Nogironligi bor shaxslar bilan ijtimoiy ish amaliyoti

NOGIRONLIK GURUHLARI.
Uy-joy qonunchiligining me’yorlari uy-joy bilan ta’minlash, uning kattaligi, shuningdek, ushbu toifadagi kommunal to’lovlarni to’lash uchun imtiyozlar nazarda tutilgan. Quyidagi kasalliklarga ega bo’lgan fuqarolar birinchi o’rinda turmushga chiqish uchun ariza topshira olishlari mumkin: sil kasalligi faol shakllari, ko’krak bezi saratoni kasalliklari, epilepsiya, ekstremitalarning gangrenasi, jiddiy achinishlar, ichak va siydik yo’llari va boshqalar bilan psixiatrik bezovtaliklar. Nogironlar alohida yashash xonasiga ega bo’lish huquqiga egadir, bu esa yashash sharoitlarini yaxshilash uchun ro’yxatga olinayotganda hisobga olinadi. Shuningdek, u turar-joy fondining uylarida, u statsionar muassasaga joylashtirilgan taqdirda, uni egallagan maydonni saqlab qoladi.
Rossiyada nogironlik bir qator imtiyozlar bilan ta’minlanadi. Shunday qilib, birinchi imtiyoz guruhiga quyidagilar kiradi:

1. 
   Mehnat va ijtimoiy nafaqa.
   
2. 
   Dori vositalarining bepul retsepti.
   
3. 
   Sanatoriyada davlat hisobiga davolanish.
   
4. 
   Poezd yoki samolyot uchun chiptalarning narxi uchun to’lov yoki kompensatsiya.
   
5. 
   Shtat hisobidan quruqlik transporti bilan sayohat qilish.
   
6. 
   Kommunal xizmatlar, telefon, elektr uchun chegirmalar.
   
7. 
   Boshqa odamlar bilan yashashga to’sqinlik qiluvchi ayrim kasalliklarga duchor bo’lgan insonlar uchun qo’shimcha yashash joylarini olish imkoniyati.
   
8. 
   Nogironlik protez va ortopedik poyabzallarni taqdim etishi kerak bo’lsa, ushbu xizmat bepul taqdim etiladi.
   
9. 
   Kasb-hunar o’quv yurtlariga raqobatdosh bo’lmagan tanlov.
   
10. 
    Ijtimoiy ishchi va boshqalar taqdim etiladi.
    

Nogironlikning ikkinchi toifasi uchun imtiyozlar ro’yxatida bir qator o’zgarishlar mavjud. Misol uchun, to’liq ish haqini saqlab, qisqacha ish haftasi tashkil etish. Uchinchi guruhga berilgan imtiyozlarni aniqlashda bir qator nuanslar qo’llaniladi. Ushbu toifadagi ayrim fuqarolar bir xil imtiyozlardan (masalan, bepul sanatoriyona davolashdan) foydalanish huquqiga ega, ikkinchisi esa boshqa (jamoat transportida erkin sayohat). Uchinchi guruhdagi nogironlarga beriladigan imtiyozlarning umumiy ro’yxati quyidagicha:

1. 
   Nogironlar tadbirkorlikka jalb qilishni istagan shaxslardan mulk solig’i, ro’yxatdan o’tish to’lovlarini to’lashdan ozod.
   
2. 
   Nogironligi bo’lgan odamlarning foydalanish uchun maxsus jihozlangan avtotransport vositasini xarid qilish bo’yicha soliqni to’lashdan ozod qilish.
   
3. 
   Shifokor tomonidan tayinlangan dori-darmonlarni sotib olish uchun chegirma (agar shaxs ishsiz deb topilsa).
   
4. 
   30 kunlik ta’tilni, shuningdek qo’shimcha ish haqini to’lamaslik.
   
