Niyazova n. A, Ximmataliyev d. O

Taqrizchilar: S.J. Turayev – TATU Qarshi filiali “Dasturiy 
injiniring” kafedrasi dotsenti, 
p.f.f.d. (PhD) 
I. Isomiddinov – NamMQI “Texnik tizimlarda
AT” kafedrasi mudiri (PhD) 

---

3 
Kirish 
Axborot, 
kompyuter 
va 
telekommunikatsiya 
texnologiyalarining 
rivojlanishi zamonaviy inson va umuman insoniyat hayotida, ularning global 
miqyosda qo'llanishida sezilarli o'zgarishlarga olib keldi, bu esa ular 
qo'llanmaydigan faoliyat sohasini topishni qiyinlashtiradi. Ilmiy va texnik 
yangiliklar, izlanishlar, kashfiyotlar va yutuqlarning aksariyati bir darajaga yoki 
boshqasiga, ular AT ni joriy etishga asoslangan. 
Axborot texnologiyalarini joriy etish darajasi nafaqat mudofaa sanoati, 
yuqori texnologiyali tarmoqlar va AT-kompaniyalar, balki banklar va qurilish 
kompaniyalari, tog'-kon va savdo kompaniyalari rivojlanishi va raqobatdoshligini 
belgilaydi. 
Kundalik hayotda biz muntazam ravishda ommaviy axborot vositalaridan, 
aloqa va kompyuterlardan boshqariladigan aqlli uylarda yashashgacha AT dan 
foydalanamiz. Axborot texnologiyalarining rivojlanishi ma'lumotlarga, tovarlarga, 
xizmatlarga, ta'limga va ish qidirishga kirishni sezilarli darajada soddalashtirdi va 
kengaytirdi, bu ayniqsa nogiron odamlar uchun muhimdir. 
Axborot bazasi mavjud bo'lmasdan va uni o'rganmasdan, uni tahlil asosida 
boshqaruv qarorlariga o'zgartirilmasdan samarali boshqarish mumkin emas. AT 
nafaqat boshqaruv qarorini qabul qilish bosqichida, boshqaruv ob'ekti va sub'ekti 
o'rtasidagi aloqani ta'minlash uchungina emas, balki boshqaruv qarorlarining 
amalga oshirilishini, aniq vaziyatlarning talablariga muvofiq maqsadlar, vazifalar 
va boshqaruv usullarini tezkor ravishda sozlashni nazorat qilish uchun ham 
qo'llaniladi. Bir tomondan, axborot texnologiyalaridan foydalanish va rivojlantirish 
qurilish kompaniyalari boshqaruvning sifatini yaxshilaydi va boshqaruvni axborot 
shaffofligini ta'minlaydi, natijada faoliyatning ustuvor yo'nalishlariga muvofiq 
barcha turdagi resurslardan samarali foydalanish, ishonchni va shu sababli 
fuqarolarning davlatga bo'lgan sadoqatini oshiradi. Boshqa tomondan, AT ning 
rivojlanishi kompyuter jinoyatlarining paydo bo'lishiga, axborot urushlari 
ko'lamining o'sishiga, ommaviy ongni global manipulyatsiyasiga va hokazolarga 
olib keldi. Ommaviy ongni boshqarish va axborot urushlarini olib borish 

---

4 
texnologiyalari reklama bilan biroz o'xshashdir: u erda ustuvorliklarning yangi 
tizimi shakllanmoqda va u erda, maqsadlar o'zgartiriladi, ma'lumotlar sharhlanadi 
va amaldagi tomon foydasiga taqdim etiladi. Ushbu usullar sizga aholida sodir 
bo'layotgan voqealarni baholashni o'zgartirishga, maxsus tanlangan va 
tizimlashtirilgan ma'lumotlarni tarqatish orqali jamoatchilik fikrini shakllantirishga 
imkon beradi. 
Axborot texnologiyalarining rivojlanishining salbiy oqibatlariga qarshi 
kurashish huquqni muhofaza qilish organlarining muhim vazifasi bo'lib, amalga 
oshirilayotgan jarayonlar va hodisalarni mustaqil ravishda tahlil qilish, qo'yilgan 
maqsadlar va baholarga qaramasdan, rivojlantirish kerak bo'lgan har bir kishining 
muhim qobiliyatidir. 
O’quv qollanma qurilishda axborot texnologiyalarining nazariy va amaliy 
masalalarini o'rganishga bag'ishlangan, hamda, "Qurilish sohasi" mutaxassisligi 
bo'yicha tahsil oladigan talabalar uchun mo'ljallangan. 
Birinchi bobda "Qurilishda axborot texnologiyalarining umumiy asoslari” 
mavzusida qurilishda axborot tеxnologiyalarining tasnifi, axborot kompyutеr 
tеxnologiyalarini tadbiq qilishning tеxnik vositalari, zamonaviy kompyutеrlarning 
dasturiy ta`minoti masalalari muhokama qilinadi. 
Ikkinchi bob "Axborotga ishlov bеrish tеxnologiyalari" bo’lib, unda 
Microsoft Office ning amaliy dasturlari alohida e'tibor beriladi: matn va jadval 
protsessorlari, ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimlari, grafik muharrirlari. 
Uchinchi bobda "Kompyuter tarmoqlari" tamoyillari berilgan. Mahalliy va 
global kompyuter tarmoqlarini qurish, tarmoq topologiyasi, global Internet, uning 
tarixi va asosiy xizmatlari, axborot xavfsizligi va axborotlarni himoyalash usullari 
tasnifi ko'rib chiqiladi. 
To'rtinchi bob “Mutaxassislikka ixtisoslashgan tizimlar” deb nomlangan 
bo’lib avvalgilariga qaraganda amaliyroq. Mutaxassisliklarga ixtisoslashgan 
tizimlar va dasturlar, nashriyot tizimlari (MS Publisher va boshq.), ixtisoslik 
bo’yicha maxsus dasturiy vositalar (MathLab, MathCad dasturlari) dasturlari 
imkoniyatlari o'rganiladi. 

---

5 
"Axborot tizimlari" beshinchi bobda qurilishda axborot tizimlari, ularning 
mohiyati, qo’llanilishi va vazifalari, axborot tizimlarining tuzilishi va tasnifi, 
qurilishda avtomatlashtirilgan axborot tizimlarini loyixalash va qurish usullari 
ko'rib chiqiladi. 
Albatta, ushbu 
nashrda 
qurilishda 
axborot 
texnologiyalari 
barcha 
yondashuvlari, usullari va texnologiyalari qamrab olinmagan, ammo unda amaliy 
ishlar va turli sohalarda keyingi tadqiqotlar uchun zarur bo'lgan bilim, 
ko'nikmalarni olishga yordam beradigan yetarli minimal miqdor mavjud.