Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tarix fakulteti

2.2. Xorazmshohlar davlatida din, marifiy va madaniyatning yuksalishi
Xorazmshohlar davlatida din, marifiy va madaniyatning yuksalishi o'zining tarixiy boyliklari va o'zgargan asriy sharoitlari bilan bog'liq bo'lib keladi. Xorazmshohlar, o'zlarining madaniy meroslarini saqlab qolish, din va marifiy ko'nikmalarni amalga oshirish, shuningdek ijtimoiy va siyosiy o'zgarishlarga moslik qilish bilan shug'ullanishadi.
Din: Xorazmshohlar, tarixiy ravishda Islom dinini amalga oshirishadi. Islom, Xorazmshohlar hayotida muhim o'rin tutgan dindir va ularning odob-axloq qoidalarini belgilashda katta ahamiyatga ega bo'lgan bo'lib, insonlararo munosabatlarda o'zining yo'naltiruvchisi bo'lgan. Xorazmshohlar o'zaro hamkorlik, adolat, erkinlik, inson huquqlari va xayotni qadrlash prinsiplariga asoslangan din normalarini o'rganib, amalga oshirishga intilishadi.
Marifiy: Xorazmshohlar, madaniy-spiritual meroslar bilan boyitilgan marifiy faoliyatlar hamda bilimning o'sishiga katta e'tibor qaratishadi. Marifat, o'zbek xalqining tinchlik, bilim, ma'rifatning o'rni bo'lib, Xorazmshohlar o'zlarining ilmiy-yo'liki, falsafiy, adabiy va san'atiga e'tibor berishadi. Bu davrda Xorazmshohlar orasida ilmiy majlislar, savollar va javoblar, falsafa va axloqiy muhokamalar, shoirlik va adabiy majlislar, tarixiy va madaniy obidalar muhokamalari katta ahamiyatga ega bo'lgan.
Madaniyat: Xorazmshohlar, o'zlarining qadimgi madaniy meroslarini saqlashga katta e'tibor berishadi. Xorazmshoh madaniyati, adabiyot, san'at, rasm, arxitektura, musiqa, kiyim-kechaklar, o'yinlar va qo'shimcha sohalar orqali ifodalangan edi. Xorazmshoh madaniyatining yuksalishi, aholining axloqiy, estetik va ijtimoiy maqbuliyatlariga mos keluvchi tarixiy obidalarni saqlash va ularni joriy etish bilan bog'liq bo'lib, insonlarning o'ziga mahoratli hisoblanishi uchun muhimdir.
Xorazmshohlar davlatida din, marifiy va madaniyatning yuksalishi, aholining o'zlarining meroslarini qadrlash, ularni amalga oshirish va o'zlarini ijtimoiy, siyosiy va insoniy rivojlanishga moslashtirishga intilish bilan bog'liqdir. Bu davrda tarixiy boyliklarni saqlash, ilmiy-yo'liki va san'ati rivojlantirish Xorazmshohlar uchun muhim maqsadlar hisoblanadi.
Xorazmshohlar davlatida din, marifiy va madaniyatning yuksalishi Xorazmshohlar tarixida muhim bir olay hisoblanadi. Xorazmshohlar, islom dini va madaniyatining o'rni bilan mashhur bo'lganlar. Xorazmshohlar davrida, diniy ilm-o'mumiy madaniyatning yuksalishi uchun katta ahamiyat berilgan.
Din: Xorazmshohlar davrida islom dini hukmdor bo'lgan. Bu diniy tafakkur va adabiyot, islom shariatining amaliyoti va ulug' zotga ibodatni o'z ichiga olgan bir diniy amaldir. Xorazmshohlar islom diniy qoidalarga amal qilishga intilishganlar va diniy adabiyotlar va ijodiyatni oshirishga jiddiy e'tibor qaratishganlar.
Marifiy: Xorazmshohlar davrida marifiy sohada ham yuksalish paydo bo'ldi. Ularga zamonning eng yuqori marifiy ilmlari va o'quvchilikning o'ziga xos xilma-xilligi mashhur edi. Xorazmshohlar, ilm fanlari, adabiyot, falsafa, matematika, astronomiya, tibbiyot va boshqa sohalarda yuqori darajada marifiy muhit yaratishga intilishganlar.
