Neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi

REZERVUARNING ELEMENTAR MEXANIK HISOBI 

 

 Rezervuarlarning 

elementar 

mexanik 

hisobiga, 

saqlanayotgan 

mahsulotni  gidrostatik  bosimiga  bog‘liq  bo‘lgan  rezervuarning  devor 

qalinligini aniqlash kiradi. Rezervuarlarning tagi va tomining qalinligi, ularni 

qurish  texnologiyasi  va  konstruksiya  echimlariga  ko‘ra  qabul  qilinadi. 

Rezervuarning  devor  qalinligi  barcha  ta’sir  etuvchi  omillar  hisobga  olinib, 

eng 

yuqori 

kuchlanish 

holati 

metodikasi 

bo‘yicha 

aniqlanadi. 

Konstruksiyaning eng yuqori kuchlanish holati deganda, uning tashqi kuchlar 

ta’siriga  qarshilik  ko‘rsata  olish  qobiliyatining  yuqori  chegarasi  tushuniladi. 

Bu  chegaradan  yuqorida,  konstruksiya  tashqi  kuchlar  ta’siriga  qarshilik 

ko‘rsatish  qobiliyatini  yo‘qotadi.  Hisob  ifodasidagi  barcha  koeffitsientlar 

tegishli SNiP larda normallashtirilgan.  

Saqlanayotgan  suyuqlikni  rezervuar  devoriga  bo‘lgan  gidrostatik  ta’siri, 

rezervuarni  yuqorisidan  pastiga  qarab  ortib  boradi.  SHunga  ko‘ra,  rezervuar 

poyaslarining  qalinligi  bir  biridan  farq  qiladi,  ya’ni  rezervuarni  pastdan 

yuqorisiga karab kamayib boradi. 

Rezervuarni  poyaslar  bo‘yicha  qalinligi  ()  quyidagi  umumiy  ifoda 

bo‘yicha hisoblanadi. 

;

R

m

)

P

n

ghin

(

R

св

P

u



+

=

2

1





  mm. 

bu erda R –rezervuar radiusi, m. 

 



-  saqlanadigan mahsulot zichligi, kgm

3

 

 

h

i

  –  hisoblanayotgan  rezervuar  poyasining  qirqim  yuzasi  ustidagi 

suyuqlikning balandligi, m. 

 

n

1

  –  suyuqlikni  gidrostatik  bosimi  uchun  ortiqcha  yuk  (ortiqcha 

kuchlanish) koeffitsienti, n

1

=1,1 

 

n

2

  –  vakuum  va  gazlarni  ortiqcha  bosimi  uchun,  ortiqcha  yuk 

koeffitsienti, n

2

 =1,2 

 

m  –  konstruksiyaning  ish  sharoitini  hisobga  oluvchi  koeffitsient, 

m=0,8 

 

−

св

P

R

  payvand chokining hisobli qarshiligi, 

            

5

10

2000 

=

св

P

R

Pa (2100 kgs/sm

2

) 

u

P

- ortiqcha bosim, 

u

P

=1962 Pa (0,02 kgs/sm

2

). 

g

- erkin tushish tezligi, m /s

2

. 

Keltirilgan  ifodaga  ko‘ra,  mahsulotni  saqlash  uchun  qabul  qilingan 

maqbul  rezervuarlardan  biri  bo‘yicha  (misol  tariqasida)  namunaviy  hisob 

ishni bajaramiz. 

Misol.  Hajmi  5000  m

3

  li  tik  o‘rnatilgan  po‘lat  rezervuarining  maqbul 

poyaslar bo‘yicha devor qalinligini hisoblang. 

Hisoblash uchun birlamchi ma’lumotlar: 

•  Rezervuar balandligi, N=14,9 m 

•  Rezervuar radiusi, 

R

=10,46 m 

•  Rezervuarning poyaslar soni, 

10

=

n

 ta. 

•  Saqlanadigan mahsulot zichligi, 

865

=



kg/m

3

. 

•  Poyasning balandligi, 

=

h

1,49 m. 

