Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat Pedagogika unversiteti

Kattalar bilan:

Bolalarning xulq-atvori va rivojlanishiga kattalarning boshqaruv usuli: avtoritar, demokratik va beparvolik (loqaydlik) ham ta`sir ko`rsatadi. Bolalar demokratik boshqaruv usuli sharoitlarida o`zini yaxshi his qilishadi va rivojlanadi.

• Tengdoshlari bilan:

Olti yoshdan boshlab bolalar ko`p vaqtini tengdoshlari, aynan o`zi bilan bir jinsdagi bolalar bilan o`tkazadi. Konformizm kuchayib boradi, 12 yoshlarda u o`zining cho`qqisiga chiqadi. Odatda tanilib ulgurgan bolalar sharoitga yaxshi moslashadi, tengdoshlari orasida o`zini yaxshi his qiladi va hamokrlik qilishga tayyor bo`ladi.

• O`yin:

Odatdagidek, bolalar ko`p vaqtini o`yinga ajratadi. Unda hamkorlik va raqobat tuyg`ulari shakllanadi, haqiqat va adolatsizlik, salbiy fikrlash, tenglik, etakchilik, bo`ysunish, sodiqlik, sotqinlik kabi tushunchalar shaxsiy ahamiyat kasb etadi. O`yin ijtimoiy tus ola boshlaydi: bolalar yashirin jamiyatlar, klublar, maxfiy kartalar, shifrlar, parollar va alohida rituallarni o`ylab topishadi. Bolalar jamiyatidagi rollar va qoidalar kattalar jamiyatida qabul qilingan qoidalarni o`zlashtirish imkonini beradi. 6-11 yoshda o`rtoqlar bilan bo`lgan o`yinlar ko`p vaqtni oladi.

• Emotsional rivojlanishi:

Bola maktabga borgan damlardan boshlab, uning emotsional rivojlanishi uydan tashqarida to`plagan tajribasiga ko`proq bog`liq bo`ladi. Bolaning xavotiri doirasi kengayib borayotgan atrof-muhitdan qabul qilinayotgan yangiliklarni o`zida aks ettiradi. O`tgan yillardagi tushuntirib bo`lmaydigan xavotirlar anglangan xavotirlar: darslar, ukollar, tabiiy hodisalar, tengdoshlar o`rtasidagi munosabatlardagi jihatlar bilan almashadi. Xavotir vahima yoki xavotirlanish shaklini ham olishi mumkin.
Vaqti-vaqti bildan o`quvchilarda maktabga borish xohishi yo`qoladi. Simptomlari (bosh og`rishi, qorindagi og`riq, qayd qilish, bosh aylanishi) hammaga yaxshi ma`lum. Bu bahona emas, bunday vaziyatlarda uning asl sababini aniqlashga e`tibor qaratish kerak. Bu balki muvaffaqiyatsizlik, o`qituvchi tomonidan qilinadigan tanqid, ota-onalar yoki tengdoshlarining yuz o`girishi oldidagi xavotir bo`lishi mumkin. Bunday vaziyatlarda ota-onalarning bola maktabga borishidan do`stona-qat`iy manfaatdorligi katta yordamberadi.

5.