Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti kechki bo’limi “pedagogika “kafedrasi notinch oila farzandlarining muammolari va ijtimoiy pedagogik yordam shakllari

2.2&Vasiylik va homiylik –ijtimoiy pedagogik faoliyatning muhim yo’nalishi
Oila bilan muloqot qilish sehri asta-sekin sodir bo’ladi. Birinchi tashrif ijtimoiy ish bo’yicha mutaxassisga oilada inqiroz bor-yo’qligini, shuningdek, oila o’z muammolarini hal qilishda qanchalik faol yoki passiv ekanligini aniqlash imkonini beradi.Muhim nuqta – oila muammolari haqida ma’lumotni to’liq yig’ishdir. Oilaning o’zi.Disfunktsional oilalarni shartli ravishda, bola shaxsining rivojlanishiga salbiy ta’sir ko’rsatadigan dominant omilga ko’ra guruhlarga bo’lish mumkin, nizolar, muammoli oilalar, ijtimoiy, axloqsiz-jinoyatchi va tarbiyaviy resurslar etishmasligi bo’lgan oilalar. (xususan, to’liq bo’lmagan oilalar). Ijtimoiy nochor oilalar oilada yuzaga kelgan muammolarni hal qilish uchun turli imkoniyatlarga ega. Bir guruh oilalar muammoni ko’rsatib, uni hal qilish yo’llarini belgilab olishlari kifoya. Bu oilalar pedagogik, psixologik, huquqiy va hokazolardan foydalanib, mavjud vaziyatdan mustaqil ravishda chiqib ketishlari mumkin. Ijtimoiy xizmatlar tomonidan taqdim etilgan ma’lumotlar. Bunday oilalarga bir yil homiylik qilish maqsadga muvofiqdir. Boshqa guruhga juda ko’p muammoli oilalar va og’ir vaziyatdan chiqish uchun etarli mablag’ga ega bo’lmagan oilalar kiradi.
Ko‘p bolali oilalarda og‘ir moliyaviy ahvol yuzaga kelgan, ularning soni 2 millionga yaqin, kam ta’minlanganlar, shuningdek, ko‘cha bolalari soni ortib bormoqda. Ijtimoiy patronaj mutaxassislarining faoliyati, birinchi navbatda, voyaga etmaganlar yashaydigan ijtimoiy nochor oilalarni aniqlash, bolaning yashash sharoitlari va rivojlanishini ta’minlash maqsadida ular bilan hamkorlikni tashkil etishga qaratilgan. Ko’pincha patronaj xizmatlarining mijozlari quyidagilardir: bolalarga shafqatsiz munosabatda bo’lgan oilalar, axloqiy me’yorlarga rioya qilmaydilar, huquqni muhofaza qilish organlari, davlat amaldorlari va jamoatchilik bilan aloqa qilishdan qasddan qochishadi. Oila bilan patronaj xizmatlarini tashkil etishdan maqsad oila va bolalarga bolaning rivojlanishi uchun qulay shart-sharoitlar yaratish, uning huquq va manfaatlarini himoya qilishda har tomonlama yordam berishdan iborat.
Har xil turdagi oilalar va bolalarning ijtimoiy homiyligi Noto’g’ri oila bilan samarali ishlash uchun boshqa muassasalar va tashkilotlar mutaxassislari bilan idoralararo hamkorlikni tashkil etish zarur. (Maktabgacha ta’lim muassasasi, ta’lim muassasasi, DP, ODN, OPECI va boshqalar) Bizning Markazda bu rolni oilaga yordam ko’rsatish turi va xarakterini hal qiluvchi Patronaj Kengashi amalga oshiradi. Bunday Jamoaning ishi yuqori samaradorlik va ijobiy natijalar beradi.Oila bilan ishlash bosqichma-bosqich va bosqichma-bosqich quriladi. Biz ularni tartibda ko’rib chiqishni taklif qilamiz. 1-bosqich Ijtimoiy homiylik. Ijtimoiy xavf omillarini bartaraf etishga erishish, oilalarda va bolalar muhitida inqirozli vaziyatlarning oldini olishni amalga oshirish kerak; 6) oilaning va yordam oluvchi shaxsning mustaqilligini, uning o’z rivojlanish yo’lini erkin tanlash huquqlarini hurmat qilish (agar uning turmush tarzi bolalarning hayoti va sog’lig’iga va yaqin atrof-muhitga tahdid solmasa). Ijtimoiy patronaj xizmatining yordami oilani ajralmas shaxs sifatida saqlash, saqlash va ijobiy rivojlanishiga hissa qo’shgandagina samarali bo’ladi. Bolalarni yoki oilaning boshqa a’zolarini oiladan olib tashlash bo’yicha chora-tadbirlar faqat boshqa barcha imkoniyatlar tugasagina oqlanadi; 7) amalga oshirib bo’lmaydigan maqsadlar, ideallar va sun’iy modellarga intilmasdan, oila va shaxsning ehtiyojlarini xolisona baholash va imkon qadar yordam ko’rsatish.
