Nókis – 2023 Ósimlikler sistematikasi analizi hám latinsha (nomenklatura) atlarin oqıw qaǵiydalari

Usınıslar. Fergana oypatlıq, Tashkent, Samarqand wálayatları tawlı aymaqlarınıń dárya hám saylar boyına egiw múmkin.
Qadaǵalaw ushın sorawlar:

1. Qirqbuwınlılar tuqımlas qanday sistematik belgilerge iye ?

2. Qirqbuwınlılar ózine tán belgileri neler?
3. Respublikamizda ken tarqalǵan tabiiy halda ósiwshi eki tuqımlas túrlerin aytın?
4. Equisetaceae tuqımlas wakiler jasaw shariyat qanday?


Athyriaceae (Qirqqulaqlılar) tuqımlası tuwisi túrleri nomenklaturasiniń analizi hám úyreniw qaǵiydalari.


Sabaq maqset: Qirqqulaqlılar (Athyriaceae) tuqımlas túrleri nomeklaturasnıń analızı hám úyrenıw qaǵiydalar olardıń morfologik, biologik sondayaq dárilik qásiyetler haqındaǵı jana bilim, kónikpesın formaladırıw.
Identiv oqıw maqsetleri: Athyriaceae tuqımlas túrleri nomeklaturasın analız ete aladı. 2 Qirqqulaqlılar (Athyriaceae) tuqımlas wákillerin morfologik hám biologik qásiyetlerin biledi.
Kerekli úskene hám materiallar : ósimlikler anıqlaǵishi, gerbariylar, súwretler, lupa, slaydlar.
Jer betinde qırıqqulaqlardıdıń 10 000 ǵa jaqın túri tarqalǵan. Qırıqqulaqlarǵa tamırpaqallı kóp jıllıq shóp deneli ósimlikler kiredi. Tek tropikalıq hám subtropikalıq jer- lerde ǵana olardıdıń aǵash tárizli túrleri ushırasadı.
Jer betine bir top pár sıyaqlı tilkimlengen uzın japıraqlar shıǵadı. Jas japıraqlardıdıń ushı suw ógizdidıń baqanshaǵı sıyaqlı oralǵan bolıp, japıraqlar úlkeygen sayın jazdırılıp jayıladı.
Qırıqqulaqlar ósiw jaǵınan qırıqbuwınǵa uqsasa da, bi- raq japıraǵınıdıń úlkenligi hám spora payda etiw shi masaq- larınıdıń bolmawı menen olardan ayırıladı. Qırıq qulaqlardıdıń sporaları japıraqlardıdıń astınǵı tárepinde yamasa shetinde jaylasqan qodıńır redıńli bórtik (soruslar) ishinde jaylasqan sporangiylerde rawajlanadı.
Qırıqqulaqlardıdıń kóbeyiwi de tap qırıqbuwınlarǵa uq- sas jınıssız hám jınıslı buwınlardıdıń almasıwı menen pay- da boladı. Soruslardaǵı sporangiyler ishinde pisip jetilgen sporangiy qabıǵı jarılıwı menen sırtqa shıǵadı hám samal yamasa suw járdeminde tarqaladı.
Ízǵar topıraqqa túsken sporadan gametofit ósip shıǵadı.
Qırıqqulaqtıdıń gametofiti boyı 1 sm bolǵan, júrek tárizli juqa jasıl ósimshege uqsaydı, tómengi bólimindegi rizoidlar arqalı topıraqqa jabısıp turadı. Biraq, kóp jasamaydı. Gametofitte payda bolǵan anteridiylerde kóp qamshılı háreketshedıń sper- matozoidlar, arxegoniylerde máyek kletkası jetiledi. Jawın jawǵanda gametofitti suw basıp, anteridiy hám arxegoniydidıń ushı ashıladı hám anteridiyden shıqqan spermatozoidlar ar- xegoniylerdidıń ishine kirip, máyek klet kası menen qosıladı.
Tuqımlanǵan máyek kletkadan urıq payda boladı. Urıq ósip jadıńa qırıqqulaqtı — sporofitti payda etedi
Qırıqqulaqtaǵı vegetativ kóbeyiw tamırpaqalları arqalı payda boladı.
Ózbekistanda qırıqqulaqlar tiykarınan tawlardaǵı, toǵay- larda, jar taslardıdıń sayasında, údıńgirlerdidıń ishindegi artıq sha ıǵallanǵan topıraqlarda ósedi.