Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti fizika matematika fakulteti
Download 1.43 Mb. Pdf ko'rish
|
akademik litseylarda axborot texnologiyalari fanining kompyuter tarmoqlari va ularda ishlash asoslari bolimini oqitish metodikasi
- Bu sahifa navigatsiya:
- Входяшие papkani oching.
- Отправленние
- ELEKTRON POCHTA BILAN ISHLASH MAVZUSINI O‘QITISH METODIKASI O‘qitishdan maqsad
- Ishni bajarish tartibi.
- 2.2. ―Kompyuter tarmoqlari va ularda ishlash asoslari‖ bo‘limi bo‘yicha o‘quvchilar bilimini baxolash
- S) Qiymatlar bazasi bilan ishlash uchun qo‗llaniladigan qurilma
|
Тема
maydonida xat mavzusini ko‘rsating. Masalan, "Taklif". Pastki katta darchada xat matni yoziladi. Misol tariqasida quyidagi xatni yozing.
"Sizni 20-mart soat 15.00 da o‘tkaziladigan "Eng yaxshi programma mahsuloti" tanloviga taklif etamiz. Tanlovda talabalar, o‘quvchilar va aspirantlar ishtirok etadi. Manzil.: Toshkent, Talabalar ko‘chasi, 14. Yoshlar Internet Markazi. Tanlov tashkiliy qo‘mitasi‖. Xatni to‘g‘ri quyidagi rasm bilan solishtirib tekshirib ko‘ring.[20]
Sizning pochtangizga kelgan xatlarni ko‘rish va o‘qish uchun quyidagilarni bajaring. Elektron pochta programmasini ishga tushiring.
bo‘ladi. Bunda kelgan xatlar serverdan sizning kompyuteringizga ko‘chiriladi . Ekranning quyi qismida nechta xat kelganligi haqidagi ma‘lumot xosil bo‘ladi. Входяшие papkani oching.
O‘qilmagan xatlar ro‘yxatda tim qora rangda ko‘rsatiladi. Xatni tanlab, sichqoncha tugmachasini chertsangiz, xat mazmuni ekranda xosil bo‘ladi.
Agar muallifga javob yubormoqchi bo‘lsangiz, Tugmachasini bosish kerak.
Ekranda muallif manzili ko‘rsatilgan darcha xosil bo‘ladi. Unda javobni yozish va so‘ng jo‘natish lozim.
Keraksiz xatni belgilab, Удалить tumachasini bosib savatga jo‘natishingiz mumkin. 48
Kirill alifbosida bir necha kodlar mavjud. Ba‘zan xatni o‘qish uchun kodni almashlash zarur bo‘ladi. Buning uchun Вид menyusining kod komandasidan keraklisini tanlash lozim. Odatda xatlar KOI8R, Cyrillic(Windows) kodlarida yoziladi.
Xujjat, grafik, audio va video fayllarni xatga ilova qilish mumkin. Turli xujjatlar, jadvallar, rasm, yoki shunga o‘xshash ma‘lumotlar ilova yordamida jo‘natiladi. Xujjatni tayyorlagan программа formatida jo‘natgan maqul. Masalan, Word, Excel yoki Power Point tayyorlangan xujjat. Chunki адресат faylni asli xolida qabul qilib olishi va undan foydalanishi mumkin.
Lekin bu fayllarning xajmi kattaligini xisobga olish zarur. Ularni jo‘natishdan avval xajmini arxivator programmalar yordamida kichraytirish zarur.
Misol tariqasida xujjatni xatga ilova qilib jo‘nataylik. Buning uchun quyidagilarni bajarishingiz zarur.
1. Xatni tashkil eting. 2. Unda manzil va mavzuni ko‘rsating.
3. Xatda ilovaga izoh keltiring. 4. So‘ng xatga xujjatni ilova qilish uchun ilova tugmachasini bosing.
5. Ekrandagi hosil bo‘lgan darchadan xujjat joylashgan papkadan Файл nomini tanlang va Вложит tugmachasini bosing. Natijada ilova nomi xatning ……… maydonida xosil bo‘ladi.
