Nókis-2022 udk : Isakov J. Ya., Toymuxamedov L. R., Tojiev R. R., Baymuratova Z. A., Isakov I. J., «Pul hám bankler» páni boyınsha oqıwlıq. –Nókis: 2022 jıl, 271 bet. Pul hám bankler

Qadaǵalaw ushın sorawlar

1. «Pul sisteması» túsiniginiń mazmunı, pul sistemasınıń formaların aytıp beriń?

2. Pul sistemasınıń elementlerin túsindirip beriń?
3. «Pul sisteması» turaqlılıǵı mazmunı hám onı támiyinlew neden ibarat?
4. Ózbekstan pul sistemasınıń rawajlanıw basqıshların aytıp beriń?
5. Ózbekstan Respublikası pul sisteması elementlerin sáwlelendirip beriń?

VIII BAP. INFLYACIYANÍŃ MAZMUNÍ, FORMALARÍ HÁM SEBEPLERI

Joba:

8.1. Inflyaciyanıń mazmunı hám onıń payda bolıw formaları.

8.2. Inflyaciyanıń forma hám túrleri.
8.3. Inflyaciya teoriyaları.
8.4. Inflyaciyanıń ekonomikalıq hám sociallıq aqıbetleri.
8.5. Inflyaciyanı turaqlastırıw usılları.


Tayanısh sózler: puldıń satıp alıw quwatı, bahalardıń kóteriliwi, pul muǵdarınıń artıwı, inflyaciya, talap, usınıs, ásten inflyaciya, ashıq inflyaciya, ekonomikalıq aqıbetler, sociallıq aqıbetler.

8.1. Inflyaciyanıń mazmunı hám onıń payda bolıw formaları

Inflyaciya XVIII ásirdiń ortalarında aylanısqa támiyinlenbegen kóp muǵdarda pul shıǵıwı nátiyjesinde pul sistemasındaǵı daǵdarıs jaǵday tiykarında payda bolǵan. Inflyaciya (latınsha «inflation» sózinen alınǵan isiw, kóbeyiw, kóteriliw mánisin ańlatadı) óz mazmunına tovar hám xızmetlerge bolǵan bahalardıń turaqlı túrde ósiw procesin ańlatadı. Rawajlanǵan eller tájiriybesi kórsetiwinshe inflyaciya salıstırmalı norma dárejesindegi pul massası halatında da payda bolıwı múmkin.

Házirgi zaman inflyaciyası tek tovarlar hám xızmetlerdiń bahalarınıń turaqlı ósiwi nátiyjesinde puldıń satıp alıw qábiletiniń páseyiwi menen birge islep shıǵarıw procesindegi teń salmaqlılıqtıń buzılıwı, pul aylanısı, finans hám kredit salasındaǵı keri faktorlar menen túsindiriledi. Inflyaciyanıń payda bolıwınıń tiykarǵı sebepleri ekonomika tarmaqları, qor hám tutınıw, talap hám usınıs, mámleket dáramatları hám qárejetleri, xojalıqlardıń pul massası hám oǵan bolǵan talabı arasındaǵı teń salmaqlılıq buzılıwı hám oraylıq banktiń kredit ekspansiyası sanaladı. Usı faktorlar óz mazmunına tiykarlanıp inflyaciyaǵa, onıń dárejesine túrlishe tásir etiwi múmkin.
Xalıqaralıq ámeliyatta ekonomistler inflyaciyanı payda etetuǵın faktorlar tiykarınan eki toparǵa: ishki hám sırtqı faktorlarǵa ajıratadı. Usı faktorlardıń mánisin túsindiriwge háreket etemiz.
1. Ishki faktorlardı tiykarınan pullı (monetar) hám pulsız faktorlarǵa bóliw múmkin. Pullı faktorlarǵa mámleket daǵdarısı, byudjettegi jetispewshilik, mámleket qarızlarınıń artıwı, pul emissiyası, pul aylanısınıń tezligi hám basqalar. Pulsız faktorlarǵa milliy ekonomika tarmaqları arasındaǵı teń salmaqlılıqtıń buzılıwı, tarmaqlar rawajlanıwınıń bir dárejede bolmawı, islep shıǵarıw hám xızmet kórsetiw salalarında monopoliyanıń (oligopoliya) bolıwı, bahanı qáliplestiriwdegi mámleket monopoliyası, oraylıq banktiń kredit ekspansiyası hám basqa faktorlardı kirgiziwge boladı;
2. Sırtqı faktorlar óz mazmunına tiykarlanıp bir anıq mámleket rawajalınwına tásir etetuǵın dúnyada ámelge asırılıp atırǵan proceslerdi sáwlelendiredi. Bularǵa dúnya ellerinde payda bolǵan daǵdarıslar esaplanǵan shiykizat, energetika, neft, valyuta daǵdarısları. Bul faktorlardan tısqarı birde eldiń basqa ellerge qarata alıp baratuǵın mámleketlik dárejedegi valyuta siyasatı, jasırın jaǵdayda valyuta, altınnıń eksportınıń arttırılıwın da kirgiziwge boladı.
Biz tómendegi sızılmada inflyaciyanı payda etiwshi formalardı talqılaymız.
8.1-sızılma