No`kis 1-Lektsiya. Etika pani predmeti ham jamiyet turmisindagi ahmiyeti

Aylandiriw operatsiyasi – pikirlerdegi terminlerdin bolistiriliw qadesine boysinadi.Bul qade subekt uliwma pikirlerde bolistirilgen ,al dara pikirlerde bolistirilmegen ,predikat xbolsa biykarlawshi pikirde bolistirilgen ,al maqullawshi pikirde bolistirilmegen edi.Usi qadege baylanisli aylandiriw apiwayi aylandiriw ham tikkeley aylandiriw bolip ekige bolinedi.
Apiwayi aylandiriw-dep pikirlerdin sanin ozgertpey aylandiriwga aytamiz.Bunday usilda terminlerdin ekewide bolistirilgen bolsa yamasa ekewide bolistirilmegen pikirler bolsa aylandiriladi.
Pikirlerdi aylandirganda bir qadege tiykarlaniwimiz shart-tiykarda bolistirilmegen pikir juwmaqta bolistirilgen boliwi mumkin emes.sebebi bul pikirde predikat bolistirilgen ,sol sebepli ol juwmaqta da bolistirilgen boliwi shart.
Predikatqa qarsi qoyiwdi.-predikatqa qarsi tusiniktin` daslepki pikirdegi subektke qatnasin aniqlaw ushin qollanamiz.Yagniy ,egerde ozgertiw natiyjesinde daslepki pikirdegi predikatqa qarsi tusikikke subekttin qatnasi belgilenedi.
Solay etip ,predikatqa qarsi qoyiw dep- pikirlerdi qayta ozgertiw jardeminde subekti retinde predikatqa qarsi turiwshi tusinik ,al predikat retinde daslepki pikirdin subekti alip qaralatugin oy juwmagina aytamiz.
Predikaliq qarsi qoyiwdin jardeminde alingan juwmaq daslepki pikirdegi sanliq ham sapaliq korsetkishten garezli boladi.
Apiwayi kategoriyaliq sillogizim- dep eki shettegi terminlerdin baylanisi haqqindagi oy juwmaqqa ham bul oy juwmaginin olardin ortadagi termin menen baylanisin biliw tiykarinda alinatuginligina aytamiz.
Entimemani toliq sillogizmge aylandiriw ushin tomendegi qagiydalardi basshiliqqa aliwimiz tiyis;

1. 
   Juwmaqti tabiwimiz tiyis ham ham oni ulken ham kishi terminlerdi aniq sawlelendiretuginday etip tusinikli turde beriwimiz kerek/
   
2. 
   Egerde tiykarlardin birewi tusirilgen bolsa,onda olardin qaysisi ekenligin aniqlaw kerek .Bul usilberilgen pikirde shetki terminlerdin qaysisinin` bar ekenligin tekseriw menen alip bariladi.
   
3. 
   Qaysi tiykardin tusirilgenin ham ortadagi termindi (ol berilgen tiykarda boladi.)biliw jardeminded jetispey turgan tiykardin eki terminin aniqlaw kerek.
   

Solay etip ,apiwayi kategoriyaliq sillogizm eki tiykar ham juwmaqtan ibarat bolagn ush pikirden quraladi.Onin` quramina ush termin kiredi;orta –eki tiykargada kiretugin ,biraq juwmaqqa kirmeytugin tusinik ,ham eki shettegi terminler;juwmaqta subekt bolatugin kishi termin.Sillogizimnin ulken ham kishi tiykarlarin adette bolip korsetedi.Kishkene tiykar dep kishi termin kiretugin otkermege ,al ulken tiykar dep ulken termin kiretugin otkermege aytamiz.
Logika iliminde orta terminnin tiykarlardagi ornina qaray kategoriyaliq sillogizmnin figuralari dep ataladi.Har bir figura ozinin qadelerine iye.
1-figuranin qagiydalari boyinsha ,birinshiden ,sillogizdegi ulken tiykar uliwma pikir boliwi kerek ,ekinshiden,kishi tiykar maqullawshi pikir boliwi shart.
2- Figuranin qagiydalari tomendegiden ibarat;
1. Ulken tiykar uliwma pikir boliw tiyis.
2. Tiykarlardin biri biykarlawshi pikir boliwi shart.
3- Figuranin qagiytdalari;
1. Kishi tiykar maqullawshi pikir boliwi tiyis.
2. Juwmaq dara pikir boliwi tiyis.
Deduktivlik oy juwmaginan induktivlik oy juwmaginin` parqi sonda ,egerde deduktivlik oy juwmaginda tiykarlar menen juwmaqtin` arasinda logikaliq otiw qatnasi orin alsa,induktivlik oy juwmaginda tiykarlar menen juwmaqtin arasindagi baylanis tiykarlardin` tek juwmaqti maqullawshi turindegi logikaliq formalari jardeminde iske asiriladi.