6. Xatni odatdagidek jo‘nating. 7. Отправленние papkasini ochsangiz, yuborgan xatingiz yonida ilova belgisini ko‘rasiz.
Ilovali xat olganingizda xatda ilova belgisi bo‘ladi. Ilovali xatni o‘qish tartibi quyidagicha.
1. Xatni ro‘yxatdan toping. 49
2. Uni odatdagidek oching.
3. Xatning o‘ng yuqori qismida ilova belgisini sichqoncha tugmachasi bilan cherting.
4. Natijada ilova qilingan fayl ekranda hosil bo‘ladi. 5. Zarur xolda bu xujjatni kompyuteringizga yozib qo‘ying.
Elektron pochtadan foydalanishga oid maslahatlar Xatni printerda chop etish uchun Файл menyusida Печать komandasini kiriting. Xatni alohida faylga yozib qo‘yish uchun Файл menyusining Сохранить как yoki Сохранить komandalaridan foydalaning. Keraksiz xatlarni Удалить komandasi yordamida yoki Delete tugmachasi yordamida o‘chiring. Xatlarni tartiblash mumkin, buning uchun Собшение va Перемистит в komandalaridan foydalanishingiz mumkin. Файл , Папка, Создать menyulari yordamida ochiladi. Xatni topish uchun Правка menyusining Найти сообшение komandasidan foydalanishingiz mumkin. Savatdagi xatlarni ba‘zan o‘chirishni unutmang. Katta hajmdagi ilovalarni arxivatorlar yordamida kichraytirib jo‘nating. Xatlarni alfavit, kelgan vaqti, mazmuni va ilovasiga qarab tartiblashingiz mumkin. Bu Вид, Сортировать komandalari yordamida amalga oshiriladi. Xatga imzo kiritib qo‘yishingiz mumkin. Buning uchun Опсиялар menyusida Подпис punktini topib, unda imzoni ko‘rsatishingiz mumkin. Masalan, ismingiz, familiyangiz, lavozimingiz, ishxona nomi va manzilini, telefon, faks nomerlarini berishingiz mumkin. Bu sizning ishingizni yengshillashtiradi. Xar gal bu ma‘lumotni yozishga vaqtingizni sarflamaysiz. Bu vaqtni tejaydi va ishni qulaylashtiradi.
• Noma‘lum mualliflar xatini ochishda extiyot bo‘ling. Oxirgi paytlarda quyida keltirilgan mavzudagi xatlar kompyuterlarni viruslantirmoqda. Bu 50
viruslar tufayli kompyuterdagi barcha ma‘lumotlarni o‘chirilish, kompyuter ishini ishdan chiqarilish xolatlari sodir etyapti. Masalan, "I love you" virusi juda katta talofatlarni keltirdi. Natijada Ba‘zi kompaniyalar kompyuterlar ishini tiklashga bir necha kunlar sarfladi. Bu xatlar odatda ilovali bo‘ladi. Ularni aslo ocha ko‘rmang, tezda yo‘qoting. Shuning uchun, "I love uoi"(Men seni sevaman), "Would you like get money"(Ko‘p pul ishlashni xoxlaysanmi?) va xokazolar va shunga o‘xshash mazmundagi xatlarni o‘ylab o‘tirmasdan, savatga jo‘nating.
Noma‘lum mualliflardan kelgan ilova xatlarni aslo ochmang va savatga jo‘nating. Kompyuteringizni doimo virusga tekshirib turishni unutmang. Chunki kompyuternigizda virus bo‘lsa, uni do‘stingiz yoki xam kasbingizga ilovali xat bilan jo‘natishingizni unutmang.Xatlarni qabul qilishda ularni virusga tekshirish komandasini o‘rnating.
Misol sifatida quyidagi vazifani bajaring. 1. O‘zingiz xaqidagi ma‘lumotni: ismingiz, familiyangiz, lavozimingiz, ish joyingiz va manzilni imzoga kiriting.
