Ne’matov Muhammadyusuf Tekshirdi: Yozuvning kelib chiqishi: vaqt bo'ylab ajoyib sayohat

Asosiy qism: Yozuvlar maqsadi va ularni kelib chiqishi
Diniy va ma'naviy maqsadlar
Yozuvlar qadimdan diniy va ma’naviy maqsadlarda qo‘llanilgan. Cherkovlar va masjidlarda ko'pincha muqaddas matnlar, ibodatlar va diniy ta'limotlarni etkazuvchi yozuvlar mavjud. Bu yozuvlar imon haqida vizual eslatma boʻlib xizmat qiladi va izdoshlarga yoʻl-yoʻriq beradi.


Xotira va xotirlash
Yozuvlar ko'pincha muhim shaxslar, voqealar va yutuqlarni xotirlash uchun ishlatiladi. Haykallar va memorial plitalardan tortib, qabr toshlari va urush yodgorliklarigacha, yozuvlar jamiyatga doimiy ta'sir ko'rsatgan kishilarning xotirasini saqlashga yordam beradi. Ular o'z hissalarini hurmat qilish va hurmat qilish usuli sifatida xizmat qiladi.
Aloqa va ta'lim
Yozuvlar tarix davomida aloqa va ta'lim uchun zarur bo'lgan. Qadimgi ierogliflar va mixxat yozuvlaridan tortib, zamonaviy belgilar va yorliqlargacha, yozuvlar ma'lumot, ko'rsatmalar va ogohlantirishlarni beradi. Ular jamoat joylari, transport tizimlari va taʼlim muassasalarida muhim rol oʻynaydi, navigatsiya va muhim xabarlarni yetkazishda yordam beradi.
Badiiy ifoda
Yozuvlar badiiy ifoda shakli sifatida ham ishlatilgan. Masalan, xattotlik - bu yozma belgilarni ehtiyotkorlik bilan tartibga solish va loyihalashni o'z ichiga olgan san'at turi. Binolar, yodgorliklar va sanʼat asarlaridagi yozuvlar ularning estetik jozibadorligini oshirishi va ramziy maʼnolarni berishi mumkin.
Mesopotamiya
Mesopotamiya — hozirgi Iroq va Suriyadagi Dajla va Furot daryolari oraligʻidagi hudud. Bu ko'pincha sivilizatsiya beshigi hisoblanadi, chunki u tarixdagi eng qadimgi va eng ilg'or shahar jamiyatlari joylashgan hudud edi. Shumerlar, akkadlar, bobilliklar va ossuriyaliklar Mesopotamiyada o'zlarining yozuv tizimini yaratdilar.
Mesopotamiyada ma'lum bo'lgan eng qadimgi yozuv tizimi mixxat deb ataladi, bu lotincha "xanjar shaklidagi" degan ma'noni anglatadi. U qalam bilan gil lavhalarga tushirilgan yuzlab belgilardan iborat edi. Chin yozuvi dastlab buxgalteriya hisobi uchun, masalan, tovarlar yoki hayvonlar miqdorini qayd qilish uchun ishlatilgan. Asta-sekin mixxat murakkab va ko‘p qirrali tizimga aylandi, u nafaqat ot va sonlarni, balki fe’l, sifat, olmosh, yuklama, bog‘lovchi va grammatik belgilarni ham ifodalay oladi. Chin yozuvi nutq tilidagi tovushlar va bo'g'inlarni ham ifodalashi mumkin edi.
Chin yozuvi Mesopotamiyaning boshqa xalqlari, masalan, semit tilida so'zlashuvchi akkadlar tomonidan qabul qilingan va moslashtirilgan. Chin yozuvi, shuningdek, Misr ierogliflari va Anadolu alifbolari kabi mintaqadagi boshqa yozuv tizimlaridan ham ta'sirlangan. Mesopotamiyada mixxat yozuvi adabiyot, she'riyat, mifologiya, tarix, astronomiya, matematika, tibbiyot, huquq, diplomatiya va boshqaruv kabi turli maqsadlarda ishlatilgan. Chin yozuvi matnlarining eng mashhur namunalaridan ba'zilari Gilgamish dostoni, Hammurapi kodeksi va Enuma Elish hisoblanadi.
Misr
Misr - Afrika shimoli-sharqidagi Nil daryosi bo'yidagi davlat. Bu dunyodagi eng qadimgi tsivilizatsiyalardan biri bo'lib, 3000 yildan ortiq tarixga ega. Miloddan avvalgi 3100-yillarda misrliklar o'zlarining yozuv tizimini yaratdilar. U ierogliflar deb atalar edi, bu yunoncha "muqaddas o'ymakorlik" degan ma'noni anglatadi.
Ierogliflar ob'ektlar, hayvonlar, o'simliklar, odamlar, harakatlar, g'oyalar yoki tovushlarni ifodalashi mumkin bo'lgan 1000 dan ortiq belgilardan iborat. Ierogliflar satrlar yoki ustunlar, chapdan o'ngga yoki o'ngdan chapga yoki hatto boustrofedon shaklida yozilishi mumkin, ya’ni bu o'zgaruvchan yo'nalishli yozuvni anglatadi. Ierogliflar turli uslublarda ham yozilishi mumkin, masalan, ierogliflarning soddalashtirilgan va kursiv shakli bo'lgan iyeratik yoki yanada soddalashtirilgan va mashhur yozuv shakli bo'lgan demotik.
Ierogliflar asosan diniy va qirollik maqsadlarida, masalan, ibodatxonalar, qabrlar, haykallar va yodgorliklarni bezash uchun ishlatilgan. Ierogliflar soliqlar, qonunlar, taqvimlar, tibbiyot, she'r va hikoyalarni yozib olish kabi ma'muriy, huquqiy, ilmiy va adabiy maqsadlarda ham ishlatilgan. Ieroglif matnlarining eng mashhur namunalaridan ba'zilari Rosetta toshi, Piramida matnlari va O'liklar kitobidir.

Xitoy

Xitoy Sharqiy Osiyodagi dunyodagi eng uzoq davom etgan sivilizatsiyaga ega davlatdir. Miloddan avvalgi 1600-yillarda xitoyliklar o'zlarining yozuv tizimini yaratdilar. U hanzi deb ataladi, bu mandarin tilida "xitoycha belgilar" degan ma'noni anglatadi.
Hanzi so'zlar, morfemalar yoki tushunchalarni ifodalashi mumkin bo'lgan minglab belgilardan iborat. Hanzi gorizontal yoki vertikal chiziqlarda, chapdan o'ngga yoki yuqoridan pastga yozilishi mumkin. Hanzi turli uslublarda ham yozilishi mumkin, masalan, hanziyning eng qadimgi va eng rasmiy shakli boʻlgan muhr yozuvi yoki hanziyning eng keng tarqalgan va standart shakli boʻlgan muntazam yozuv .
Xanzi dastlab fol ochish va marosim maqsadlarida, masalan, hayvon suyaklari yoki bronza idishlarga savollar yoki ota-bobolar yoki xudolarga ibodat qilish uchun ishlatilgan. Hanzi tarixiy, falsafiy, badiiy va adabiy maqsadlarda, masalan, voqealar, ta'limotlar, rasmlar, she'rlar va romanlarni yozib olish uchun ham ishlatilgan. Hanzi matnlarining eng mashhur namunalaridan ba'zilari " Analektlar", "Urush san'ati" va "Qizil xonadon orzusi"dir.