Madaniyat: Xorazmshohlar davrida madaniyat sohasida ham rivojlanish paydo bo'ldi. Ularga adabiyot, san'at, musiqa, rasm, arxitektura va boshqa madaniy sohalarda yuqori darajada qadr berildi. Xorazmshohlar tarixida san'at va madaniyat sohasidagi ijodlar ko'plab xalqaro shovqinlar mavjud bo'lgan. Xorazmshohlar, qalamkarlik, metal ishlovchilik, keramika va miniatyura kabi rivojlangan kasb-hunarlar bilan shug'ullanishganlar.
Xorazmshohlar davlatida din, marifiy va madaniyatning yuksalishi, ularga o'zaro hamkorlik, ilmiy izchillik va intellektual rivojlanishni ta'minlashda katta rol o'ynagan. Bu davrda o'rnatilgan madrasalar, kutubxonalar va ilmiy markazlar, Xorazmshohlar tarixining o'ziga xos ahamiyatga ega bo'lgan intellektual va madaniy ortamni yaratishda muhim o'rin o'ynagan. Bu davrda yuzaga kelgan boshqaruv shaxslari, ilm olimlari va adiblar, Xorazmshohlar medeniyatining katta boy bo'lgan tajribalarini amalga oshirganlar. Shuningdek, Xorazmshohlar davlatida madaniyat va dinning yuksalishi, birlashgan xalqlar va milliy jamiyatlar orasidagi o'zaro aloqalarni o'rnatishda ham muhim ahamiyatga ega bo'lgan. Xorazmshohlar, tarixiy qadimiy boyliklari, madaniy meroslar va din manbaiga intilish orqali bugungi kun davlatimizning o'ziga xos xususiyatlari va ahamiyatli o'rinini saqlab qolgan¹¹.
Xorazmshohlar davlatida din, marifiy (ilmiy) va madaniyatning yuksalishi o'ziga xos tarixiy jarayonlardan o'tib kelgan. Xorazmshohlar tarihi boyunca, dindorlik, marifat, va madaniyatning o'rni va ahamiyati katta e'tiborga sazovor bo'lgan.
Din: Xorazmshohlar davrida din, aholi hayotining asosiy tamoyillaridan biri edi. Ular islom diniga amal qilishadi. Islam bu yerda aholi orasida o'zaro hamkorlik va umumiy yo'riqnoma bo'lishni ta'minlash uchun katta ahamiyatga ega bo'lgan. Xorazmshohlar, islomiy amaliyotlar va ibodatlar bilan mas'ul bo'lganlar. Ularning davlat tashkilotida islomiy qonunlar asosida tartib va tartibsizlikni oldini olish, o'zaro munosabatlarda adolatni ta'minlash, va insoniyatga hurmatni muhofaza qilishning ahamiyatini bilishadi.
Marifiy (ilmiy) yuksalish: Xorazmshohlar, ilm fanlarini o'rganish, o'qitish va ulardan foydalanishga katta ahamiyat berishgan. Xorazmshohlar davrida, ilm o'rnatish va yuksalish uchun yuqori o'quv yurtlari va ilmiy markazlar o'sishi, marifat erkinligining qadrini oshirishga yordam berdi. Ularning ilmiy g'oyalar va fanlardagi muvaffaqiyatlari, matematika, astronomiya, kimyo, falsafa, tibbiyot, adabiyot, rasm, arxitektura va boshqa sohalar bo'yicha ilmiy yuksalishga xizmat qilganlarini ko'rsatadi.
Madaniyatning yuksalishi: Xorazmshohlar, o'zbek xalqining madaniyatning o'ziga xos boyliklari va uning yuksalishiga katta ahamiyat berishganlar. Xorazmshoh davrida adabiyot, musiqa, rasm, arxitektura, suzani, teranchi ishi va boshqa madaniy sohalar yuqori darajada rivojlanishi bilan ajralib turadi. Bu sohalar xalqning ma'naviy zenginligini ifodalash va uni boshqalarga yetkazishdagi muhim vositalar bo'lib hisoblanadi.
Xorazmshohlar davlatida din, marifiy (ilmiy) va madaniyatning yuksalishi, aholi hayotining muhim qismlarini shakllantirgan va ularga uning xosligini qo'shgan. Ular tarixiy meroslarini saqlash, ilm va marifat o'zgarishlarini o'zlaridan o'tkazganlarini ifodalaydi. Bu jarayonlar Xorazmshohlar davlatini madaniy va ilmiy markazlardan biri qilganlarini ko'rsatadi.