5. 
   Kommunal to’lovlar va boshqalarni to’lashda chegirmalar.
   

Nogironligi bor odamlarning aksariyati uyda joylashgan ijtimoiy xizmatlarga tayanadi. Misol uchun, dori-darmonlar, tovarlar, mahsulotlar sotib olish, tozalash xonalari. Nogironlar guruhlari ro’yxati odamlar ishonadigan imtiyoz va xizmatlarni to’g’ri aniqlash imkonini beradi. 
Nogironlarga pensiya olish uchun qanday sharoitlar mavjud? Birinchidan, u Ikkinchi jahon urushi qatnashchilari, kosmonavtlar, texnogen va radiatsiyaviy avariyalar natijasida jarohatlangan fuqarolar toifasiga kiradi. Ikkinchidan, tibbiy va ijtimoiy ekspertiza federal davlat muassasalari tomonidan nogironlikning tashkil etilishi. Uchinchidan, jarohat yoki kasallik olish vaqtini belgilash. Misol uchun, harbiy xizmatchilar uchun xizmat paytida sog’liqqa zarar etkazilgan taqdirda pensiya zarur. Tabiiy ofatlarda qiynalgan odamlar uchun pulni hisoblashning zarur sharti - bu nogironlik guruhining ta’rifidir.
Nogironlik guruhining pensiyalari bir nechta turlarga ega. Birinchi turdagi ish pensiya hisoblanadi. Har qanday guruhning nogironiga, eng kam ish tajribasiga ega bo’lsa (ehtimol bir kun). Asosiy shart - bu tashkilot tomonidan sug’urta badallarini to’lashdir. Ikkinchi tur - davlat pensiyasi. Ikkinchi jahon urushi qatnashchilari, harbiylar, radiatsiya yoki texnogen fojialarga duchor bo’lgan shaxslar tayinlanadi. Ijtimoiy nafaqa - har bir nogiron uchun belgilangan muddatidan qat’i nazar, pensiya uchinchi turidir. Pensiya to’g’risidagi qonun hujjatlariga muvofiq, agar fuqaro ikki turdagi pensiya olish uchun asosga ega bo’lsa, unda uning kattaligi kattaroqdir. Har xil turdagi to’lovlarni bir vaqtning o’zida egallash uchun harbiy mojarolar va boshqa toifadagi shaxslar haq oladilar.
Mamlakatimizda nogironligi bor odamlarga keng ko’mak beriladi. Bu maqom sizga foyda keltiradi, davlat mablag’lari hisobidan dori-darmonlar, tiklanish texnik vositalar, sayohat va uy-joy uchun chegirmalar, sanatoriylarga yo’l-yo’riq beradi. Nogironlarni reabilitatsiya qilish ijtimoiy va ko’ngilochar tadbirlarni o’z ichiga oladi.
1999 yildan beri mamlakatda har xil xayriya tadbirlari o’tkaziladigan "Rossiya nogironlar uyushmasi" mavjud. "Perspektiv" tashkiloti nogironlar mustaqilligini qo’llab-quvvatlashga va turmush darajasini ko’tarishga intiladi. Rossiyaning ko’plab shaharlarida nogironlarning muammolari bilan shug’ullanuvchi "Mustaqil hayot" kompaniyalari tarmog’i mavjud. Ba’zi xususiy kompaniyalar nogiron kishilarga yordam ko’rsatadi. Shunday qilib, Megafon eshitish qobiliyatiga ega bo’lganlar uchun "Kontakt" tarifiga ega. Albatta, bizning mamlakatimiz bu sohada idealdan uzoqdir, lekin biz har bir shaharda to’siqsiz muhit yaratish yo’lida turibmiz va nogironlarni reabilitatsiya qilish davlatning asosiy vazifalaridan biri bo’ladi.
2001 yil dekabr oyida Meksika hukumati Bosh Assambleyada nogironlarning huquq va manfaatlarini himoya qilish va ularga ko’maklashish bo’yicha keng qamrovli va yagona konventsiyani ishlab chiqish yuzasidan takliflarni ko’rib chiqadigan Maxsus qo’mita tuzish taklifini ilgari surdi. Nogironlar huquqlari to’g’risida Konventsiya matni va unga Fakultativ protokol tayyorlanib, 2006 yil 13 dekabrda BMT Bosh Assambleyasi tomonidan nogironlar huquqlari to’g’risida Konventsiya sifatida qabul qilindi. Mazkur hujjat nogironlarning huquqlarini amalga oshirish uchun qulay sharoitlar yaratish, xalqaro hamkorlikni kuchaytirish hamda xalqaro va milliy monitoringni tashkil qilish uchun ishtirokchi davlatlar tomonidan qabul qilinishi kerak bo’lgan maqsadlar, umumiy printsiplar, majburiyatlar, aniq huquq va chora-tadbirlarga bag’ishlangan 50 ta moddadan iborat.