Qolgan ma’lumotlar, hisoblash ifodasida keltirilgan. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 – rasm. Rezervuar poyas qalinligini hisoblash chizmasi 

Hisoblash tartibi. 

1.  Har bir poyasidagi hisobli bosim qiymati aniqlanadi. 

4

2354

9324

1962

2

1

8

9

865

1

1

2

1

,

h

,

h

,

,

P

n

gh

n

P

i

i

u

i

+

=



+







=

+

=



 



1 



2 



3     



4 



5 



6 



7 



8 



9 



10 

V=5000

 

H

 

R

 

h

i 

2.  Payvand  chokini  hisobli  qarshiligini  (

СВ

р

R

)  rezervuarni  ish  sharoiti 

koeffitsientiga  ko‘paytirib,  payvand  choklarida  hosil  bo‘ladigan  kuchlanish 

aniqlanadi. 

R

m

CB

CB

5

5

10

1648

10

2060

8

,

0



=





=



=



Pa 

3.   Poyaslar bo‘yicha devor qalinligi hisoblanadi. 

.

0

,

9

10

1648

1390136

10

1648

46

,

10

)

2354

14

9324

(

10

1648

46

,

10

)

4

,

2354

9324

(

5

5

5

1

мм

h

R

P

i

CB





=





+



=





+



=



=





 

мм

h

i

.

8

10

1648

)

4

,

2354

6

,

12

7

,

9324

10

1648

46

,

10

)

4

,

2354

7

,

9324

5

5

2





+



=

=



+



=



 

SHu  tarzda,  qolgan  poyaslarni  (

3



dan 

10



)  gacha  devor  qalinligi 

aniqlanadi. 

Eslatma.  Hisoblashda  poyaslar  qalinligi  4  mm  dan  kichik  chiqsa, 

normativ  ko‘rsatmalarga  asoslanib,  ularning  qalinligini  4  mm  ga  teng  deb 

qabul qilinadi. 

 

YIG‘UVCHI HOVUZ DEVOR BALANDLIGINING (OBVALIVANIE) 

HISOBI 

SNiP S-106–79 ga ko‘ra rezervuarlar saroy maydonida guruh bo‘yicha 

joylashtiriladi. Avariya yoki boshqa sabablarga ko‘ra to‘kilgan mahsulotlarni 

tarqalib ketmasligi uchun, guruh rezervuarlarining atrofi tuproq yoki to‘kilgan 

mahsulotning gidrostatik bosimiga ko‘ra hisoblangan devor bilan o‘raladi. (2–

rasmga qarang.) 

Rezervuarlarning  hajmi  va  konstruksiyasiga  ko‘ra,  ularning  guruhdagi 

soni  va  umumiy  hajmi  qabul  qilingan  normaga  ko‘ra  belgilanadi.  Hajmi  50 

000 m

3

 li guruh rezervuarlarini umumiy hajmi 200 000 m

3

 dan, hajmi 50 000 

m

3

  dan  kam  bo‘lgan  pontonli  va  suzib  yuruvchi  qopqoqli  guruh 

rezervuarlarining umumiy hajmi 120 000 m

3

 dan ortiq bo‘lmasligi kerak. 

Guruhdagi rezervuarlar orasidagi masofa 0,5 rezervuar diametriga, lekin 

20  m  dan  ortiq  bo‘lmasligi  kerak.  YAqin  joylashgan  qo‘shni  er  usti  guruh 

rezervuarlari orasidagi masofa 40 m bo‘lishi kerak. 

Hajmi  10  000  m

3

  dan  kichik  bo‘lgan  guruh  rezervuarlar  joylashgan 

maydonning  devor  balandligi  1  m  dan  va  hajmi  10  000  m

3

  va  undan  ortiq 

bo‘lgan  rezervuarlar  joylashgan  maydon  devor  balandligi  1,5  m  dan  kam 

bo‘lmasligi kerak. 

