Низомий номидаги тошкент давлат педагогика университети педагогика ва психология факултети

Тарих
Медиа-еффектларни ўрганиш бир неча босқичлардан ўтди, кўпинча оммавий ахборот технологияларининг ривожланишига мос келади.
Кучли медиа эффектлари босқичи
20-асрнинг бошларида радио ва кино каби ривожланаётган оммавий ахборот воситалари, тингловчиларнинг эътиқоди, идрок ва хулқ-атворини коммуникаторларнинг иродасига биноан шакллантиришда деярли қайтариб бўлмайдиган кучга эга эди.[10][11] Кучли медиа эффектлари назариясининг асосий тахминлари аудиториялар пассив ва бир ҳил. Ушбу тахмин асосланмаган ампирик далиллар аммо бунинг ўрнига инсон табиатининг тахминлари бўйича. Оммавий ахборот воситаларининг таъсирини тушуниш учун иккита асосий тушунтириш мавжуд эди. Биринчидан, оммавий эшиттириш технологиялари, ҳатто ўртача уй хўжаликлари орасида ҳам кенг аудиторияга эга бўлди. Ахборотни тарқатиш тезлиги одамларни ҳайратда қолдирди, бу ҳар қандай оммавий ахборот воситаларининг таъсирини тингловчилар идрокига тўсқинлик қилиши мумкин эди. Иккинчидан, ташвиқот техника уруш даврида бир нечта ҳукуматлар томонидан ўз халқларини бирлаштириш учун кучли восита сифатида амалга оширилди. Ушбу тарғибот кучли таъсир ўтказувчи алоқа ўрнак қилди. Дастлабки медиа эффектларини тадқиқ қилиш кўпинча ушбу ташвиқот кучига қаратилган (масалан, Лассуелл, 1927[12]). Технологик ва ижтимоий муҳитни бирлаштирган ҳолда, дастлабки медиа эффектлари назариялари оммавий ахборот воситалари қудратли эканлигини таъкидлади.[13]
Вакил назариялари:
Гиподермик игна модели, ёки сеҳрли ўқ назарияси: тингловчиларни оммавий ахборот воситаларининг тўппончасидан ўқ отиш ёки ўқ отиш мақсадлари деб ҳисоблайди. Томошабинлар укол ёки ўқдан қочиб қутула олмайдилар.
Чекланган медиа эффектлари босқичи
1930-йиллардан бошлаб, медиа эффектларини ўрганишнинг иккинчи босқичи аудиториядаги индивидуал шахсларнинг ўзига хос хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда медиа-еффектларнинг мураккаб хусусиятларини таништириш билан бирга эмпирик тадқиқотларнинг муҳимлигини асослаб берди.[10] Тҳе Пайне Фунд тадқиқотлари Ушбу даврда Қўшма Штатларда ўтказилган оммавий ахборот воситаларининг ёшларга таъсирига эътибор қаратилди. Кўплаб бошқа алоҳида тадқиқотлар ишонтириш эффектларини ўрганиш ёки филм ва бошқа оммавий ахборот воситаларида режалаштирилган ишонтириш имкониятлари ва улардан фойдаланишга қаратилган. Ховланд ва бошқ. (1949) америкалик ҳарбий хизматчиларни жалб қилиш учун филмлардан фойдаланиш таъсирини баҳолаш учун бир қатор экспериментал тадқиқотлар ўтказди.[14] Пол Лазарсфелд (1944) ва унинг ҳамкасблари томонидан демократик сайлов кампанияларининг самарадорлиги бўйича тадқиқотлар сиёсий кампаниянинг самарали тадқиқотларини бошлади.[15]
Тадқиқотчилар демографик атрибутлар, ижтимоий психологик омиллар ва оммавий ахборот воситаларидан фойдаланишнинг турли хил хатти-ҳаракатлари каби кўплаб интервалгача ўзгарувчиларни аниқлаб, шахслар ва томошабинларга оммавий ахборот таъсирининг ўзига хос хусусиятларига оид эмпирик далилларни топдилар. Тадқиқотга қўшилган ушбу янги ўзгарувчилар билан оммавий ахборот воситаларининг таъсирини ажратиш қийин бўлиб, натижада тингловчиларнинг онги, муносабати ва хулқ-атворига ҳар қандай медиа таъсир кўрсатди. Берелсон (1959) кенг келтирилган хулосани хулоса қилганидек: "Баъзи бир хил масалалар бўйича баъзи бир алоқа баъзи бир турдаги одамларнинг эътиборига баъзи бир шароитларда таъсир кўрсатиши мумкин".[16] Бутун қудратли оммавий ахборот воситаларининг контсептсияси суюлтирилган бўлса-да, бу оммавий ахборот воситаларининг таъсири ёки таъсири йўқлигини аниқламади. Бунинг ўрнига, ижтимоий муносабатлар ва маданий контекстларнинг аввалдан мавжуд бўлган тузилиши, авваламбор, одамларнинг фикрларини, қарашлари ва хулқ-атворини шакллантиради ёки ўзгартиради ва оммавий ахборот воситалари фақат ушбу белгиланган жараёнлар доирасида ишлайди. Ушбу мураккаблик медиа эффектларини ўрганишда сусайтирувчи таъсир кўрсатди.