Xorazmshohlar davlatida din, marifiy, va madaniyatning yuksalishi tarixiy jihatdan muhim ahamiyatga ega bo'lgan. Xorazmshohlar, islom dinining yayg'inligi va qadimgi o'zbek madaniyatining butunligi bilan ajralib turar edi.
Din: Xorazmshohlar, islom dini asosida yashaganlar. Islom, Xorazmshohlar orasida o'ta yuqori qadrda bo'lgan va ularning hayotida muhim o'rin tutgan diniy amallar va adabiyotning asosiy manbalaridan biri bo'lib hisoblanadi. Xorazmshohlar islom dinini mustahkamlash, namoz o'qish, ro'zalar tutish, umra va hajj ibodatlari, qur'oni karim o'rganish va o'qish, hadislar va islomiy adabiyotlar o'rganish kabi amallar orqali mustahkamlashgan.
Marifiy: Xorazmshohlar, ilmiy va marifiy yuksalishga ham ahamiyat berishgan. Xorazmshohlar davrida algebra, kimyo, astronomiya, geografiya, falsafa, va boshqa ilmiy sohalar yoqib turar edi. Bu davrda Xorazmshohlar, xilma-xillik ilmlarni o'rganish, ilmiy tadqiqotlarni olib borish, ma'rifatning o'rni va uning yuksalishi uchun ilmiy maktablarni o'rnatish bilan ajralib turar edi.
Madaniyat: Xorazmshohlar, bog'bonlik, adabiyot, san'at, musiqa va rasm bilan butunlashgan zamonaviy madaniyatning mustahkamlanishiga katta e'tibor qaratganlar. Xorazmshoh madaniyatida maqolalar, she'rlar, qissa va tarixiy hikoyalar, xorijiy yurtlardagi madaniyatning qabul qilinganligi, rassomlik, musiqa ijrosi, tanlovlar, oyinlar va ko'p yonalishli san'atlar mavjud edi. Bu tarz madaniy faoliyatlar Xorazmshohlar orasidagi madaniyatning yuksalishini ko'rsatadi. Xorazmshohlar davlatida din, marifiy va madaniyatning yuksalishi, aholining intellektual, ma'naviy va ijtimoiy rivojlanishiga katta ta'sir qilgan. Bu sohalarda rivojlanish va mustahkamlash, Xorazmshohlar orasidagi ko'prikli aloqalar, bilim o'zgarishlari, ma'rifat almashinuvlari va uning natijalariga asoslanadi.
Xorazmshohlar davlatida din, marifiy va madaniyatning yuksalishi tarixiy jihatdan muhim bir muammoga ega edi. Xorazmshohlar, zamonaviy O'zbekistonda din va madaniyatning o'ziga xos shakllanishi va rivojlanishi yuzasidan ahamiyatli bir rol o'ynaganlar.
Din: Xorazmshohlar tarixida Islom dinining yayg'inlik ko'rib chiqishi va rivojlanishi katta ahamiyatga ega bo'lgan. Xorazmshohlarda Islom dini ilm-o'lim o'rganish va ulardagi diniy adabiyotlar o'sayotgan edi. Bu diniy amaliyotlar va bilimlar Xorazmshohlar davlatidagi aholining hayotini markaziy asos sifatida ta'minlashga yordam berdi.
Marifiy: Xorazmshohlar tarixida marifiy, ilmiy va falsafiy yuksalish o'ziga xos shakllanib, bu sohadagi xalq o'qituvchilari, olimlar va filosoflar hamkorlik qilganlar. Bu davrda Al-Khorazmiy, Al-Farobi, Al-Biruni, Ibn Sino (Avitsenna) kabi mashhur ilm-falsafa mutafakkirlari Xorazmshohlar davlatida yashaganlar. Ularning ilm va falsafa sohalaridagi yuksalishlari, Xorazmshohlar aholining marifiy ma'naviyatini o'stirishda muhim ahamiyatga ega bo'ldi.
