"Noosfera: geosiyosat va mafkura" tahsili "Milliy oyaning falsafiy masalalari"

yakka xudo ezgulikka boshlovchi, yeres esa satana izmiga kiruvchi odam 
hisoblanadi. Tavrotda odamning ruhi qashshoqlashadi, oliy ruhga intilish 
esa insonni barkamol qiladi, deyiladi. 
Dinlar muayyan bir Oliy oya va asosiy oyalarni mafkura y li 
bilan insonning imon-e'tiqodiga aylantirishda juda katta tajriba 
t plagan. Tarixiy tajribalarga tayanib, yangicha dunyoqarash asosida 
20 

---

insonlar ruhini poklash uchun Zard shtning yuqoridagi oyasi, 
shuningdek, barcha bunyodkor oyalar asosida ham imon shakllanishi 
mumkin. Zero, imon inson ongining nodir hodisasi b lib, u mauyyan 
dunyoqarash ifodasi b lgan bosh va asosiy oyalarni mafkuraviy 
ijtimoiy institutlar (oila, mahalla, quv va mehnat jamoalari, davlat va 
nodavlat tashkilotlari, rasmiy va norasmiy uyushmalar) hamda 
mafkuraviy vositalar, uslublar orqali odamlar ongiga kiritiladi, qalbidan 
joy oldiriladi. Shu tarzda inson z ruhini zi poklash imkoniyatiga ega 
b ladi. Imon diniy yoki ilmiy-falsafiy va madaniy-ma'rifiy y nalishda 
ham insonlar uchun oliy qadriyatga aylanishi mumkun. Imonning falsafiy 
ma'nosini tan olish, tar ibot-tashviqot ishlarini y lga q yish lozim. 
Odamlarga nafaqat vijdon erkinligi berish, shu bilan birga imon 
y nalishini tanlash erki ham berilishi joizdir. Imon y nalishlari xilma-
xil b lgan holda, maqsad bitta - imon vositasi bilan inson z ruhini 
zi poklash amaliyoti yetakchi maylga aylanmo i darkordir. 
Jamiyat va davlat tomonidan barcha odamlarnirig fe'li-atvori, 
faoliyati nazorat ostiga olinadi. Qdnun-qoidalar, odob-axloq 
me'yorlariga rioya qilayotgan individlar ra batlantirilib, uning aksini 
qilayotganlar jazolanadilar va jamoatchilik nafratiga duch keladilar. 
Odamning inson (jamiyatlashgan shaxs)ga aylanishi uchun bunday 
tashqi ta'sir va nazorat, albatta, kerak. Biroq tarixiy tajribalar shuni 
k rsatmoqdaki, odamning insonga aylanishi uchun bu kifoya 
qilmaydi. Uning z fe'li-atvori, faoliyatiga zi baho beradigan mezon 
ham kerak. Imon m a ' l u m bir dunyoqarashning aniq shaxslar 
amaliyotida namoyon b lishi tufayli, u ana shunday mezon rolini 
ynaydi. Binobarin, faqat imonli odamlardagina insof-diyonat, adolat, 
mehr-muruvvat, halol-poklik, vafo-sadoqat kabi axloqiy fazilatlar oliy 
qadriyatga aylanishi mumkin. Shunda jamiyatda diyonatli, mehr-
oqibatli, mehr-muruvvatli, halol-pok, vafo va sadoqatda sobitqadam, 
ijtimoiy adolat timsoliga aylangan barkamol va so lom avlod voyaga 
yetadi. Shunday insonlar orqali ma'naviyat boshi berk k chadan 
chiqib, odamlar, xalqlar, millatlar tinch-totuv yashashga, muqarrar 
chiqadigan barcha ziddiyatlarni urushlar, janjallar, fitnalar, terrorlar 
y li bilan emas, balki muzokaralar, zaro yon berish, murosaga kelish 
orqali hal etish pallasiga kirishi mumkin. Shunda tabiat ekologik 
halokatdan, jamiyat ma'naviy tubanlikdan xalos b ladi. Aql va uning 
mahsuli b lgan fan-texnika, texnologiya muvaffaqiyatlaridan 
21 

---

insoniyatning chin ma'noda farovon, baxt-saodatli yashashi, porloq 
kelajak tamin etilishi mumkin. 
Noosfera t risidagi taTunot va uning mohiyati. V.I.Vernadskiyning 
tadqiqotlari shuni k rsatdiki, bizning planetamiz bilan kosmos yaxlit 
bir tizim b lib, Yerdagi hodisalar kosmosdagi zgarishlar bilan bogiiq 
holda sodir b Iadi. Kosmos avvalo Quyosh energiyasi hisobiga 
geoximiyaviy sikl deb atalgan hodisalar, boshqacha aytganda, dastlabki 
materiya yangi-yangi manbalaridan iborat tabiatda narsalar aylanasi hosil 
b lgan. Ch kma jinslar qatlami yuzaga kelib, s ngra geologik va 
geoximik jarayonlar yer sathini zgartirib yuborgan. 
Yer bilan Oy bir vaqtda vujudga kelgan. Ular yuzasida sodir b lgan 
zgarishlar taqqoslanganda, shu narsa maium b lmoqdaki, 3 milliard 
yillar davomida Oy sathida jiddiy zgarish sodir b lmagan. Yerda tiriklik 
sohasining paydo b lishi va uning kosmos va ayniqsa Quyosh energiyasini 
ziga yutish va undan foydalanish qobiliyati natijasida yerdagi narsalarni 
bir holatdan boshqa holatga tkazish imkoniyati vujudga kelishi bilan 
evolutsion jarayonlarni bir necha marta tezlashtirilib yuborildi. Odam 
va insoniyat jamiyatining paydo b lishi tufayli planeta yuzasida yangi 
qatlam - Aql sohasi z hukmini tkaza boshladi. Buning oqibati sifatida 
"Ikkinchi tabiat" vujudga keldi. Aql sohibi b lgan odam zotini yaratgach, 
Tabiat jahon taraqqiyoti jarayonining yana bitta qudratli katalizatoriga 
ega b ldi. Shundan keyin pdamning atrof-muhitga ta'siri shunday kuchli 
holga kelmoqdaki, u asosiy geologiyani tashkil qiluvchi kuch sifatida 
zini namoyon qilmoqda. Demak, odamzot endilikda tabiatning bundan 
keyingi taraqqiyoti mas'uliyatini z zimmasiga olishi va shu nuqtai-
nazardan turib, faoliyat y nalishini belgilashi lozim b lmoqda. Biosfera 
rivoji endilikda Aql sohasi rivoji bilan bogiiq holga kelgan. Aql va uning 
mevasi boigan fan-texnika va axborot texnologiyasi muvaffaqiyatlaridan 
faqat insoniyatning tinch, farovon yashashi manfaatlari y lida 
foydalanish zarurati paydo b lib qolmoqda. Bunga yangicha 
dunyoqarash, yangicha tafakkur va turmush tarzi orqaligina erishish 
mumkin.