Nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti ‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

8. 3.Maktabgacha yoshdagi bolalarni asosiy harakatlarga o‘rgatish metodikasi
Yurish va yugurishga o‘rgatish metodikasi. Maktabgacha yoshdagi bolalarning asosiy harakat turlarini rivojlantirishning o‘ziga xos xususiyatlari mavjud. O‘rgatishning ushbu bosqichida harakat malakalari va ko‘nikmalari ko‘lamining kengayishi, jismoniy fazilatlar (tezlik, chidamlilik, tezkorlik va boshqalar)ning rivojlanishi bilan bog‘liq holda ham mashqlarni yaxlit, ham harakat texnikasi elementlarini alohida-alohida muvaffaqiyatliroq o‘zlashtirish imkoniyati yuzaga keladi.
Besh-olti yoshli bolalarda o‘z oldilariga qo‘yilgan vazifalarni ongli tushunib yetish, vaziyatni baholash, o‘z harakatlarini boshqara bilishga muayyan tayyorgarlik bo‘ladi, shuning uchun, og‘zaki ko‘rsatma berish va tushuntirish yordamida maktabgacha yoshdagi bolalarning harakat faoliyatida mustahkam bilim va ko‘nikma shakllantirish mumkin bo‘ladi.
Maktabgacha ta’lim muassaslari uchun yaratilgan ta’lim-tarbiya dasturi, Maktabgacha ta’limga qo‘yiladigan Davlat talbalariga muvofiq barcha guruhda bolalar yurish, yugurish, muvozanat saqlash, sakrash, uloqtirish, tirmashib chiqishga o‘rganib, uni takomillashtirib boradilar, sport o‘yinlari: bastketbol, futbol, sport elementlari va hokazolarni egallaydilar.


Yurish kishining siklik harakatiga mansub tabiiy siljish usulidir. Harakatlarning siklliligi bir xildagi sikllarning ko‘p marotaba takrorlanib turishidan iborat bo‘ladi.
To‘g‘ri yurish ko‘nikmasini shakllantiruvchi mashqlarning vazifasi bolada to‘g‘ri qad-qomat, olg‘a qadam tashlash, gavda muvozanatini saqlashga, tovon gumbazining shakllanishiga yordam beruvchi qo‘l va oyoq harakatlari uyg‘unligini tarbiyalashdan iboratdir.

Yurishdagi jismoniy yuklama uning sur’ati va bunda sarf bo‘ladigan kuchga bog‘liq bo‘ladi. Yurishning odatdagi o‘rtacha, tetik sur’ati katta miqdordagi muskulaturani faol faoliyatga jalb etadi va yurak-tomir hamda nafas olish tizimi faoliyatini kuchaytiradi, shu asosda modda almashishining oshishiga yordam beradi. Bola hayotning birinchi yoki ikkinchi yilining oxirida yurishni o‘zlashtira boshlaydi. Ushbu yoshda tanada faqat egiluvchanlik, kengayish, ushlash va boshqalar reflekslariga o‘xshash tarqoq harakatlarni amalga oshirish imkoniyati mavjud. Keyin bu turli xil harakatli reaksiyalar lokomotiv harakatlariga qo‘shiladi. Ushbu bosqichda tsiklik harakatlarning rivojlanishi nervlarning subkortikal birlashma markazlarining shakllanishi bilan bog‘liq holda sodir bo‘ladi.
Odamda allaqachon harakatlantiruvchi harakatlarni o‘zlashtirishning boshlang‘ich bosqichida miya yarim korteksining yuqori qismlari faoliyatga kiradi, chunki harakatlarni takomillashtirishda individual tajriba va ongli nazorat ishtirok etadi (. O‘zlashtirishning dastlabki bosqichida yurish, avtomatizm va harakatlarni muvofiqlashtirish yurishni o‘zlashtirganda bola oyoqlarini keng yoyadi, qo‘llarini muvozanatlaydi, yon tomonlarga yoyadi, oldinga va yuqoriga tortadi.Bu muvozanatni saqlash zarurati bilan bog‘liq. tanasi tik, bolaning og‘irlik markazi kattalarnikidan yuqori, shuning uchun u osonlikcha yiqiladi.Yurish paytida bola oyoqlarini to‘liq tekislamaydi (ular tizzalari va son bo‘g‘imlarida bukilgan), u oyoqlarini qo‘yadi parallel yoki biroz burilgan barmoqlar ichkariga. Oyoqni qo‘yayotganda bola butun oyog‘ini tovonidan to oyoqlariga o‘girmasdan uradi, ba’zida u yoqdan bu tomonga tebranish bo‘ladi, bola qo‘llarini tanaga bosadi; bir qo‘l bilan bir oz tebranish, oyoqlarni silkitish bor. Harakat tezligi notekis: bola yoki tezda yuradi, deyarli yuguradi, keyin sekinlashadi.