2. O‘zingizga ilovali xatni jo‘nating. 3. Xatni oching.
4. Ilovani oching. 5. Ilovani kompyuterdagi shaxsiy papkaingizga yozib qo‘ying.
6. Xatni printerda chop etib ko‘ring. 7. Входяшие papkasidagi xatlarni muallif nomi, vaqti, mavzusi bo‘yicha tartiblang.
51
Tugmachalar majmui
CTRL+N
Yangi xat yozish mumkin. CTRL+R
Xatga javob yuborish darchasini chiqaradi. ALT+S
Xatni jo‘natadi. CTRL+M
Xatni muallifga eltadi. CTRL+D
Xatni o‘chiradi. CTRL+R
Xat nusxasini printerda chiqaradi. Shift+ Backsrace Xatni boshqa manzilga jo‘natadi. CTRL+R tugmachalar majmuasini kiritish uchun CTRL tugmachasini bosgan xolda, R tugmachasini bosish zarur.
ro‘yxatdan o‘tish, xat yozish, kelgan xatlarni o‘qish, fayllarni va qabul qilishni o‘rganish.
1. O‘zingiz uchun EP adresi yaratishni, ma‘lum EP adresiga xabar yozishni va jo‘natishni o‘rganing. 2. Kelgan xabarlarni o‘qish va javob yozishni o‘rganing. 3. Xabar bilan birga fayllarni jo‘natish va kelgan xabarlarni o‘chirib tashlashni o‘rganing. Nazariy qism. Internetning qulay sohalaridan biri EPdir. EP kompyuterlardan o‘zaro ma‘lumotlar ayirboshlash maqsadida kompyuter tarmog‘iga birlashtirishdir. EP dan foydalanuvchilar soni kundan - kun oshib bormoqda. EP orqali xat jo‘natish oddiy pochta orqali jo‘natishdan arzon, ham tez amalga oshiriladi (bir necha daqiqalarda). Masalan: oddiy pochtada xatni saralanib kerakli joyga yuboriladi. 52
Bunga bir necha kun ketadi. EP xatni kompyuterda jo‘natib bir necha daqiqada javob ham olish mumkin. EP-bu xabarlarni uzatuvchi global tarmoq. EP orqali faqat matnlarni emas, balki rasm, gafika, video, tovushlardan tashkil topgan ma‘lumotlarni jo‘natish va qabul qilish mumkin.
Hozirgi kunda EP- ning foydalanishi uchun ko‘plab dastur ishlab chiqilgan. Jumladan MS Exchange, MS Mail, MS Outlook Express, Internet Mail dasturlaridir. EP dan standart adresi shaklida jo‘natilishi lozim. M: rustam1980@rambler.ru , nosir_u@yandex.ru , Umida @mail.ru . Bu yerda @ belgisi (eyt deb o‘qishda) chap tarafdagi abonent nomidan chap tarafdagi domendan ajratib turadi. Katta hajmdagi fayllar o‘zlarini boshlang‘ich xolatlarida jo‘natilmaydi. SMTP internet orqali pochta uzatish bayonnomasidir. http://www.msn.com/ EP dan foydalanishdan oldin foydalanuvchi EP adresi ochayotgan saytdan ro‘yxatdan o‘tishi kerak. Ro‘yxatdan o‘tishda foydalanuvchidan o‘zi haqida umumiy ma‘lumotlar, abonent nomi (login, imya), EP adres paroli so‘raladi. Ma‘lumotlar to‘ldirilgandan keyin ro‘yxatning o‘tish buyrug‘i ko‘rsatiladi. Abonent nomida lotin xarflari, simvollar, sonlar ishlatilishi mumkin. Agar abonent nomi serverda oldin yaratilgan bo‘lsa, bunday nomli adresni ko‘rsat degan ma‘lumot chiqadi. U xolda login o‘zgartirilishi kerak. EP ochilgandan keyin asosiy to‘rtta papka mavjud. 1. Черновики - yozilgan, lekin jo‘natilmagan xabarlar joylashadi. 2. Входяшие - kelgan xabarlar joylashadi. 3. Отпраленние - jo‘natilgan xabarlar saqlanadi.