Madaniyat: Xorazmshohlar tarixida madaniyat sohasi ham o'zaro aloqalar va mavzular asosida rivojlanish ko'rdi. Xorazmshohlar qadimgi boyliklarni saqlash, qal'alar, medresalar, bog'bonlar, shaharlar, bazarlar, rasm, musiqa va qo'shimcha san'at turlarini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega bo'ldilar. Xorazmshohlarda madaniyat yuksalishi, aholi tarixining boy sohalari bilan bog'liq bo'lib, xalqning o'ziga xos tarixiy, adabiy va san'at meroslarini saqlashga va rivojlantirishga intilish edi. Barcha bu yuksalishlar, Xorazmshohlar davlatida ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy rivojlanishning asosiy muhim komponentlari edi. Bu davrning din, marifiy va madaniyat sohalaridagi yuksalishlar, Xorazmshohlar aholining ma'naviyatini va shaxsiy identitetini o'rnatishda muhim bir rol o'ynaganlar.
Xorazmshohlar davlatida din, marifiy, va madaniyatning yuksalishi o'zining o'ziga xos tarixiy va madaniy kontekstida yuzaga kelgan muhim jarayonlardan biridir. Xorazmshohlar tarixi boyicha islom dini, o'zaro qarashlar va adabiyot, san'at, madaniyat sohasidagi ko'plab boyliklarga ega bo'lganlar.
Din: Xorazmshohlar o'rtasida islom dini yayg'in ravishda amalga oshirilgan edi. Islom Xorazmshohlar davrida tarqalib, aholi tomonidan o'qibatlanib kelgan va muhim ahamiyatga ega bo'lgan bir din bo'lib, bu davlatning asosiy dini bo'lgan. Islomning o'ziga xos adabiyoti, madaniyati va ijtimoiy tuzilmalari, Xorazmshohlar adabiyotlarida, archaologik qolganliklarda va arxitekturada o'ziga xos ifodalangan. Xorazmshohlar islom dinini qadrlash uchun masjidlarni qurish, islom ilmilarini o'rganish va tasdiqlash uchun ilm markazlarini o'rganish bilan shug'ullanishganlar.
Marifiy: Xorazmshohlar marifiy sohada daqiq zavqlar bilan tanishganlar. O'zaro qarashlar, falsafiy muntazamliklar, falsafa, tabiatshunoslik va matematika sohasida yuksak saviyadagi bilimlarni rivojlantirishda etkin bo'lganlar. Bu davlatda faoliyat yuritgan mashhur ilm mashg'ulotchi Gurlan Firo'dunining, Al-Khorezmiyning matematikasi, ilm-falsafasi, astronomiyasi, tibbiyoti va boshqa sohalarida qo'shimcha o'zgarishlar olib kelgan.
Madaniyat: Xorazmshohlar madaniyat sohasida ham yuksak darajada ijod qilishlari bilan bilinadilar. Tarixiy adabiyotlar, dostonlar, she'rlar va san'at asarlarida Xorazmshoh madaniyati yaratilgan. Yaqin zamonda Xorazmshohlar davrida shu sohada yuksak darajada intellektual va estetik qadrini oshirganlar. Architextura sohasida shuningdek, Xorazmshohlar majmuaviy, adabiyot, rasmiy va g'ayri-rasmiy qurilishlar, ornamentlar va nakshlar bilan turli yo'llarda boyitishgan.
Barcha faktlar ko'rsatishicha, Xorazmshohlar davlatida din, marifiy va madaniyatning yuksalishi barcha sohalarda muhim ahamiyatga ega bo'lgan va aholining hayotining asosiy ko'rsatkichlari bo'lgan. Ular Xorazmshohlar tarixidagi boyliklarning qadrini saqlab qolish, o'zaro hamkorlik va madaniyat almashtirish yordamida davlatlararo muloqotlarda ham muhim o'rin tutganlar.

Xulosa

Xorazmshohlar davlati, O'zbekistonning qadimgi boyliklaridan biri bo'lib, iqtisodiy yuksalish va rivojlanish jarayonlarida muhim o'rin tutgan davlatlardan biridir. Xorazmshohlar davrida iqtisodiy tuzilmalar, suv xo'jaligi, qishloq xo'jaligi, va shahar tashkilotlari bilan shug'ullanish edi. Bu davlatda o'zaro savdo, transport va tijoratning rivojlanishi muhim ahamiyatga ega bo'lgan edi. Xorazmshohlar, iqtisodiy yo'nalishlarda ko'p tomonlama mavqelar qo'yganlar.