Devor  orqali  hosil  qilinadigan  maydon  hajmi,  guruhdagi  eng  katta 

rezervuarning hajmiga teng bo‘lishi kerak. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 – rasm. Rezervuarlar saroyining guruh bo‘yicha joylashish chizmasi. 

a – maydon eni. v – maydon uzunligi. 

1-devor, h - devor balandligi. 

0,5Д

 

0,5Д

 

а

 

в

 

36

 

1 

h 

Hosil  qilinadigan  devorning  balandligini  quyidagi  umumiy  ifoda 

yordamida hisoblash mumkin. 

;

)

4

(

2

2



−



=

D

в

a

V

h



 m. 

a – maydon eni, m. 

v – maydon uzunligi, m. 

V- rezervuar hajmi, m

3

. 

D – rezervuar diametri, m. 

Misol. Hajmi 5 000 m

3

 (2 ta) va 3 000 m

3

 (2 ta) rezervuarlar guruhidan 

tashkil topgan maydonning (obvalovanie) devor balandligini hisoblang. 

Hajmi  5  000  m

3

  li  va  3  000  m

3

  li  rezervuar-larning  diametrlari 

tegishlicha, 20,9 m va 18,98 m. 

YUkqorida  keltirilgan  norma  talablariga  ko‘ra  “a”  va  “v”  larning 

qiymatlari tegishlicha, 56,4 va 59,34 m. (3-rasmga karang) 





х

h

)

2

4

98

,

18

14

,

3

2

4

9

,

20

14

,

3

(

)

4

,

56

34

,

58

(

2

5000

2

2





+





−

=

= 

=





м

,

,

)

,

,

(

25

1

23

1

4077

5000

6

565

8

685

3290

2

5000

→

=

=

+

−

 

                                    v 

 

 

 

 

 

 

                                         

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 – rasm. Maydon devor qalinligini hisoblash uchun chizma. 

 

 

а

 

YER OSTI GAZ OMBORIDA MAKSIMAL GAZ MIQDORINI 

HISOBLASH 

 

Yer  osti  gaz  omborlarini  ishlatilgan  gaz  konlari  o‘rnida  hosil  etishda 

quyidagi faktorlar aniqlanadi: 

1. Maksimal ruxsat etilgan bosim. 

2. Gazni so‘nggi olish vaqtida kerak bo‘ladigan minimal bosim. 

3. Aktiv va bufer gaz hajmi. 

4. Haydash-ishlatish quduqlarining soni. 

5. Kondagi ulovchi va kon quvurlarining diametri va devor qalinligi. 

6. Kompressor stansiyalari uchun kompressor agregatining turi. 

7. KS larining umumiy quvvati. 

8.  Qatlamga  gazni  haydash  va  undan  olish  vaqtida  gazni  quritish  va 

tozalash uchun qurilmalarining turi va o‘lchamlari. 

9. Qo‘shimcha kapital quyilmalarining hajmi, gazni saqlash tannarxi va 

qo‘shimcha kapital xarajatlarni oqlash muddati. 

Eng  asosiy  hisoblardan  biri  aktiv  va  bufer  gaz  hajmini  aniqlash 

hisoblanadi.  Bu  yer  osti  gaz  omboridagi  maksimal  gaz  miqdori  bilan  ifoda 

etiladi. 

Bu  kattalikni  aniqlashda  bir  qancha  boshlang‘ich  ma’lumotlar  talab 

etiladi. 

1. Ombor gaz  bo‘shlig‘ining doimiy gazga to‘yin-ganlik hajmi . 

2. Ombordagi boshlang‘ich bosim R

b

. 

3. Qatlamning o‘tkazuvchanlik koeffitsienti . 

4. G‘ovaklik koeffitsienti m. 

5. Dinamik qovushqoqlik koeffitsienti 

0

. 

6. Qatlamning qalinligi h. 

7. Quduqning gidrodinamik radiusi R

q

. 

8. Haydash quduqlarining soni n. 

9. Gaz omboriga kunlik haydaladigan gaz sarfi N. 

10. Gaz omboridagi maksimal ruxsat etilgan bosim R

maks

. 

