"Noosfera: geosiyosat va mafkura" tahsili "Milliy oyaning falsafiy masalalari"

Takrorlash uchnn savollar 
1. Jamiyat qanday tizim? 
2. Tabiat va jamiyat qonunlaridagi umumiylik va ayrimlik nimadan iborat? 
3. Manfaat nima, uning namoyon b lish shakllari qanday? 
4. So lom ehtiyoj tushunchasi nimani anglatadi? 
5. Tarixiy jarayonlarni harakatlantiruvchi asosiy kuchlarni izohlang. 
6. Tarixiy shaxs, ularning tarixdagi rni va roli qanday? 
7. Jamiyat va ijtimoiy birliklarning sotsial qiyofasini kimlar belgilaydi? 
8. Jamiyat taraqqiyotida inson omili qanday rol ynaydi? 
AQL, "SLWIYAQL" VA INSONIYAT ISTIQBOLI MASALASI 
Tirik tabiat va ijtimoiy taraqqiyotda axborotning rni va rolining oshib 
borishi. Ma'lum b ldiki, tabiat va jamiyat zini- zi tashkillash va 
boshqarish xususiyati bilan bir-biriga xshash jarayon. Ammo 
jamiyatning z- zini tashkil etishida obyektiv omiliardan tashqari 
subyektiv omillar ham muhim rol ynaydi. Voqelikda faol ishtirok etish 
jarayonida, ayniqsa fan, texnika va axborot texnologiyalari rivoji 
natijasida individual va ijtimoiy ongda tubdan zgarishlar sodir 
b lmoqda. 
Qadim zamonlardan boshlab tabiatni odam zotiga, tabiiylik 
sun'iylikka - inson aqli va q li bilan yaratilgan narsaga qarama-qarshi 
q yib kelindi: g yoki tabiiy narsalar barchasi yaxshi, sun'iylari yomon, 
degan tasavvurlar paydo b ldi. Aslida tabiiylik va su iylik zini- zi 
tashkillashning yagona jarayoni b lib, unga materiya harakatining 
oqibati sifatida qaralsa, t ri yondoshuvlar yuzaga keladi. Aqlning 
paydo b lishi biosferaning intensiv rivojlanishi uchun y l ochdi. U 
56 

---

tufayli yangi xulq-atvorlar, harakatning sotsial shakli vujudga keldi. Asta-
sekin fan paydo b lib, uning yordamida odamzot yashash uchun 
kurashning yangi yuqori bosqichiga k tarildi. 
Q pol va da al b lsa-da, toshdan birinchi pichoq va bolta yasagan, 
yoxud dumaloq yo ochning rtasini tda teshib, q pol ildirak ixtiro 
qilgan "injener" ajdodlarimiz nomini bilmaymiz, albatta. Ammo sha 
ibtidoiy odamlar hozirgi zamon texnikasi va texnologiyasiga asos 
solganliklarini hech kim inkor etolmasa kerak. Mehnat va ov qurollari 
yasash jarayonida nutq tilining vujudga kelishi mantiqiy tafakkurni 
shakllantirgan b lsa, bu z navbatida nutq tili tobora boyib borishi 
uchun imkon yaratdi. Sun'iy qurollar odamzot z ehtiyojlarini qondirish 
uchun sun'iy energiyalardan tobora k proq foydalanishga sharoit 
hozirladi. Hayvonlarni uyga rgatish, ulardan mehnat vositasi sifatida 
foydalanish, suv va shamol energiyasi imkoniyatlarini voqelikka 
aylantirish, par dvigatellarini yaratish, nihoyat hozirgi zamon texnikasi 
va axborot texnologiyalaridan foydalanish - bularning barchasi turmush' 
qulayliklarini yaratish, odamlarning farovon yashashlari uchun xizmat 
qilishi kerak edi. Lekin sun'iy qurollar ziga xos yangi ziddiyatlarni 
yuzaga keltirdi: yangi texnika va texnologiyalarning paydo b lishi 
aholining asosiy qismi farovonligini yaxshilash u yoqda tursin, balki 
hayotdan doimo noiib yashash mayllarini kuchaytirib yubordi. Gap 
shundaki, Aql va mehnat tufayli paydo b lgan sivilizatsiya (madaniy 
hayot) muvaffaqiyatlari, texnika va texnologiya va boshqalar tufayli 
yaratilgan moddiy va ma'naviy boyliklar taqsimotidagi notengliklar, ya'ni 
odamlarning turli guruhlari va sinflari tomonidan bu boyliklarni 
zlashtirish imkoniyatlarining xilma-xilligi, ijtimoiy hayotdagi tengsizlik, 
bu hayotdan qoniqmaslik va bularning oqibatida noroziliklar vujudga 
kelmoqda. Bir tomonda ijtimoiy boylik k payib borayotgan b lsa, 
ikkinchi tomondan bunga mutanosib tarzda ijtimoiy ziddiyatlar qarama-
qarshi tomonlariga o ib ketmoqda. Bunda, albatta, arb madaniyatida 
ma'naviy tanazzul chuqurlashib borayotgani, hozirgi zamon axborot 
texnologiyalari va boshqa vositalar orqali u madaniyat boshqa 
mamlakatlarda ham rak kasali kabi ildiz otib borayotgani muayyan rol 
ynamoqda. 
Ammo bunda "sun'iy olam" (yoki tabiat)ni ayblashga asos y q. 
Faylasuflar va sotsiologlar bu ziddiyatlami hal etish y liarini qidirib 
topishlari zarur b lib turibdi. 
5? 

---