Noto’g’ri oila bilan ishlash doirasida voyaga etmaganlarni ijtimoiy reabilitatsiya qilish markazlari, voyaga etmaganlar uchun komissiyalar, ta’lim muassasalari, vasiylik va homiylik organlari, sog’liqni saqlash muassasalari kabi muassasalar va tashkilotlarning idoralararo o’zaro hamkorligi amalga oshiriladi. Ijtimoiy patronajning bosqichlari: - oiladagi nosozliklar haqida signal olish, - oilani ijtimoiy qo’llab-quvvatlash, - ijtimoiy diagnostika o’tkazish, ma’lumot to’plash, - oila bilan aloqa o’rnatish, - asosiy muammolarni aniqlash, - individual dasturni ishlab chiqish. KDNiZP mutaxassisi, maktab o’qituvchilari, tibbiyot xodimlari ishtirok etadigan oilaning ijtimoiy homiyligi – individual dasturni amalga oshirish (qabul qilingan qarorlarni amalga oshirish, oila mustaqil faoliyat yuritishi mumkin bo’lgan natijalarga erishish).
Nazorat maqsadlari oila va bolaning ahvolini, oiladagi muammolar dinamikasini baholashni o’z ichiga oladi (agar oila bilan aloqa takrorlangan bo’lsa); reabilitatsiya tadbirlarining borishini tahlil qilish, ota-onalar tomonidan tavsiyalarning bajarilishi va boshqalar; Moslashuv va reabilitatsiya maqsadlari oilaga aniq ta’lim, vositachilik, moddiy, huquqiy va psixologik yordam ko’rsatishga qaratilgan. Quyidagilarni boshdan kechirayotgan oilaga nisbatan ijtimoiy homiylik belgilanishi mumkin: · inqirozli vaziyat (yaqin kishining o’limi, ajralish va boshqalar); · qiyin hayotiy vaziyat (psixologik muammolar, ishni yo’qotish, surunkali kasalliklar, nogironlik va boshqalar); ijtimoiy xavfli vaziyat (alkogolizm, giyohvandlik, uydagi zo’ravonlik, sarsonlik va boshqalar). Afsuski, hozirgi amaliyotda mutaxassislar muammoning aniq ifodalangan shakli bo’lgan oilalarga homiylik qilishadi.
Ijtimoiy homiylik ijtimoiy etimlikning oldini olish tizimi, bu disfunktsiyali oilalarni saqlab qolishga, bolalarni tortib olmaslik uchun ularning ahvolini yaxshilashga yordam beradi, deb da’vo qilganlarning so’zlariga ko’ra, ko’pchilik ijtimoiy homiylik haqida adashadi. Darhaqiqat, qonun loyihasi matnining o‘ziga nazar tashlaydigan bo‘lsak, vaziyat biroz boshqacha ekanini ko‘ramiz. Qonun loyihasiga ko‘ra, ijtimoiy homiylik oilaga nisbatan ota-onalik huquqidan mahrum qilish yoki cheklash qo‘llanilishi mumkin bo‘lmagan taqdirda tayinlanadi. Shuni yodda tutish kerakki, ota-onalik huquqlarini cheklash yoki mahrum qilish bugungi kunda faqat alkogolizm, giyohvandlik, buzuqlar oilalariga, shuningdek, bolalarning hayoti yoki sog’lig’iga xavf tug’diradigan oilalarga nisbatan qo’llaniladi. Shunday qilib, qonun loyihasi haqiqatan ham aralashuv zarur bo’lgan oilalar haqida emas: ichkilikbozlar, giyohvandlar, antisosyal shaxslar, balki oddiy, farovon oilalar haqida. Qonun loyihasiga ko‘ra, “o‘z harakatlari yoki harakatsizligi bilan bolalarning normal rivojlanishi va tarbiyasiga to‘sqinlik qiladigan shart-sharoitlarni yaratgan” ota-onalarga homiylik tayinlanadi. “Oddiy tarbiya va rivojlanish” nima qonunda ko’rsatilmagan va vasiylik va homiylik organlarining ixtiyorida. Shunday qilib, ijtimoiy homiylik vasiylik va homiylik organlari o’z xohishiga ko’ra o’z farzandlarini noto’g’ri, g’ayritabiiy tarbiyalash deb tan olishlari mumkin bo’lgan vijdonli ota-onalar uchun mo’ljallangan. Bu har qanday oilaga ta’sir qilishi mumkin.

