Нима учун ПЎлат ва чўянлар, уларнинг таснифи,Ўрганилади маркаланиши


Download 358.01 Kb.
bet3/3
Sana26.01.2023
Hajmi358.01 Kb.
#1124526
1   2   3
Bog'liq
12 Чўянлар уларнинг таснии, маркаланиши

Марка

UNS
бўйича белгиланиши

Таркиби, % масса улушидаа

Матрица структурасиб

Механик хоссалари

Қўлланилиш соҳалари

Мустахкамлик чегараси, МПа (ksi)

Оқувчанлик чегараси, МПа (ksi)

Пластиклиги, %EL (50 мм асосга 2 дюйм)

Кулранг чўян

SAEG1800

F10004

3,40-3,7 C,
2,55 Si,
0,7 Mn

Ф+П

124 (18)

-

-

Мустахкамлиги асосий фактор бўлмаган чўян қуймалар олишда

SAEG2500

F10005

3,2-3,5 C, 2,20 Si,
0,8 Mn

Ф+П

173 (25)

-

-

Катта бўлмаган цилиндрик блоклар, цилиндрик головкалар, поршенлар, электр калит асослари ва корпуслари

SAEG4000

F10008

3,0-3,3 C, 2,20 Si,
0,8 Mn

П

276 (40)

-

-

Дизел двигателларининг йўналтирувчилари, цилиндр ва поршенларини қуйишда

Пластинкасимон (графити шар кўринишидаги) чўян

ASTM A 536
60-40-18



F32800

3,5-3,8 C,
2,0-2,8 Si, 0,05 Mg, <0,20 Ni, <0,10 Mo

Ф

414 (60)

276 (40)

18

Босим остида ишловчи клапанлар, насос корпуси ва деталлари

100-70-03

F34800

П

689 (100)

483 (70)

3

Дастгох деталлари ва ўта чидамли шестернялар

120-90-02

F36200

БМ

827 (120)

621 (90)

2

Поршенлар, тишли ғилдираклар, валлар, сирпаниш подшипниклари

Болғаланувчан чўян

32510

F22200

2,3-2,7 C,
1,0-1,75 Si,
< 0,55 Mn

Ф

345 (50)

224 (32)

10

Ўрта ва юқори ҳароратда ишловчи турли техник мосламалар

45006

F23131

2,4-2,7 C,
1,25-1,55 Si,
< 0,55 Mn

Ф+П

448 (65)

310 (45)

6

Компакт графитли чўян

ASTM A 842
250

-


3,1-4,0 C,
1,7-3,0 Si,
0,015-0,035 Mg,
0,06-0,13 Ti

Ф

250 (36)

175 (25)

3

Дизел двигателининг корпуси, газлар чиқиши учун қувурлар, тезюрар поезднинг тормоз дискалари

450

-

П

450 (65)

315 (46)

1

Изоҳ: а – қотишманинг қолган қисми темирдан ташкил топган; б – қисқармалар;
Ф – феррит; П – перлит, БМ – бўшатилган мартенсит.


12.3 Шарсимон графитли чўян (ёки нодуляр)
Кулранг чўянни қуйишдан олдин унга кам миқдорда марганец ва церий қўшилса мавжуд шаклга эга ўзгача механик хоссаларга ва микроструктурага эга бўлади. Бундай вазиятда ҳам графит ажралиб чиқади, аммо у сфера кўринишига эга бўлади,аввалгиларидек тангасимон эмас. Бундай чўянлар шарсимон графитли чўянлар дейилади(ёки нодуляр чўянлар). Унинг микроструктураси 13.3.б. расмда кўрсатилган. Бундай чўянларнинг матрицаси перлитли ёки ферритли бўлади(бу термик ишлаш режимига боғлиқ) 13.5.расм. Қуйма олинадиган бўлса перлитли бўлади. Бир неча соат давомида 7000С ҳароратда термик ишловдан сўнг феррит матрицали худди микрофотографияларда келтирилгандек бўлади. Бундай қуймалар кулранг чўяндан кўра мустахкам ва пластик бўлади. Буни 13.5 жадвалда келтирилган турли чўянларнинг механик хоссаларидан кўришингиз мумкин.
Механик хоссаларига кўра пластик чўяннинг имкониятлари пўлатникига яқин. Масалан ферритли пластик чўяннинг чўзилишга мустахкамлиги 380-480 МПа (55000-70000 psi) оралиғида бўлади, пластиклиги (чўзилганлик коеффициенти) эса 10-20% ни ташкил этади.
Бу материалнинг асосий қўлланиладиган сохалари – клапанлар тайёрлашда, насос корпусларини, тирсакли валларни, тишли ғилдираклар, автомобил ва дастгоҳлар ясашда қўлланилади.