53
4. Удаленние -o‘chirilgan xabarlar saqlanadi. Agar foydalanuvchi xabar jo‘natmoqchi bo‘lsa, menyudan napisat pismo bo‘yrugi beriladi. Keyin jo‘natish saxifasi paydo bo‘ladi va kerakli xabar teriladi. 1. Кому - xabar jo‘natilayotgan EP adresi ko‘rsatiladi. 2. Копия - xabar yana qaysi EP adreslarga yo‘nalishi kerak bo‘lsa ishlatiladi. 3. Тема- xabar mavzusi yoziladi. Keyin xabar klaviaturada terilib, Отправить Писмо buyrug‘i beriladi. Agar fayl jo‘natmoqchi bo‘lsak Обзор tugmasi bosilib kerakli fayl ko‘rsatiladi va jo‘natiladi. Kelgan xabarni o‘qish uchun Входяшие papkasiga kirib, kelgan xabarni o‘qish mumkin. Адресная книга da EP adreslari saqlanadi. Elektron pochta bilan ishlashning sxemasi quyidagilardan iborat: Foydalanuvchi o‘zi tanlab olgan provayderga murojaat qiladi, undan ro‘yxatdan o‘tib elektron pochtaning adresini olishi mumkin. Provayder serverida chiquvchi va kiruvchi xabarlarni yig‘ib oluvchi foydalanuvchining pochta qutichasi tashkil etiladi. O‘z navbatida foydalanuvchining pochta programmasini o‘zida to‘rt xil papkasi tashkil qilinadi. Bular:
54
12-rasm.Rambler pochta oynasi Internet Mailda uchta asosiy operasiyalarni ( harakatni ) ajratishimiz mumkin: 1. Chiquvchi xabarni (xatni ) tayyorlash. 2. Pochtani manziliga yetkazish. 3. Kiruvchi xabarni o‘qish.
pochtali serverga uzatiladi (o‘sha zaxoti Isxodyashie papkasidan o‘chiriladi ), lekin ularning nusxasi ― Отправление ‖ papkasiga joylashtiriladi.
papkasiga o‘tkazish mumkin va zaruriyat tug‘ilganda qayta tiklanadi. Xabarlarni bir papkadan ikkinchi papkaga ko‘chirish mumkin ( Punkt menyu [Собшение ]). Xabarlar bilan bog‘liq operasiyalarning xammasi Windows standartiga amal qiladi. Biz faqat Internet Mail ning prinsipial xususiyatlarini ko‘rib chiqamiz. Eslatma. Xar xil pochta mijozlarida papkalar soni va ularning nomlari farqlanishi o‘rniga o‘rnatilishi mumkin. Masalan, Входяшие va исходяшие papkalar o‘rniga
1. EP adresi yaratish ( www.rambler.ru , www.mail.ru ) 55
2. Ma‘lum EP adresiga xabar yozish va jo‘natish 3. Kelgan xabarlarni o‘qish va javob yozish 4. Xabar bilan birga fayllarni jo‘natish 5. Kelgan xabarlarni o‘chirib tashlash 6. EPdan chiqib ketish
Xisobot quyidagilarni o‘z ichiga olishi kerak: 1.Ishning maqsadi va vazifasi. 2.Berilgan topshiriqlar. 3.Ishning nazariy qismi. 4. Ishni bajarish bo‘yicha hisobot.