Vasiylik m a'nosini anglay olmaydigan, o'z xatti-harakatlari to'g'risida hisobot bera olmaydigan shaxslar ruhiy kasal deb tan olinadi. Tabiiyki, o'z harakatlarining ma'nosini tushunish va o'z xatti-harakatlari haqida hisobot berish qobiliyatidan mahrum bo'lgan shaxslar zaif fikrli deb tan oolinadi San'atga muvofiq. Rossiya Federatsiyasining Fuqarolik Kodeksining 29-moddasi, fuqaroning sudga layoqatsizligi faqat sudda e'lon qilinishi mumkin. Bunday ishlarni ko'rib chiqish bir qator xususiyatlarga ega.Fuqaroni muomalaga layoqatsiz deb topish to'g'risida ish uning oilasi, vasiylik va homiylik organi, prokuror, tibbiyot muassasasi yoki kasaba uyushmalari va boshqa jamoat tashkilotlarining iltimosiga binoan qo'zg'atilishi mumkin. Fuqaroni muomalaga layoqatsiz deb topish to'g'risidagi ariza sudga bunday fuqaroning yashash joyida yoki fuqaro turgan tibbiyot muassasasi joylashgan joyda beriladi. Arizada fuqaroni aqldan ozgan deb hisoblashga imkon beradigan faktlar bo'lishi kerak. Ishni sudga tayyorlashda sudya fuqarolarning ruhiy holatini aniqlash uchun sud-psixiatriya ekspertizasini tayinlaydi. Ekspertizadan so'ng mutaxassislar quyidagi savollarga javob berishlari kerak:1) Tekshirilayotgan odam ruhiy kasallikka chalinadimi va u qanaqa;2) ushbu shaxs o'z xatti-harakatlari uchun javobgar bo'lishi mumkinmi; 3) Ruhiy holatida tekshirilayotgan shaxs unga nisbatan vasiylik o'rnatishi kerakmi? Ekspertiza natijalari bo'yicha xulosa tuziladi, u ish materiallariga ilova qilinadi. Sud prokuror va vasiylik va homiylik organi vakilining majburiy ishtirokida fuqaroni muomalaga layoqatsiz deb topish to'g'risidagi ishni ko'rib chiqadi. Fuqaroning o'zi sog'lig'iga qarab, uni muomalaga layoqatsiz deb topish to'g'risida ishni ko'rib chiqishda ishtirok etishi mumkin. Fuqaroni muomalaga layoqatsiz deb topish to'g'risidagi sud qarori unga nisbatan vasiylikni o'rnatish uchun asosdir. Shuning uchun sud sud qarori qonuniy kuchga kirgan kundan boshlab uch kun ichida shaxsga vasiy tayinlash zarurati yo'qligi to'g'risida qaror qabul qilingan shaxsning yashash joyida joylashgan vasiylik va homiylik organiga xabar berishga majburdir. Voyaga etmaganlarga nisbatan vasiylik (vasiylik) kabi, fuqaroga vasiy tayinlash to'g'risida qaror vasiylik va homiylik organi tomonidan suddan zarur ma'lumotlar olingan kundan boshlab bir oy ichida qabul qilinadi.Voyaga etgan fuqarolarga nisbatan vasiylikni o'rnatish, Voyaga etgan fuqarolar ustidan nafaqat vasiylik, balki vasiylik ham o'rnatilishi mumkin. Fuqaroga nisbatan vasiylikni o'rnatish uchun bir necha asoslar mavjud. Ulardan biri - spirtli ichimliklar yoki giyohvandlik moddalarini suiiste'mol qilganligi sababli fuqaroning huquqiy layoqatining cheklanishi. Biroq, bunday fuqaroga nisbatan vasiylik, agar u o'z xatti-harakatlari bilan oilani qiyin moliyaviy ahvolga solgan taqdirdagina o'rnatilishi mumkin. Bu to'g'ridan-to'g'ri Rossiya Federatsiyasi Oliy sudining 1990 yil 4 maydagi qarorida (Rossiya Federatsiyasi Oliy sudi Plenumining 