12.4 Оқ чўян ва болғаланувчан чўян
Агарда қотишма таркибида кремнийнинг миқдори 1%/оғирликдан ошмаса ва совутиш тезлиги юқори бўлса, бунда углероднинг кўп қисми графит эмас цементитга айланиб қолади.

Оқ чўян


Бундай қотишманинг синиш юзаси оқ рангда бўлади, шунинг учун ҳам бу қотишмага оқ чўян дейилади. Оқ чўяннинг микроструктурасининг оптик микрофотографиялари 13.3.с. расмда келтирилган. Агар гап қалин қуйма устида борса, бундай структура фақатгина деталлнинг юза қатламида хосил бўлади, яъни қуймадан сўнг тезлик билан совутиш орқали олинади. Ички ҳажмларда эса совиш секин боргани туфайли кулранг чўян хосил бўлади.



болғаланувчан чўян


Оқ чўянда цементитнинг кўп миқдорда хосил бўлиши уни қаттиқ ва жуда мўрт бўлишига олиб келади, бу ўз навбатида бу қотишмага дастгохлар ёрдамида ишлов бериш имконияти йўқлигини англатади. Шунинг учун улардан махсулот ишлаб чиқариш айрим холларда чекланган, қачонки пластик деформациясиз, ейилишбардош юза ва ўта қаттиқлик талаб қилингандагина ишлатилади. Масалан тегирмон тошлари учун ишлатиш мумкин.
Умуман олганда оқ чўян, болғаланувчан чўян деб номланадиган бошқа чўян турини ишлаб чиқаришда оралиқ махсулот сифатида ишлатилади.
Оқ чўянни узоқ вақт давомида 800-9000С (1470-16500F) ҳароратда нейтрал атмосферада (оксидланишни қайтариш учун) ушлаб туриш цементитнинг парчаланиб графит хосил бўлишига олиб келади. У кластер сифатида яна қотишмага қайтиб ферритли ёки перлитли матрицалар орасида қолади, бу совутиш тезлигига боғлиқ (13.5 расмдаги схемада кўрсатилган).


12.4 расм. Чўянларнинг саноат талабига жавоб берувчи темир – углерод фаза диаграммасидаги кўриниши. Турли ҳароратдаги термик ишловлар орқали олинган микроструктураларнинг схематик кўриниши: Gf - паға-паға графитли чўян; Gr - тармоқли графитлар; Gn - сферик шаклдаги графитли; Р – перлит; ⍺ - феррит.




Назорат саволлари
1. Пулатлар кандай курсатгичларга караб классификациякилинади.
2. Углеродлипулатларнингхоссаларига углерод кандайтаъсиркилади?
3.Оддийсифатлипулатлармаркировкасидагиракамларниманибилдиради? Ст5.
4. Сифатликонструкционпулатмаркировкасидагиракамчи? Стол30.
5. Маркировкакаториохиридаги “А” харфиниманикурсатади?
6. Маркировка бошидаги“А” харфиниманибилдиради?
7. Чуянларклассификациясинимагаасосланган?
8. Куймавакайтаишланувчичуянларорасидагифаркнимада?
9. Юқори пухта чўянларнинг таркибидаги углерод миқдори неча фоизни ташкил қилади?
10.Болғаланувчан чўянларнинг микроструктуралари қандай тузилган?
11. Кулранг чўянларни ишлаб чиқарилиш сохаси қандай?
12. Феррит – перлитли кулранг чўянларни структураси қандай тузилган?
13. Чўянларнинг таркибидаги углерод қандай таъсир қилади?

Download 358.01 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling