Nókis – 2023 Ósimlikler sistematikasi analizi hám latinsha (nomenklatura) atlarin oqıw qaǵiydalari

Dala qirqbuwini- Хвош полевой- Equisetum arvense L.
Ósimliktin tarqalıwı. Atız qırqbuwini - kosmopolit ósimlik esaplanadi. Bul ósimlik úlken maydanlarda tarqalgan bolip, taw eteklerinde, janbawırlarında ósedi, izgarlıq joqarı bolgan orinlarda, salma hám bulaq boyında ushiraydı.
Shiyki zat tayarlaw hám onin sapası. Qirqbuwin shiyki zatı jazda tayarlanadı, paqalının tómengi bólegi shiyki zat esaplanbaydı. Keptiriwden aldın basqa ósimlik aralaspalarınan, sonday-aq basqa qirqbuwin túrlerinen de azat etiledi. Shobi hawa jaqsı aylanatugın tapshanlarda yamasa shertek astında 5-7 sm qalınlıqta qagaz yamasa tawar ústine jaygan halda keptiriledi. XI MF talaplarına kóre qirqbuwin shóbi kúlreń jasıl renli, kúshsiz ayrıqsha iyisli, azgantay ashqıltımlaw dámge iye boliwi kerek. Ízgarlıq 13% ten kóp bolmawı, uliwma kúl 24% ten aspawi, 1 sm kishi maydalangan bólekleri 10% ten kop bolmawi, ósimliktiń basqa bólimleri 1% ten kóp bolmawi, organikalıq aralaspa 1% ten aspawı, mineral aralaspa 0,5% ten kóp bolmawi, qırqbuwinniń basqa túrlerinin muģdarı 4% ten aspawi zárúr. Ózbekstannıń tawli aymaqlarında tábiyiy zapası jetkilikli dárejede. Hár jili 100 tonnaga shekem shiyki zatın tayarlaw múmkin.
Medicinada qollanılıwı hám ximiyalıq qurami.
Medicinada ósimliktin jer ústingi bólegi isletiledi. Júrek keselliklerin emlewde qirqbuwinnan alınatugin preparatlar sidik aydawshi, soniń menen birge, ókpe-júrek jetispewshiligi menen baylanıslı isiklerdi emlewde paydalanıladı. Qirqbuwinnin qaynatpa hám demlemeleri sidik jollarının keselliklerinde, gemorroidal hám jatırdan qan ketkeninde isletiledi hám de organizmnin qorgasınnan záhárlengende paydalanıladı. Ósimlik nefrit hám nefrozlardı emlewde úzil-kesil túrde qadagan etilgen, sebebi ol búyrekke ziyan jetkiziwi múmkin. Dala qırqbuwininan tayarlanatugın qaynatilgan – ónimnen 10g muģdarda alıp sırlangan ıdısqa salınadı, 200 ml qaynatılgan suw quyilip, awızı jabıq idista, 30 minut juwiniw bólmesinde qızdırıladı. Keyninen 10 minut dawaminda sapırıladı, siyleden ótkeriledi, qalgan ónim sıgıladı. Alıngan qaynatpaga dáslepki kólemi 200 ml bolaman degenge shekem qaynagan suw salınadı. Qaynatılgandı salqın orında eki kúnnen aspay saqlaw mumkin. Kúnine 2-3 mezgil 1/3 stakan mugdarında awqattan keyin 1 saat ótip qabıl etiledi. Dala qirqbuwinnin suyiq ekstraktın 1/2 shay qasıgında kunine 3-4 ret ishiw mumkin. Qirqbuwınnın quramında alma, akonit, shavel, kremniy kislotaları (2 5% ge shekem), ashlawshi zatlar, ashshi zat, smola, 1-5% saponin, ekvizetrin, flavonoidlar, 4,7 mg% karotin, 30-90 mg% askorbin kislotası hám basqa zatlar boladı.