Hayotning ikkinchi yilida bola o‘zi uchun qulay tempda yuradi. Hayotning uchinchi yilida u qo‘llari va oyoqlari harakatlarini muvofiqlashtirgan, u allaqachon muvozanatni qanday saqlashni biladi.
Yurishni shakllantirishning belgilovchi sharti - bu o‘rganishdir. Bolaga yaxlit jismoniy mashqlar usuli yordamida to‘g‘ri yurish o‘rgatiladi.
Katta maktabgacha yoshda, yurish harakatlari vosita tajribasini to‘plash tufayli yaxshilanadi.
Hayotning beshinchi yilidagi bolada, ayniqsa ikkinchi yarmida qo‘llar va oyoqlarning harakatlarini muvofiqlashtirish, kosmosda yo’nalish erkinligi, o‘zgaruvchan yo’nalish paydo bo‘ladi; to‘g‘ri holat: magistral vertikal holda qoladi, elkalari o‘giriladi, oshqozonni ushlaydi, boshi biroz ko‘tariladi (vizual nazorat oyoqlaridan 2-3 m masofada). Nafas olish ritmik, xotirjam. Barcha qadamlar bir xil, ritm saqlanadi, qo‘l va oyoq harakatlarini muvofiqlashtirish to‘g‘ri. U yurish mahoratini mustahkamlaydi va yaxshilaydi: yurish oyoq barmoqlarida, tovonda, oyoqning tashqi tomonida va hokazolarda amalga oshiriladi .. Tarbiyachi ning ko‘rsatmasi bilan har bir bola etakchi bo‘lishi va o‘zini fazoda yo’naltirishi mumkin.
Olti yoshli bolaning yurishi barqaror va sekin sur’atlarga, katta qadam kengligiga ega.
Tarbiyachi to‘g‘ri holatga, qo‘l va oyoqlarni muvofiqlashtirishga, nafasni tartibga solishga e’tibor berishi kerak (3 qadam - chuqur nafas olish; 4 qadam - uzoq nafas chiqarish); to‘g‘ri, o‘ziga ishongan, xotirjam yurish uslubi, uni o‘zgartirish qobiliyati: tizzalaringizni egmasdan, yarim egilib, tizzangiz baland ko‘tarilgan holda, keng qadam bilan, poshnalarda va h.k.
Yurishning yaxshilanishi, shuningdek tekislikning oldini olish uchun maxsus mashqlar yordam beradi: oyoq barmoqlari bilan yurish qo‘llab-quvvatlanadigan joylarda amalga oshiriladi va pastki oyoq va oyoq mushaklarining kuchlanishini talab qiladi va shu bilan oyoq kamarini mustahkamlaydi. Qisqa qadam, qo‘lning kichikroq to‘lqini, umurtqani to‘g‘rilashga yordam beradi. Kichik maktabgacha yoshdagi bola yurishning har xil turlarini bajaradi: oyoqning tashqi chetida yurish ("oyoq barmoqli ayiq"); yashirincha, egilgan oyoqlarda yurish; polda yotgan qovurg‘ali zinapoyada yalangoyoq oyoq panjalari bilan tirnoqlarini ushlagan holda; tovonidan to oyoqigacha sobit rulon bilan yurish.
Katta maktabgacha yoshda yurish ishlatiladi:
1) belning, qorin va oyoqlarning mushaklarini kuchaytiradigan sonning baland ko‘tarilishi bilan qo‘llarning kuchli to‘lqini talab etiladi, bu esa elkama-kamar muskullarining rivojlanishiga va ligament va artikulyar apparatning kuchayishiga yordam beradi. ;
2) epchillikni rivojlantiradigan o‘zaro faoliyat qadam bilan yurish;
3) yon qadam bilan yurish.
Bolalarga signal orqali bajariladigan turli xil vazifalar bilan yurish taklif etiladi - kosmosga yo’nalish, tezlikni, yo’nalishni o‘zgartirib, obektlar orasidagi turli xil qayta tuzilishlar bilan; qo‘shimcha qo‘l harakatlari bilan, narsalar bilan yurish; balandlikning asta-sekin ko‘tarilishi bilan, shuningdek, turli xil balandliklarda (ko‘priklar, taxtalar, loglar) pasaytirilgan qo‘llab-quvvatlash maydonchasida yurish, muvozanat, chidamlilik, bosiqlik, epchillik, harakatlar tejamkorligini tarbiyalashga hissa qo‘shadi.
Oyoq barmog‘i bilan gimnastik yurish juda foydalidir, qo‘llarning yaxshi to‘lqini bilan, bu elkama-belbog ‘mushaklarini, qorin matbuotini, oyoqlarini va oyoqlarini kuchaytiradi.