Konventsiya nogironlar huquqlari bo’yicha Qo’mitani ta’sis etadi. Ushbu Qo’mita Konventsiyaga qo’shilgan davlatlardan davriy ravishda ma’ruzalar olish va ularni ko’rib chiqish vakolatiga ega. Konventsiyaning Fakultativ protokoliga ko’ra, alohida shaxslar va ularning guruhlari Qo’mitaga Konventsiyaning istalgan qoidasi bajarilmayotgani yoki buzilayotgani to’g’risida xabar berishi mumkin. Fakultativ protokol shuningdek, Qo’mitaga nogironlarning huquqlari tizimli va qo’pol ravishda buzilayotgani haqida asosli va ishonchli ma’lumotlar bo’lganda ushbu davlatlarda tekshirish o’tkazish huquqini ham beradi⁴¹.
Konventsiyada «nogironlik» atamasining keng qamrovli ta’rifi mavjud emas, Konventsiyaning preambulasida «nogironlik» vaqt hamda turli ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlardan kelib chiqib o’zgarib turishi mumkin bo’lgan, dinamik yondoshuvga asoslanadigan, rivojlanib boruvchi tushuncha sifatida qayd etilgan (e band). Konventsiyaga ko’ra, barqaror jismoniy, ruhiy, aqliy yoki sensor nuqsonlarga ega bo’lgan va ular jamiyat hayotida to’liq va samarali ishtirok etishiga xalaqit beradigan shaxslar nogiron hisoblanadi (1-modda).
Konventsiyaning asosiy printsiplari 3-moddada bayon etilgan: insonga xos bo’lgan qadr-qimmatning, shaxsiy mustaqillik va erkinlikning hurmat qilinishi; kamsitmaslik, imkoniyatlar tengligi, erkaklar va ayollar tengligi; jamiyat hayotiga jalb etilish va kirishib ketish; insonlar orasida mavjud bo’lgan farqni hurmat qilish hamda insonlar xilma xilligi faktini qabul qilish; imkoniyatlarni ta’minlash; nogiron bolalarning rivojlanib boruvchi qobiliyatlarini hurmat qilish hamda ularning o’z individualligini saqlash huquqini hurmat qilish. Konventsiyani ratifikatsiya qilgan davlatlarning ayrimlari uning ba’zi qoidalarini sharhlar asosida o’zgartirishga harakat ham qilishgan. Vaholanki, nogironlar huquqlari to’g’risidagi Konventsiyaning 46-moddasiga ko’ra, qatnashchilar sharhlar asosida o’zgartirish kiritishlariga yo’l qo’yiladi, faqat ushbu sharhlar «mazkur Konventsiyaning ob’ekti va maqsadlariga zid kelmasligi kerak»⁴².
Inson huquqlari bo’yicha boshqa asosiy xalqaro shartnomalardan farqli ravishda mazkur Konventsiyada nogironlar huquqlarini amalga oshirishni qo’llab-quvvatlash borasida xalqaro hamkorlik nuqtai nazaridan dolzarb bo’lgan to’rtta yo’nalish nazarda tutilgan:
1. Nogironlar uchun qulay bo’lgan va inklyuziv xalqaro hamkorlik, jumladan xalqaro rivojlanish dasturlari.
2. Mavjud imkoniyatlarni, jumladan o’zaro ma’lumot va axborot, tajriba, dasturlar va ilg’or ishlanmalarni almashish yo’li bilan mustahkamlash. 
3. Tadqiqotlar hamda ilmiy-texnik bilimlarni o’zlashtirishga imkoniyat yaratish sohalarida hamkorlik.
4. Texnik-iqtisodiy yordam, jumladan qulay va assistiv texnologiyalardan foydalana olishni osonlashtirish hamda ularni o’zaro almashish yo’li bilan, shuningdek texnologiyalarni etkazib berish vositasida yordam ko’rsatish⁴³. 