11. Quduq chuqurligi L. 

12. Ekspluatatsion kollonaning ichki diametri d. 

13. Gazning nisbiy zichligi . 

14. Quvurning gidravlik qarshilik koeffi-sienti . 

15.  Kompressorning  qabul  qilish  kollektoridagi  bosim  (Kollektor  -

kompressorga kirish quvuri) R

kirish

. 

16. Kompressorning qabul qilish kollektoridagi gazning harorati T

k

. 

17. Kompressor porshenini xarakterlovchi geometrik hajm V

k.p.x.

-  

18. Kompressor silindr bo‘shlig‘ining hajm koeffitsienti S. 

19. Kompressor silindrlarining gaz siqish ko‘rsatkichi m

1

. 

20. Gazlarning o‘ta siqiluvchanlik koeffitsient z

0

. 

Masala: 

1.  Maksimal haydaladigan gaz hajmi 

(

)

0

Р

Р

Q

макс

йдаш

максималха

−



=

 (1) 

2. Omborga gazning haydalish vaqti 

N

хайд

Qмакс

t

.

.

=

 

3. Gaz omboridagi umumiy gaz hajmi 

хайд

макс

б

у

Q

Р

Q

.

+





=

 

б

Р





- bufer gaz hajmi, 

хайд

макс

Q

.

 - aktiv gaz hajmi. 

4. Aktiv gaz hajmi bilan bufer gaz hajmi nisbatlari aniqlanadi. 

б

a

Q

Q

=



 

5. Gaz haydalishining oxirgi davridagi quduq tubi bosimi. 

х

кудук

контур

ох

т

к

nA

R

R

N

Р

Р

ln

2

.

.

.

+

=

 

Bu yerda Ax – ma’lum bir holatdagi hisobiy quduq mahsuldorligi 

0

0

0

116

T

z

Т

кhP

Ах

к

атмосфера







=





, 

Amaliyotda boshlang‘ich holatdagi gaz harorati 

к

T

T =

0

 deb olinadi.  

6. Quduq tomon harakatlanadigan oqim radusi 

hmn

R

контур





=

 

7. (Gazni haydash vaqtidagi) Quduq usti bosimi 

(

)

1

10

377

,

1

2

5

2

2

0

2

2

2

.

.

.

.

−







−



=

−

−

−

s

у

к

s

т

к

ус

к

e

d

Q

T

z

е

Р

Р



 

Bu yerda 2s – shartli belgilash bo‘lib, 2s=0,06833L/z

0

T

0

. 

8. Kompressorlar soni 

(

)





1

4,01

С

-

0,97

1

0

/

.

.

.

−



=

m

z

кириш

х

п

к

k

Р

V

N

n

, hisoblangan qiymat yaxlitlanadi. 

Misol.  Berilgan  ma’lumotlar  asosida  gaz  omboridagi  maksimal  gaz 

hajmi  gazni  haydash  oxiridagi  quduq  tubi  bosimi,  quduq  usti  bosimi, 

kompressorlar soni aniqlansin. 

SHARTLI BELGILAR  

 

T – absolyut harorat, Kelvin K=-273 K; 

 - zichlik, kg/m

3

; 

R – bosim, Paskal, kgs/m

3

, 1 kgs/sm

2

=10

-5

 Pa=1atm; 

 - dinamik qovushqoqlik, Pz, 1Pz=10-1 kg/ms; 

V – hajm, m

3

; 

 - kinematik qovushqoqlik, St, 1St=10

-4

 m

2

/s; 

 - gidravlik qarshilik koeffitsienti; 

Re – Reynolds soni; 

n – napor, m; 

i – gidravlik qiyalik koeffitsienti; 

t – gaz siqiluvchanlik koeffitsienti; 

R

0

 – universal gaz doimiysi, R

0

=8314 J/kmolK; 



kr

 – kritik absolyut harorat; 

R

kr

 – kritik bosim; 

q – o‘tkazuvchanlik (sutkalik) qobiliyati, mln. m

3

/sut.; 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Foydalanilgan adabiyotlar 

 

Asosiy va qo‘shimcha o‘quv adabiyotlar va axborot manbalari 

Asosiy adabiyotlar 

 

1.Yuldashev  T.R.,  Dustov  A.Y.,  “Nasos  va  kompressor  stansiyalarini 

loyihalashtirish va qurish”. Darslik. 2019 y.,  

2.Паранук А.А. Эксплуатация насосных и компрессорных станции. 