12.21.93 11, 10.25.96 yildagi qarorlari tahririda) " RSFSR sudlari tomonidan alkogolli ichimliklar yoki giyohvandlik vositalarini suiiste'mol qilgan fuqarolarning huquqiy layoqatini cheklash to'g'risidagi ishlarni ko'rib chiqish amaliyoti to'g'risida ":" Alkogolli ichimliklar yoki giyohvand moddalarni suiiste'mol qilish, bu fuqarolarning huquqiy layoqati cheklanishiga olib keladi. ulardan bunday ortiqcha yoki muntazam foydalanish, bu uning oilasi manfaatlariga zid va chidab bo'lmas xarajatlarga olib keladi pul ularni sotib olish, bu moliyaviy qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi va oilani qiyin ahvolga soladi. “Fuqaroning huquqiy layoqatini cheklash uchun boshqa asoslar mavjud emas. Biroq, amaliyot bizga ko'rsatilgan ro'yxatni kengaytirish zarur degan xulosaga kelishimizga imkon beradi. Axir, siz qimor o'ynash, xavfli biznes faoliyati va boshqa o'ylanmagan harakatlar bilan oilangizni qiyin moliyaviy ahvolga solib qo'yishingiz mumkin.Shaxsning huquqiy layoqati faqat sud tomonidan qonunda belgilangan tartibda cheklanishi mumkin. Bu ko'p jihatdan muomalaga layoqatsiz deb e'lon qilish tartibiga o'xshaydi. O'zining huquqiy layoqatini cheklab, vasiylik belgilab qo'yilgan fuqaro, kichik maishiy bitimlar bundan mustasno, mustaqil ravishda (vasiyning roziligisiz) har qanday bitimlarni amalga oshirishga haqli emas. U o'z daromadlarini faqat ishonchli shaxsning oldindan roziligi bilan tasarruf etishi mumkin. Qobiliyatli fuqarolarga nisbatan vasiylik va homiylik o'rtasidagi farqning farqi shundaki, ishonchli shaxs uning qaramog'idagi shaxsning harakatlari natijasida etkazilgan zarar uchun javobgar emas (Rossiya Federatsiyasi Fuqarolik Kodeksining 1077-moddasi).Shuningdek, fuqaro to'liq qobiliyatga ega bo'lib, qarilik yoki biron bir kasallik tufayli o'z huquq va majburiyatlarini mustaqil ravishda amalga oshira olmasligi mumkin. Bunday holda, fuqaroga nisbatan homiylik shaklida vasiylik belgilanadi. Patronaj faqat fuqaroning iltimosiga binoan o'rnatilishi mumkin.Bunday hollarda ishonchli shaxs rolini bajarishga nomzodlarni tanlash organlarning ijtimoiy himoya bo'limlari tomonidan amalga oshiriladi mahalliy hukumat... Vasiylikni o'rnatish uchun fuqaroning vasiy nomzodi bilan roziligi talab qilinadi. Ixtisoslashtirilgan statsionar muassasa ma'muriyati (internat uyi, qariyalar uyi), shuningdek, qobiliyatli fuqaroga vasiylik vazifasini o'tashi mumkin.Ammo, shuni esda tutish kerakki, ustidan homiylik o'rnatilgan fuqaro hech qanday tarzda uning huquqiy layoqati bilan cheklanmaydi. Shuning uchun u mustaqil ravishda har qanday operatsiyalarni tuzishi mumkin. Ishonchli shaxs bunday fuqaroning yordamchisi bo'lib, uning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini maksimal darajada himoya qilinishiga hissa qo'shadi.Vasiylik bilan ishonchli shaxs bilan vasiylik ostidagi shaxs o'rtasida topshiriq yoki ishonchli boshqarish shartnomasi tuzilishi mumkin, bu esa ishonchli shaxsga vasiylik ostidagi mol-mulkni tasarruf etishiga imkon beradi.