Nogiron bolalar ijtimoiy jihatdan eng ajratib qo’yilgan bolalar qatlami hisoblanadi. Nogiron bolalar huquqlarining har qanday tarzda buzilishi ular tomonidan o’z individualliklarini namoyon etish imkoniyatini bermasdan, insoniy qadr-qimmatini yo’qotishiga sabab bo’ladi⁴⁴. Bola huquqlari bo’yicha Qo’mitaning 9-raqamli umumiy tartibdagi mulohazasida (2006 yil) nogiron bolalar o’z hayotlarining barcha jabhalarida kamsitilishga duch kelishayotgani ta’kidlangan. U nogironlikning ob’ektiv tabiatidan kelib chiqmaydi, balki farqlarni, kambag’allikni qabul qila olmaslik, johillik oqibatida ildiz otgan ijtimoiy chetlatish natijasida kelib chiqqan.
Nogiron bolalar huquqlariga oid maxsus qoidalar 1989 yil Bola huquqlari to’g’risida Konventsiyada o’z aksini topadi. U bolalarni sog’lig’ining holatiga qarab kamsitishni (2-modda) taqiqlaydi, shuningdek nogiron bolalarni ijtimoiy hayotga kengroq jalb etish maqsadida ularga g’amxo’rlik ko’rsatish majburiyatini yuklaydi (23-modda). Nogironlar huquqlari to’g’risida Konventsiyada ham bitta modda bolalarga bag’ishlangan (7-modda), unga ko’ra davlatlar nogiron bolalarning huquqlari boshqa bolalar bilan bir xilda va teng asosda amalga oshirilishini ta’minlashlari, ularning oliy manfaatlari yo’lida harakat qilishlari, hamda ularni eshitish va tushunish bo’yicha huquqlari amalga oshirilishini ta’minlashlari shart⁴⁵. 
Nogironlar huquqlari to’g’risida Konventsiyaning printsiplaridan birida (3-modda) nogiron bolalarning rivojlanib boruvchi qobiliyatlarini hamda nogiron bolalarning o’z individualliklarini saqlash huquqlarini hurmat qilish, shuningdek davlatning tegishli qonunchilik va strategiyalarni ishlab chiqishda bolalar bilan, ularning manfaatlarini aks ettiruvchi tashkilot orqali maslahatlashish bo’yicha umumiy majburiyati (4-moddaning 3-bandi) belgilab qo’yilgan. Sog’liqning mumkin bo’lgan eng yuqori darajasiga erishish huquqi hamda sifatli va hamyonbop tibbiy xizmat olish huquqi har bir bolaning daxlsiz huquqi hisoblanadi⁴⁶. Jahon bankining Butunjahon sog’liqni saqlash tashkiloti bilan hamkorlikda tayyorlagan ma’ruzasida nogiron insonlarning hayotini yaxshilashga qaratilgan 9 ta tavsiya berilgan:
1. Barcha universal tizim va xizmatlardan foydalana olishni ta’minlash.
2. Nogironlar uchun mo’ljallangan maxsus dasturlar va xizmatlarga investitsiyalarni yo’naltirish.
3. Nogironlik bo’yicha milliy strategiya va harakat rejasini ishlab chiqish. 
4. Nogironlarni ishga jalb etish.
5. Kadrlar salohiyatini oshirib borish.
6. Zarur moliyalashtirishni ta’minlash hamda iqtisodiy qulaylikni oshirish. 
7. Jamiyatning nogironlik muammosidan xabardorligini oshirish.
8. Nogironlar to’g’risida ma’lumotlar to’plashni yaxshilash.
9. Nogironlik muammolariga bag’ishlangan ilmiy tadqiqotlarni kuchaytirish va qo’llab-quvvatlash⁴⁷. 
Mazkur tavsiyalarning joriy etilishi turli sektorlar – sog’liqni saqlash, ta’lim, ijtimoiy himoya, mehnat, transport, uy-joy kommunal xo’jaligi sohalari, turli ishtirokchilar – davlatlar, fuqarolik jamiyati tashkilotlari, mutaxassislar, xususiy sektor, nogironlar va ularning oila a’zolari, ommaviy axborot vositalari jalb qilinishini talab etadi. 1992 yilda BMT Bosh Assambleyasi 3-dekabrni Xalqaro nogironlar kuni deb e’lon qildi. BMT barcha a’zo davlatlarni shu kuni nogironlarning jamiyat hayotiga integratsiyalashuviga, ularni doimiy ijtimoiy himoya qilish va qo’llab-quvvatlashga, shuningdek zarur shart-sharoitlarni yaratishga yo’naltirilgan tadbirlarni o’tkazishga chaqirdi⁴⁸.