Suv xo'jaligi: Xorazmshohlar, Amu Daryo daryosi bo'yicha o'zlariga xos suv xo'jaligini rivojlantirganlar. Suvsizliklar va suv resurslarini samarali foydalanish uchun kanallar va suv tortish tizimlarini qurish bilan shug'ullanishganlar. Bu, qishloq xo'jaligi uchun suv ta'minoti va mahsulot o'simliklarining suvbosi uchun muhim edi. Qishloq xo'jaligi: Xorazmshohlar, yirik qishloq xo'jaligi sistemini o'rganish va rivojlantirishda muvaffaqiyatli bo'lganlar. Suvning samarali ishlatilishi, yer ustiga suv olish tizimlarining qurilishi, o'simliklar, mevalar va qurilmalar yetishtirishda qishloq xo'jaligi rivojlanishini ta'minlaganlar. Bu, erkin suv resurslaridan foydalanish, daryo siltasi va ob-havo sharoitlariga asoslangan boshqa iqtisodiy faoliyat turlariga ham aloqador edi.
Shahar tashkilotlari: Xorazmshohlar davlatida shaharlar tashkil etilishi va ulardagi iqtisodiy faoliyatni rivojlantirish ham muhim ahamiyatga ega bo'lgan. Xorazmshoh shaharlari, bozorlar, kasalxonalarning o'rnatilishi, arxitektura, infrastruktur, va kommunikatsiya tarmoqlarining rivojlanishi bilan shug'ullanishgan. Shaharlarda savdo-sotiq, sanoat, va xizmat sohasidagi faoliyat o'sishiga aloqador jarayonlar amalga oshirilgan.
Xorazmshohlar davlatida iqtisodiy yuksalishning asosiy ko'rsatkichlari tomonidan iqtisodiy o'sish, tarqalish va barcha sohalardagi faoliyatning rivojlanishi ko'rsatilgan. Ularning suv xo'jaligi, qishloq xo'jaligi va shahar tashkilotlari sohalarida amalga oshirilgan ishlar, Xorazmshohlar davlatini iqtisodiy ravishda rivojlantirgan va uning aholisi uchun rahat yashash imkoniyatlarini yaratgan.
Xorazmshohlar davlati, o'zining tarixiy va iqtisodiy yuksalishlari bilan ajralib turadi. Xorazmshohlar tarixi boyicha bu davlat, qadimgi boyliklari va iqtisodiy faoliyatlari bilan namoyon bo'lgan. Xorazmshohlar davrida iqtisodiy yuksalishni amalga oshirishda suv resurslari, mehnat mahsulotlari, tarixiy savdo yo'llari va madaniy bog'liq boyliklarni samarali ishlatishga e'tibor qaratilgan.
Suv resurslari: Xorazmshohlar hududlarida suv resurslari juda muhim edi. Amu Daryo daryosi orqali suv ta'minoti olib kelish, qor qaynamasi bilan suvni ta'minlash, suv manbalarini o'rnatish va mehnat mahsulotlarni qashlashda suv resurslari o'rnatilgan.
Mehnat mahsulotlari: Xorazmshohlar iqtisodiy faoliyatda mehnat mahsulotlarini keng qo'llashga intilishdi. Bu davlatda parchalanish tizimi rivojlangan, qishloq xo'jaligi, sut bo'yicha ixtisoslashganlik va to'qimachilik kabi sohalar rivojlantirilgan. Tarixiy savdo yo'llari: Xorazmshohlar iqtisodiy faoliyatlarida tarixiy savdo yo'llarini muvaffaqiyatli ishlatishdi. Ular O'rtacha Osiyo bo'ylab suv yo'llari, karavon yo'llari va qishloq xo'jaligi mahsulotlarini eksport qilishda keng qo'llanish topganlar.
Madaniy bog'liq boyliklar: Xorazmshohlar davrida madaniy bog'liq boyliklar, masalan, iroqi, sut bo'yicha ixtisoslashganlik va pichoq sohasida rivojlanishga intilishdi. Ular madaniy boyliklarini o'zaro almashtirish, xalqaro savdo va tijorat munosabatlarda ham muhim o'rin tutganlar. Barcha bu faktlar Xorazmshohlar davlatining iqtisodiy yuksalishida muhim o'rin tutgan asosiy omillar hisoblanadi. Ular suv resurslarini samarali ishlatish, mehnat mahsulotlari va tarixiy savdo yo'llarini rivojlantirish, madaniy bog'liq boyliklarni o'zaro almashtirish kabi faktorlarga e'tibor qilish orqali iqtisodiy yuksalishga erishganlar.