Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti musiqa madaniyati fakulteti

ASOSIY QISM

1. 
   Preludiya janri haqida umumiy ma’lumotlar
   

Preludiya, preludiya (lotincha praeludium, lat. praeludo dan — men oldindan oʻynayman, kirish soʻzlayman; fransuzcha prelüdiya, italyancha preludio, inglizcha preludiya) — cholgʻu asari boʻlib, koʻpincha bitta cholgʻu uchun moʻljallangan. ³
Eng qadimgi misollar XV asrga toʻgʻri keladi. Dastlab, preludiya asarga kichik kirish boʻlib, u odatda improvizatsiya qilingan, ba'zan oldindan tuzilgan va lavta, klaviatura, organda ijro etilgan. Bunday preludiyalar cholgʻu namunasi boʻlib xizmat qilgan, keyingi asarning ohangini oʻrnatgan, u musiqiy jihatdan tayyorlagan (shu jumladan, aksincha) boʻlib, bu asar cholgʻuchilar yoki vokalchilar jamoasi uchun moʻljallangan boʻlsa, asboblar yoki ovozlarni kiritishga yordam bergan.
Preludiya hech qanday maxsus shaklda emas. Unda eng muhimi improvizatsiya boshlanishi, erkin joylashtirish, materialning majoziy rivojlanishi, ba'zan taqlid, polifoniya ham qoʻllaniladi. Koʻpgina preludiyalarga xos xususiyat – teksturaning bir turidan boshidan oxirigacha foydalanish, uni etyud janriga yaqinlashtiradi. Ushbu turdagi pyesalarning boshqa nomlari ham bor. Masalan, preludiya, intrada, richercar, fantaziya, kaprichio, tokkata.
Koʻpincha cholgʻuchilar ansambli butun bir orkestri tomonidan fransuz operalari ijro etilgan. Faqat preludiyadan iborat sikl turi ham bor edi. Shuningdek, barcha kalitlarda (F. Shopen, A. N. Skryabin, K. Debüssi, S. V. Raxmaninov, D. D. Shostakovich, D. B. Kabalevskiy va boshqalar asarlari). Preludiyalar, shuningdek, alohida asarlar, asosan, fortepiano uchun, operalar va ularning individual harakatlariga orkestr kirishlari (R.Vagner, G.Verdi, G.Puchini va boshqalar) shaklida yaratilgan ova syuitasining kirish qismi deb ataladi.
18-asrda. Mustaqil asarlar sifatida preludiyalar yaratila boshlandi; shu bilan birga, birinchi navbatda, J.S.Bax ijodida preludiya– fuganing barqaror sikli shakllangan boʻlib, unda har ikkala tarkibiy qism bir-birini oʻzaro yoʻlga qoʻygan – fugada rivojlanishning qat’iy tartiblangan tamoyili, gomofonik butunlay preludiyaga yaqin. Fugada polifonik. Shu bilan birga, Bax barcha asosiy, kichik kalitlarni oʻz ichiga olgan («Yaxshi temperli Klavier» ning 1 hamda 2-jildlari) preludiya hamda fugalarning katta tsiklining turini tasdiqladi.
19-20 asrlarda. Muqaddima hamda fuganing kichik «juftlangan» sikllarini yaratdi, ba'zan uch qismli tsiklga (Frenk pianinosi uchun «Prelüdiya, xoral va fuga»), Baxning barcha tugmachalarini oʻz ichiga olgan katta prelüdiya hamda fuga sikllarini yaratdi («24»). Shostakovich, Shchedrin tomonidan pianino uchun prelüdiya, fugalar).
Faqat preludiyalardan iborat sikl turi ham bor edi, shuningdek, barcha kalitlarda (F. Shopen, A. N. Skryabin, K. Debüssi, S. V. Raxmaninov, D. D. Shostakovich, D. B. Kabalevskiy, boshqalar asarlari). Preludiyalar, shuningdek, alohida asarlar, asosan, fortepiano uchun, shuningdek, operalar hamda ularning individual harakatlariga orkestr kirishlari (R.Vagner, G.Verdi, G.Puchini hamdaboshqalar) shaklida yaratilgan.

2.