagini olamiz:  

 

93174

,

0

20

273

273



+

=

C

H

V

V

 yoki  

 

3

4

4

,

9317

10

93174

,

0

м

V

H

=



=

 

 

Topshiriqlar 

1. Gaz aralashmasi 88 % metandan, 6 % etandan, 4 % propandan va 2 

%  azotdan  tashkil  topgan.  Gaz  aralashmasining  molyar  massasi  va  gaz 

doimiysi qiymati aniqlansin.  

2.  Standart  sharoitdagi  250    ming  m

3

  tabiiy  gazning  massasi 

aniqlansin.( R=0,1013 MPa, harorati 293 K, 



=18,5 kg/mol) 

3.  Tabiiy  gaz  20  ming  m

3

  li  rezervuarda  0,112  MPa  bosimda 

saqlanayapti, havo harorati +8 

0

S dan +20 

0

S gacha o‘zgaradi. Rezervuardagi 

bosim o‘zgarish amplitudasi aniqlansin.   

4.  Gaz aralashmasining xarakteristikasi quyidagi jadvalda berilgan: 

 

4-jadval 

Gaz 

komponenti 

Hajmiy 

ulushi, % 

Kritik 

bosim, 

MPa 

Kritik 

harorati 

Metan 

92,0 

4,641 

190,55 

Etan 

4,0 

4,913 

305,50 

Azot 

2,0 

3,396 

126,25 

Oltingugurt 

vodorod 

1,0 

8,721 

373,56 

Uglerod 

nordon  

gazi 

1,0 

7,382 

304,19 

6,5  MPa  bosimdagi  va  +25 

0

S  haroratdagi  aralashmaning  siqiluvchanlik 

koeffitsienti Z aniqlansin.  

5. Gaz aralashmasining xarakteristikasi quyidagi jadvalda berilgan: 

 

 

 

 

5-jadval 

Gaz 

komponenti 

Molyar 

massasi, 

kg/kmol 

Hajmiy 

ulushi, 

% 

Kritik 

bosim, 

MPa 

Kritik 

harorat, 

K 

Metan 

16,042 

92,0 

4,641 

190,55 

Etan 

30,068 

4,0 

4,913 

305,50 

Izobutan 

58,120 

2,0 

3,570 

407,90 

Azot 

28,016 

1,0 

3,396 

126,25 

Oltingugurt 

vodorod   

34,900 

1,0 

8,721 

373,56 

7,0  MPa  bosimdagi  va  +15 

0

S  haroratdagi  aralashmaning  zichligini 

aniqlansin.  

Berilgan variantlar asosida gaz aralashmasining molyar massasi va 

gaz  doimiysi  qiymatlari  va    7,0  MPa  bosimdagi  va  +15 

0

S  haroratdagi 

aralashmaning zichligini aniqlansin.    

№ 

Metan 

Etan  

Azot  

R

kr

,  

MPa 

T 

kr

, K  Haj-

miy 

ulush 

R

kr

,  

MPa 

T 

kr

, K  Haj-

miy 

ulush 

R

kr

,  

MPa 

T 

kr

, K  Haj-

miy 

ulush 

1  4,641  190,55 

93 

4,913  305,50 

5 

3,396  126,25 

2 

2  4,641  190,55 

90 

4,913  305,50 

7 

3,396  126,25 

3 

3  4,641  190,55 

91 

4,913  305,50 

6 

3,396  126,25 

3 

4  4,641  190,55 

92 

4,913  305,50 

5 

3,396  126,25 

3 

5  4,641  190,55 

89 

4,913  305,50 

6 

3,396  126,25 

5 

6  4,641  190,55 

88 

4,913  305,50 

8 

3,396  126,25 

4 

7  4,641  190,55 

90 

4,913  305,50 

6 

3,396  126,25 

4 

8  4,641  190,55 

92 

4,913  305,50 

6 

3,396  126,25 

2 

9  4,641  190,55 

93 

4,913  305,50 

5 

3,396  126,25 

2 

10  4,641  190,55 

94 

4,913  305,50 

4 

3,396  126,25 

2 

11  4,641  190,55 

92 

4,913  305,50 

5 

3,396  126,25 

3 

12  4,641  190,55 

95 

4,913  305,50 

4 

3,396  126,25 

1 

13  4,641  190,55 

90 

4,913  305,50 

5 

3,396  126,25 

5 

14  4,641  190,55 

91 

4,913  305,50 

6 

3,396  126,25 

3 

15  4,641  190,55 

92 

4,913  305,50 

5 

3,396  126,25 

3