Nókis innovatciyaliq instituti I. T dasturiy Injenering fakulteti

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOQARI BILIMLENDIRIW, PÁN HÁM INNOVATCIYALAR MINISTRLIGI NÓKIS INNOVATCIYALIQ INSTITUTI I.T Dasturiy Injenering fakulteti 5-topar sirtqi bólim Ózbekistanniń eń jańa tariyxi páninen ÓZBETINSHE JUMIS Temasi: Ǵalaba xabar qurallari iskerligi hám olardiń jamiyettegi orni. Orinlaǵan: Izimbetov Ayimbet Orazbay uli Qabillaǵan:___________________________

Tema: Ǵalaba xabar qurallari iskerligi hám olardiń
jamiyettegi orni.

Jobasi:

1. 
   Kirisiw.
   
2. 
   Ǵalaba xabar qurallarınıń social áhmiyeti hám jamiyettegi orni túsinigi
   
3. 
   Ǵalaba xabar quralları hám olar iskerliginiń konstituciyalıq-huqıqıy tártipke salınıwı.
   

1.Kirisiw

Temanıń aktuallıǵı. Tańlaǵan temamız atınan kórinip turǵanınday wóziniń aktuallıǵı hám áhmiyetliligi menen kózge taslanadı. Sebebi, Ózbeksten Respublikası wóz ǵárezsizligine jerisken dáslepki kunnen baslap -aq, ǵalabalıq xabar qurallarına, ásirese, baspasózdiń rawajlanıwına ayrıqsha itibar qarattı. Wolardıń tipologiyalıq kóp túrliligine jerisiw, yerkin demokratiyalıq jámiyetti jetilistiriw baǵdarındaǵı reformalardı ámelge asırıwda woǵada ú lken rol woynagan baspasózdiń qáliplesiwi, wolardıń huqıqıy tiykarların jaratıw hám jetilistirip barıw baǵdarındagi dáslepki qádem jáne bul jónelisteǵ ı qıyınshılıqlardı jeń iw jolındaǵı belsendilik penen alıp barılǵan gúresler jáne bul gúreste qáliplesken ǵárezsiz mámlekettiń jawınger jurnalistlari, wolar jaratqan dóretiwshilik jumıslar, ǵárezsizlik dáwirdiń haqıyqıy qaharmanları temamızdıń aktuallıǵ ın jáne bir ret kórsetip beredi. Solay yeken, biz pitkeriw qánigelik jumısımızda Qaraqalpaqstan Respublikası baspasóziniń ǵárezsizlik dáwiri (derlik 20 jıldan aslam) baspasóziniń tipologiyalıq wózgesheligin ashıp beriwge háreket jasaymız. Búgingi kúnde Qaraqalpaqstan respublikasında mámleketlik dizimnen wótken ǵalabalıq xabar qurallarınıń sanı 60 qa shamalas bolsa, solardıń ishinde kúndelikli baspasóz jámiyetlik siyasiy gazetalar, qalalıq, rayonlıq, tarmaqlıq sonday-aq, jeke menshik gazetalar bolıp bir neshe sortlarǵa bolınıp jetedi. Bularǵa búgingi kúnniń kózler qarasınan qatnas soǵıw hám ilimiy kózler qarastan ataq beriw aktual másele yesaplanadı. Sonıń menen birgelikte baspasózdiń tipalogiyalıq wózgesheliklerin úyreniw hám jetilistiriw mámleketlik kó lemdegi úlken áhmiyetke iye máselelerdiń biri bolıp qólmaqta. Mısalı, Ózbeksten Respublikası ministrler Kabinetiniń 2014-jı l 28-fevral sánesindegi Majilisiniń №66 protokolında bul máselege ayrıqsha itibar qaratqanı há m buǵan baylanıslıǵ ı islerdi jetilistiriw talap yetiledi. Wonda, «Milliy informaciya mákanınıń analizi respublika mámleket hákimiyatı hám basqarıw shólkemleri baspasóz xızmeti, jeńis xabar quralları, kitapbaspasınıń tipografiya tarawları hám de jurnalist kadrlardı tayarlaw hám de wolardıń jumıs penen támiyinlew baǵdarındagi bir Katar aytarlıqtay kemshiliklerdiń bar yekenligi, bul jaǵday mámleketimizde informaciya qáwipsizligi ushın qáwiplilik tuwdırıwshı shınıǵıwalalardı keltirip shıǵarıwı