Изд.Краснадарский ЦНТИ-филиал ФГБУ «РЭА» Минэнерго Россия.год: 

2019.стр.286.  

3.Шаммазов А.М.и др. “Проектирование и эксплуатация насосных 

и компрессорннных станций”-М. “Недра-Бизнесцентр”. 2010г. 

4.Гумеров 

А.Г. 

и 

др. 

«Эксплуатация 

оборудования 

нефтеперекачивающих станций».-М. «Недра-Бизнесцентр».2001г. 

5.Козаченко 

А.Н.  «Эксплуатация  компрессорных  станций 

магистралных газопроводов» -М. Строииздат, 1985г. 

6.Шаммазов  А.М,  Александров  В.Н.,  Гольков  А.И.,  и  др. 

«Проектирование и эксплуатация насосных и компрессорных станций» -

М. ООО «Недра Бизнесцентр», 2003-404с.  

7.Badalov A.S., Uralov B.R., Kan E.K., Shaazizov F.SH. Quduqli nasos 

qurilmalari. O‘quv qo‘llanma, Toshkent, 2013-112 bet. 

8.Badalov A.S., Uralov B.R., Kan E.K., Shaazizov F.Sh. Quduqli nasos 

qurilmalari. O’quv qo’llanma, Toshkent., 2013-110 bet. 

9.Mamajanov  M.  Nasoslar  va  nasos  stansiyalari.  Darslik,  Toshkent, 

2012 372 bet. 

10.Mamajonov M. Nasos va nasos stansiyalari. Darslik, Toshkent, 2012 

352 bet. 

Qo‘shimcha adabiyotlar 

11.Черкасский 

В.М.  «Насосы,  вентиляторы  компрессоры». 

М,1984г. 

12.Бунчук  И.А.  Транспорт  и  хранение  нефти,  нефтепродуктов  и 

газа. Изд. Недра. 1978г. 

13. Лобачев П.В. «Насосы и насосные станции»М.1990г. 

14.Насос  ва  компрессор  станцияларини  ишлатиш  Каримов  А.А. 

ПАроманов А.Э. Алиев Б.А. Тошкент 1999 й. 

15.Лурье  М.В.  Задачник  по  трубопроводному  транспорту  нефти, 

нефтепродуктов и газа. М. Недра-Бизнес центр 2003г,  

 

Elektron resurslar 

www.Oil and gas.com 

www.oil and gaslibrarv.com 

www.ziyonet.uz 

www.google.com

 

MUNDARIJA 

 

     Kirish  

 

1  Neft va neft mahsulotlarining fizik xususiyatlari 

 

2  Suyuqlikning qovushqoqlik xususiyati 

 

3  Magistral neft va neft mahsuloti quvurlarining hisobi 

 

4  Neft mahsulotlarini ketma-ket haydashdagi asosiy hisob-kitoblar 

 

5  Tabiiy gazlarning fizik xususiyatlarini o‘rganish 

 

6  Magistral  gaz quvurlarining hisobi 

 

7  Gaz quvurlarining issiqlik hisobi 

 

8  Gaz quvurlarining mexanik hisobi 

 

9  Ombor rezervuarlar saroyining texnologik hisoblari 

 

10  Rezervuarlarning maqbul o‘lchamlarini aniqlash 

 

11  Rezervuarning elementar mexanik hisobi 

 

12  Yig‘uvchi hovuz devor balandligining (obvalivanie) hisobi 

 

13  Yer osti gaz omborida maksimal gaz miqdorini hisoblash 

 

     SHartli belgilar  

 

     Foydalanilgan adabiyotlar 

 

      Mundarija