Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti pedagogika va psixologiya fakulteti «psixologiya» kafedrasi

4-мавзу. Нормал тақсимланиш параметрларини баҳолашнинг статистик методлари (2 соат)
Режа:

1. 
   Боксплот тузиш.
   
2. 
   Тақсимланиш асимметрияси кўрсаткичларини ҳисоблаш.
   
3. 
   Тақсимланиш эксцесс кўрсаткичларини ҳисоблаш.
   

Жиҳоз: мавзу бўйича мисоллар матни ва жавоб варақалари
Боксплот усулида маълумотларни тақдим этишда медианна, квартиллар орасидаги масофа ҳамда тақсимланиш лимити кўргазмали тарзда акс эттирилади.
Боксплотларни тузишда қуйидагиларга эътиборни қаратиш лозим:

1. 
   Қуйи ва юқори квартилларни қийматларини аниқлаш. Q₁; Q₃
   
2. 
   Квартиллар орасидаги масофани аниқлаш ΔQқQ₃-Q₁ 3. Ҳаддан юқори ва ҳаддан паст бўлган қийматларни топиш.
   

Тақсимот параметрлари- бу хоссанинг қийматлари асосан қаерда жойлашганлигини, ушбу хоссалар қанчалар ўзгарувчан эканлигини, хоссанинг маълум қийматлари асосан қандай намоён бўлишлигини кўрсатадиган миқдорий тавсифлардир.
Амалий жиҳатдан энг аҳамиятли параметрлар қаторига ўртача арифметик қиймат, дисперсия, асимметрия ва эксцесслар киради.
У ёки бу омиллар ўртачадан юқори ёки ўртачадан қуйироқ қийматларнинг кўп учрашига сабаб бўлса асимметрик тақсимотлар вужудга келади. Агар тақсимот қаторида хоссанинг қуйи қийматлари кўп учраси чапёқлама ёки мусбат асимметрия кўзга ташланади. Мабодо хоссанинг юқори қийматлари кўп учраса ўнгёқлама ёки манфий асимметрия кўзга ташланиши мумкин.
Асимметрия кўрсаткичи қуйидаги формула орқали топилади:

(x_i )³
A n3
Симметрик тақсимотларда А=0 бўлади.
Эксцесс кўрсаткичи қуйидаги формула орқали топилади:
(xi )⁴

E n4 3
Симметрик тақсимотларда Е =0 бўлади.
Мисол. Бизга қуйидаги кўринишга эга тақсимот қатори берилган. Мазкур тақсимот қатори нормал кўринишга қанчалар яқин эканини текшириб кўринг.

№	хi	(xi - µ)	(xi - µ)2	(xi - µ)3	(xi - µ)4
1	14
2	13
3	15
4	9
5	10
6	11
7	8
8	10
9	15
10	14
11	8
12	7
13	10
14	10
15	5
16	8
жами

ТАВСИЯ ЭТИЛАДИГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ:

1. 
   Кричевен А.Н, Шикин Е.В, Дьячков А.Г. Математика для психологов. М. 2003 г.
   
2. 
   Сидоренко Е.Н Методы математической обработки в психологии. Речь, СПб, 2000 г.
   
3. 
   Нишонова З.Т, Қаршиева Д.С. “Экспериментал психология” Т:2007.
   
4. 
   Наследов А.Д. Математические методы психологического исследования. Анализ и интерпретация данных. СПб., Речь, 2004.
   
5. 
   Боровиков В. Статистика. Искуство анализа данных на компьютере. СПб., 2003.
   
6. 
   Суходолский Г.В. Математические методы психологии. СПб., 2003.
   
7. 
   Ермолаев О.Ю. Математическая статистика для психологов. М., 2003.
   

5-мавзу. Нормал тақсимланиш назариясининг амалий жиҳатлари
(2 соат)
Режа:

1. 
   Стандарт нормал тақсимланиш тушунчаси.
   
2. 
   Параметрик ва нопараметрик мезонлар тўғрисида умумий тушунча.
   
3. 
   Нормал тақсимланишга доир мисоллар ечиш
   

Жиҳоз: мавзу бўйича мисоллар матни ва жавоб варақалари
Кўпгина ҳолларда психологик тадқиқотлар нормал тақсимланишга яқин кўрсаткичларга эга бўлиши мумкин.
Нормал тақсимланиш кўпгина ҳолларда тўлиқ симметрик бўлмайди (ўнг тамонлама ёки чап томонлама ассиметрия бўлиши мумкин).
Нопараметрик маълумотлар- ўлчов орқали эмас, балки воқеликни таснифлаш, гуруҳларга ажратиш орқали олинган сонлар қатори бўлиб, муайян объектнинг у ёки бу сифатга эга эканлигини ифода этади.
Параметрик маълумотлар- миқдорий ўлчовлар бўлиб, узлуксиз тақсимланишни намоён этадилар ҳамда одатда нормал тақсимланиш қонунига мос келади.
Мисол тариқасида машҳурликни аниқлаш саволномаси бўйича олинган маълумотларнинг частотали таҳлилини келтириш мумкин.