56
o‘quvchilar bilimini baxolash O‘quvchilar bilimini baxolash uchun quyidagi test savollaridan foydalanildi va o‘quvchilar bilimi baxolandi 1. Markaziy kompyuter mavjud bo‗lib, unga qolgan barcha kompyuterlar bog‗langan bo‗lsa, bunday bog‗lanish qanday ataladi? *A) Halqasimon V) Shinali S) Yulduzsimon D) Bunday bog‗lanishga nom berilmagan 2. Lokal tarmoq bu: A) katta hududda joylashgan abonentlarni birlashtiradi V) bitta respublika hududida joylashgan abonentlarni birlashtiradi *S) kichik bir hududda joylashgan abonentlarni birlashtiradi D) turli mamlakatlarda joylashgan abonentlarni birlashtiradi 3. Lokal tarmoq uchun qanday qurilmalar bo‘lishi kerak ? A) Modem V) Videokarta S) Setkarta D) Multkarta 4. Global tarmoq uchun qanday qurilmalar bo‘lishi kerak ? A) Modem V) Videokarta S) Setkarta D) Multkarta 57
5. Tarmoqning dastur ta‘minoti nechta qismdan tashkil topgan? A) 2 ta V) 4 ta
S) 5 ta *D) 3 ta 6. Kompyuter tarmoqlari deganimiz nima? *A) Aloqa kanallari orqali yagona tizimga bog‗langan kompyuter va terminallar majmuasi V) Tarmoqda axborotni ishlab chiqaruvchi va undan foydalanuvchi ob‘ektlar S) Abonentlar orasida aloqa o‗rnatuvchi tarmoq D) To‗g‗ri javob berilmagan 7. Kompyuter tarmoqlari nechta sinfga bo‗linadi? *A) 3 ta V) 4 ta S) 2 ta
D) 5 ta 8. Ishchi stansiyalar bu- A) Bu mantiqiy va tashkiliy moslashtirish vazifasini bajarish uchun maxsus dasturli vositalar bilan jihozlangan qurilma V) Bu tarmoqqa ulangan kompyuter bo‗lib, u orqali foydalanuvchi tarmoq resurslariga murojaat qila oladi S) Qiymatlar bazasi bilan ishlash uchun qo‗llaniladigan qurilma D) Ma‘lumotlarni zaxirali nusxalash uchun qo‗llaniladigan qurilma
9. Fayl-serverning vazifasi? *A) Serveri faqat ma‘umotlarni tashkil etish, saqlash va mijozlarga kerakli ma‘lumotlarni berish jarayonlarini bajaradigan tizimlar 58
V) Serverda saqlash bilan bir qatorda ma‘lumotlarni mazmunli qayta ishlash ham bajariladigan tizimlar S) Serverlarda saqlanayotgan ma‘lumotlarni boshqa kompyuter foydalanuvchilari uchun yetkazib berish qurilmasi D) Fayllarni serverga yozilgan xolatida boshqa kompyuterlar uchun to‗liq foydalanish imkoniyatida bo‗lish xolatlarini tashkillash 10. Lokal tarmoqning xususiyatlariga quyidagilardan qaysilari kiradi A) Tarmoqqa bir necha kompyuterning ulanganligi : V) Tarmoqdagi kompyuterlarning turli viloyatlarda joylashgan : S) Tarmoqdagi kompyuterlarning bitta printerdan foydalana olish imkoniyati : D) Tarmoqdagi kompyuterlarning bir dasturdan bir-biriga xalaqit bermagan xolda foydalana olish imkoniyati : 11. Global tarmoq qanday tarmoq turiga kiradi ? A) Tarmoqdagi kompyuterning axborot almashish uchun sun‘iy yuldoshlardan foydalanishi V) Tarmoqdagi kompyuterlarning bir dasturdan bir-biriga xalaqit bermagan holda foydalana olish imkoniyati S) Kompyuter tarmoqlari turli mamlakatlarda joylashgan abonentlarni birlashtiradi D) Tarmoqdagi kompyuterlarning turli viloyatlarda joylashganligi 12. Maxalliy tarmoq nima ? A) Kichik xududda joylashgan abonentlarni birlashmasi V) Bir xonadagi kompyuterlarni birlashtiradi
S) Katta xududda joylashgan abonentlarni birlashtiradi D) Turli mamlakatlarda joylashgan abonentlarni birlashtiradi
59
13. Maxalliy ulanish necha turda bo‘ladi ? A) 1 ta V) 2 ta
S) 3 ta D) 5 ta