Hayotning 7-yilidagi bolalar maqsadga muvofiq yo’l-yo’riq ko‘rsatib, yaxshi va erkin harakat qilishadi, to‘g‘ri pozitsiyaga, harakatlarni muvofiqlashtirishga, har xil sharoitlarda o‘zlarini yo’naltirishga va bu borada yurishning turli usullaridan foydalanishga, uning texnikasini muvaffaqiyatli o‘zlashtirishadi. Yurishni yaxshilash uchun ularga yanada murakkabroq mashqlarni bajarish taklif etiladi: egiluvchan holda yurish - tizzadan bukilgan oyoqlar,
Yurish mashqlari yurishning yoki yurish holatining dinamik uslubini targ‘ib qiladi.
Yurishni takomillashtirish maktabgacha yoshdagi bolalik davrida davom etadi. Yoshi bilan yurish mahoratini egallashning nafaqat sifat jihatidan, balki miqdoriy ko‘rsatkichlari ham o‘zgaradi: qadam uzunligi 4 yoshdagi bolalarda 39-40 sm dan 7 yoshdagi bolalarda mos ravishda 51-53 sm gacha ko‘tariladi. daqiqada qadamlar soni 170-180 dan 150 gacha kamayadi.
To‘g‘ri yurishning sifatli va miqdoriy ko‘rsatkichlari
To‘g‘ri yurish eng yaxshi oldinga siljish uchun kestirib, tovondan oyoqqa faol siljish orqali quriladi. Shu bilan birga, muhim ko‘rsatkichlardan biri oyoqlarning burilish burchagi bo‘lib, bu yurishning barqarorligi va to‘g‘riligini ta’minlaydi. Bolalarda, maktabgacha yoshda, u asta-sekin o‘sib boradi. Yosh bolalar oyoqlarning parallel joylashishi bilan ajralib turadi. Kichik maktabgacha yoshga kelib, oyoqlarning burilish burchagi 13,5 ° ga, o‘rtacha 15 ° gacha, katta maktabgacha yoshdagi bolalarda esa taxminan 17,2 ° ga teng. To‘g‘ri yurish ma’lum bir holatni saqlashni o‘z ichiga oladi: tanasi tekis, elkalari bo‘shashgan va tekislangan, bir oz orqaga va pastga yotqizilgan. Qorin tiqilib qolgan. Boshning holati erkin, qarash oldinga yo’naltiriladi. Bo‘yinni tortmasdan bosh tekis va tekis. Bolalar o‘zlarining ko‘zlarini 1,5-2 m uzoqlikda harakatlantirish orqali vaziyatni boshqaradilar.
To‘g‘ri yurish jarayonida qo‘llar va oyoqlarning ishlarida o‘zaro muvofiqlashtirish va izchillik barqaror namoyon bo‘ladi. Qo‘llar va qo‘llar bo‘shashgan holda, tinchgina, tarangliksiz, oldinga va orqaga yetarlicha amplituda harakat qiling.
Yurayotganda sonni oldinga ko‘tariladi, lekin baland ko‘tarilmaydi. Itarayotgan oyog‘ining pastki oyog‘i itarilgandan so‘ng biroz katlanmış va son bilan birga oldinga - yuqoriga ko‘tarilgan. Son bilan ma’lum bir holatga kelgandan so‘ng, uni tushirishdan oldin, tormoz yoqiladi va qisqa tanaffusdan so‘ng, sonning asta-sekin pastga tushishi bilan bir vaqtda, pastki oyoq ochilib, ostidagi tirnoq harakatiga tayyorlanadi.
To‘g‘ri yurish harakat boshlanishidan oldin ma’lum bir pozitsiyani qabul qilish orqali osonlashadi, bu erda bosh, tananing holati, shuningdek oyoqlarning burilishi yuqoridagilarga to‘g‘ri keladi. Bu erda biz pozitsiyani qabul qilish oyoqlarning bunday joylashishini o‘z ichiga olganligini ta’kidlaymiz, bunda yosh maktabgacha yoshdagi bolalarda poshnalar orasidagi masofa taxminan 10 sm, kattaroqlarda esa 12,5 sm.
Oddiy yurish paytida oyoqlarni keng yoymaslik, balki tovon orasidagi bu masofani saqlashga intilish tavsiya etiladi, chunki aks holda yurish to‘g‘ri chiziq bo‘lmaydi.
Yurishda, oyoq tovoni barmog‘i ketma-ketligida tushadi. Bunday holda, barmoqlarning pog‘onalari, go‘yo, tovoning yerga tekkanidan keyin oyoq bilan ozgina uriladi.
Maktabgacha yoshdagi bolaning yurish tezligi o‘rtacha daqiqada 148-172 qadamni tashkil etadi, bu kattalarnikiga qaraganda ancha ko‘p (daqiqada 120 qadam) va ularning qadam uzunligi qisqaroq va 42-68 sm atrofida o‘zgarib turadi, kattalarda - 70-90 yoshga qarab, bolalarning yurish tezligi sekinlashadi va qadamning uzunligi oshadi.