múmkin yekenligi qatań yeskertildi. Baspasózdiń tiykarǵı buwınları rayonlıq hám de qalalıq hákimiyat shólkemlerin xızmetinidegi kemshilikler keskin sınǵa alındı. Qaraqalpaqstan baspasózi de bul shınıǵıwalalardan jıraq yemes yekenligi kózge taslanadı. Wolardı saplastırıw búgingi kún ushın yeń aktual máselelerden yesaplanadı. Temamızdıń aktuallıǵı de usında. Prezidentimiz İ. A. Karimov 2010 -jı lı 12-aprel Joqarı Jıynalıstıń Nızamshı lıq palatası' hám Senattıń Qospa májilisinde jasaǵan bayanatında mámleketimizde balı' háreketke keltiriw, wonı keltiriwshi mexanizmleriniń biri má limleme tarawı reformalastırıw baǵdarındaǵı pikir hám usınıslarında : Yeń dáslep, jeńis xabar qurallarınıń rawajlanıwın támiyinlewge qaratı lgan, demokratiyalıq talap há m standartlarǵa juwap beratuǵ ın bekkem nızamshı lıq bazası jaratı ldı. Bul dáwirlerde, ǵárezsizlikke jerisken jigirma jı ldan aslam waqıt ishinde jeńis xabar quralların yerkin hám jedel rawajlandırıwǵa, má limleme salasınıń nátiyjeli xızmet yetiwshi támiyinlewshi 10 nan aslam nızamlardıń, 40 tán aslam patman hám qararlardıń, 600 den aslam Nızam astı normativ huqıqıy hújjetlerdiń qabıl etilgenligin yadlaw wótken edi» Karimov I. A. «Mámleketimizde demokratiyalıq reformalardı elede jetilistiriw hám puqaralıq jámiyetti rawajlandırıw konsepciyası». «Erkin Qaraqalpaqstan», 2010 -jıl, 16 –noyabr.
Aldıńǵı awqamlıq dáwirden pútkilley qalıwshı ǵárezisizlik dáwiri Qaraqalpaqstan baspasózi hám wolardıń tipologiyalıq wózgesheliklerin wolardın aldına qoyǵan maqset hám wazıypalardıń talapların belgilep beredi. Al, biziń pitkeriw qánigelik jumısımızdıń maqseti hám wazıypaları tómendegilerden ibarat:
- Ǵárezsizlik dáwiri Qaraqalpaqstan baspasóziniń tipologiyalıq ózgeshelikleri hám wózgesheliklerin úyreniw;
- Ǵarezsizliktiń dáslepki jı llarında baspa ǵalabalıq xabar qurallarında júz bergen mashqalalardıń, wolardan shıǵıp ketiw ushın izlenislerdiń nátiyjelerin ashıp beriw;
- Baspa ǵalabalıq xabar quralların sortlarǵa durıs bolıw hám wolardıń xızmetiniie búgingi kúnniń kóz qarasınan ataq beriw;
- Respublikalıq, qalalıq, tarawlıq, rayonlıq, sonday-aq, jeke menshik gazetalarning dóretiwshilik jámááti jumıslarına durıs ataq beriw, wolardıń kemshiliklerin kórsetip beriw, sonıń menen birgelikte, wolardı saplastırıw boyınsha anıq usınıslar beriw;
- Ózbeksten kó leminde yeń aldıńǵı zamanagóy tájiriybelerge há m woǵada úlken woqıwshılar auditoriyasıga iye bolǵan gazetalarning jetiskenliklerin jergilikli gazetalar menen birgelikte, salıstırmalı analizlew;
- Jámiyetlik siyasiy, qalalıq, tarmaqlıq, rayonlıq gazetalarning tematikası, problematikasına salıstırmalı ataq beriw ǵárezsizliktiń dáslepki jıllarındagi hám jigirma jıldan sońǵ ı tabıslar, mashqalalardi salıstırmalı úyreniw;
- Gazetalarning ekonomikalıq -finanslıq jaǵdaylarına salıstırmalı analiz soǵıw arqalı, wolardıń jumısların jetilistiriwge qaratı lgan usınıslar beriw;
- Pitkeriw qánigelik jumısın Kúndelikli baspasózdiń tipologiyalıq wózgesheliklerin hár tárepleme úyreniwge qaratı lgan woqıw qollanba dárejesine jetkiziw biziń aldımızǵa qoyǵan maqset hám wazıypadan ibarat.