14. Quyidagilarning qaysi biri global tarmoqning texnik vositalariga kirmaydi ? A) Kompyuterlar ; V) Kompyuterda joylashgan ma‘lumotlar ; S) Modem qurilmasi ; D) Aloqa kabellari ; Ye) Yerning sun‘iy yo‘ldoshi ; 15. Internetdan foydalanish uchun qaysi dasturdan foydalaniladi ? B) Finger dasturi C) Brauzer dasturi 16. Internetga dastlab nechanchi yilda asos solingan ? A) 1969 yilda V) 1956 yilda S) 1999 yilda D) 2001 yilda 17. Internet o‗zi nima ? A) Bir xonadagi kompyuterlarni bir-biriga bog‗lovchi tarmoq. 60
V) Halqaro kompyuter tarmog‗i. S) Markaziy kompyuter. D) 12 tadan ortiq bo‗lmagan kompyuterlarni bog‗lovchi kompyuter. 18. Fayl serveri vinchesterining sig‗imi necha Mb ni tashkil etadi ? A) 1650 – 2200 V) 956 – 555 S) 1200 – 3000 D) 4500 – 8700 19. Fayl – server sifatida tezkor xotirasining sig‗imi necha Mb dan kam bo‗lmagan kompyuter bo‗lishi kerak ? A) 22 – 44 V) 14 – 21 S)* 16 – 32 D) 25 – 28 20. Takrorlagichlar bu – A)* - elektr signallarni kuchaytiruvchi va signalni uzoq masofaga uzatishda uni shaklini amplitudasini saqlashni ta‘minlaydigan qurilmadir. V) - kommutatsiya yo‘llari orqali IP bog‘lanishda foydalanuvchi modemi provayder kompyuteriga bog‘lanadi (telefon orqali). S) - Tarmoqdagi kompyuterlarning bitta printerdan foydalana olish imkoniyati D)* - Tarmoqdagi kompyuterlarning bir dasturdan bir-biriga xalaqit bermagan nolda foydalana olish imkoniyati. 21. Ko‗priklar bu – 61
A)* - OSI tarmoqli daraja bayonnomalari bilan tasvirlanadi, oluvchilarning adreslariga mos ravishda paketlarni filtrlashni bajarib, tarmoqli va undan yuqori darajalarda ma‘lumotlarni uzatishning bir xil bayonnomalarini ishlatuvchi tarmoqlar o‘rtasidagi grafikni rostlaydi. V) - kommutatsiya yo‘llari orqali IP bog‘lanishda foydalanuvchi modemi provayder kompyuteriga bog‘lanadi (telefon orqali). S) - elektr signallarni kuchaytiruvchi va signalni uzoq masofaga uzatishda uni shaklini amplitudasini saqlashni ta‘minlaydigan qurilmadir. D) - Kompyuter tarmoqlari turli mamlakatlarda joylashgan abonentlarni birlashtiradi 22. Halqali tarmoq bu – A) - hamma uzellar aloqa kanallari bilan umumiy yopiq halqaga ulangan. V) -
tarmoqning barcha ishchi stansiyalar so‗rovlarini qayta ishlash uchun ajratilgan ko‗p foydalanuvchili kompyuter bo‗lib, u bu stansiyalarga umumiy tizim resurslariga murojaat qilish imkonini beradi va bu resurslarni taqsimlaydi. S) - Tarmoqdagi kompyuterning axborot almashish uchun sun‘iy yo‘ldoshlardan foydalanishi D) - EHM ning lokal tarmoqlari bir korxona, muassasaning bir yoki bir qancha yaqin binolaridagi abonentlarni bog‗laydi. 23. Kompyuter tarmoqlari deb nimaga aytiladi ? A)* Kompyuterlarning o‗zaro axborot almashinish imkoniyatlarini beruvchi qurilmalar majmuiga kompyuter tarmoqlari deyiladi. V) EHM ning lokal tarmoqlari bir korxona, muassasaning bir yoki bir qancha yaqin binolaridagi abonentlariga kompyuter tarmoqlari deyiladi . S) tarmoqning barcha ishchi stansiyalar so‗rovlarini qayta ishlash uchun ajratilgan ko‗p foydalanuvchili kompyuter bo‗lib, u bu stansiyalarga umumiy tizim resurslariga murojaat qilish imkonini beradi va bu resurslariga kompyuter tarmoqlari deyiladi. 62
D) kommutatsiya yo‘llari orqali IP bog‘lanishda foydalanuvchi modemi provayderiga kompyuter tarmoqlari deyiladi. Download 1.43 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|