"Noosfera: geosiyosat va mafkura" tahsili "Milliy oyaning falsafiy masalalari"

Takrorlash uchun savollar 
1. Individdagi ayrimlik va umumiylikka izoh bering. 
2. Individning ta'rifi va tavsifini ayting. 
3. Shaxs tushunchasining falsafiy mazmuni nima? 
4. Individlar, shaxslar bilan ijtimoiy muhit rtasida qanday dialektik 
aloqadorlik bor? 
5. Ijtimoiy hayotda individlar uchun tanlov erki nega kerak? 
6. Tarixiy shaxslar va ularning taqdiri nimalarga bo liq? 
7. Nega inson omili tobora birinchi ringa chiqib bormoqda? 
8. Insonning ichki olami va ruhiyati nima bilan belgilanadi? 
9. Sharq falsafasining ziga xos xususiyatini aytib bering. 
JAMIYAT VA SHAXS MUNOSABATLARI 
Jamiyat va shaxs evolutsiyasi, Odamlarning ijtimoiy birikmasi b lgan 
jamiyat, uning kelib chiqishi, taraqqiyoti haqida diniy, badiiy, ilmiy va 
falsafiy adabiyotlarda turlicha fikrlar mavjud. ITI shitob bilan ketayotgan 
bu jarayon nafaqat insoniyat ongi, shuuri, ruhiy olami, ma'naviy-ax3oqiy 
qiyofasining zgarishiga z jiddiy ta'sirini tkazayotgan, shu bilan 
birga tabiiy hodisalarga ham faol ta'sir k rsatish pallasi (Noosfera 
davri)ga kirgan bir paytda, shaxslarda ijtimoiy hodisalarga ilmiy 
yondoshuvni qaror toptirish hayot-mamot masalasi b lib turibdi. 
53 

---

Jamiyat ham makro va mikro jismlar kabi zini- zi 
tashkiliashtiruvchi va boshqaruvchi tizimdir. Binobarin, bu tizim 
muayyan qonunlar asosida mavjud b ladi va takomiliashib boraveradi. 
Ikki jinsning yakkanikohlikka asoslangan oila shaklida yashashga 
tishi uru , qabiia, eiat (xalq), millatlarning vujudga kelishi va shu 
biriiklarda z moddiy va ma'haviy ehtiyojlarini qondirishlari qonuniy 
jarayonlardir. Jamiyat taraqqiyotining kelib chiqishi, mulkiy 
munosabatlar, ishlab chiqarish munosabatlari, har bir jamiyatning z 
bazis va ustqurmasi b lishi, bozor iqtisodi munosabatlari (bularni iqtisod 
nazariyasi va satsiologiya fanlari batafsil rganadi) ana shu ijtimoiy 
hodisalar, abatta, ijtimoiy qonunlar ta'sirida tarixan z- zidan 
shakllangan. 
Tabiat qonunlari bilaa jamiyat (ijtimoiy) qonunlar rtasida 
umumiylik va ayrimlik bor. Har ikki y nalishdagi qosunlar obyektiv 
tasnifga ega, ya'ni ular odamlarning ongi, xohish-irodasiga bogiiq 
b lmagan holda anial qiladi. Bu qonunlar orqali har qanday butuhlik 
bir tizim shaklida z- zidan harakatga kelib, z strukturaviy tuzilashiga 
ega b Iadi. 
Tabiat qonunlari odamzot paydo b lmasdan oldin ham mavjud edi, 
ularga quyosh tizimi va bizning koinotimiz doirasidan tasliqaridagi 
tizimlarda ham amal qiladi. Jamiyat qonunlari faqat Aqlli mavjudod -
odamlarning ijtimoiy birliklaridagina mavjud va shu jarayonlardagi 
ishtirokiga qarab, individlar shaxsga aylanadi, jamiyat qonunlariga amal 
qilishi odamlar uyushmalarining ongli faoliyati bilan bo lanib ketadi. 
Tabiat qonunlari uzoq tarixiy davrda amal qiladi, jamiyat qonunlari 
nisbatan qisqa muddat davomida z hukmini tkazadi. Tabiatning 
yangi qonunlari kashf etilishi birdaniga ijtimoiy larzalarga oiib kelmaydi, 
Ijtimoiy qonunlarning kashf etilishi va unga amai qilinishi esa katta 
ijtimoiy larzalarga olib kelishi mumkin. Har bir tarixiy davr va 
mamlakatdagi ijtimoiy munosabatlarga muvofiq ravishda individlar 
muayyan sotsial qiyofaga ega b ladilar. Sotsial guruhlarning tub 
manfaatlari va ehtiyojlarini teranroq anglab, ularni aniq-ravshan 
maqsadlar sari yetaklovchi kishilarda shaxsiy qobiliyatlar rivojlanib, sha 
guruh, butunlik (uru , qabila, elat, millat, sinf, partiya, mehnat va quv 
jamoasi va h.k.) yetakchisiga aylanadi. z navbatida shaxslarning 
dunyoqarashi, ma'naviy-ax!oqiy qiyofalariga monand tarzda sha sotsial 
butunliklar zlarini namoyon etadilar. 
51 

---

Tabiat va jamiyat qonunlari rtasida farqlar bilan birga yana bir 
mushtaraklik shuki, biosferaning Noosfera bosqichiga tishi qonuniy 
jarayon b lib, buni anglab, faoliyat y nalishini belgilash tabiat (Er)ni 
ham, jamiyatni ham muqarrar halokatlardan saqlab qoladi. 
Tabiat va jamiyat qonunlarini bilishning ziga xos xususiyati shuki, 
tabiat va uning hodisalari bilish obyekti, ammo ularning zlari bilish 
subyekti emas. Jamiyat qonunlari ham bilish obyekti, ham subyektidir. 
Zero, jamiyat bir-biri bilan ehtiyojlar va manfaatlar mushtarakligida 
uyushgan odamlar va ijtimoiy guruhlarning yaxlit birligi, birlashmasidir. 
U muayyan ijtimoiy tizimning maromli ishlashi va rivojlanishi uchun 
zarur shart-sharoitni anglatib, narsa va hodisalarga odamlaming aniq 
munosabatlarida namoyon b ladi. Ehtiyojlar shaxsiy, guruhiy, sinfiy, 
kasbiy, milliy va umumbashariy mohiyatga ega b ladi. Ehtiyoj har bir 
odam, jamoa, ijtimoiy guruh, sinf, elat, millat yashashi, faoliyati, ravnaqi 
uchun zarur b lgan zaro muvofiqlik, muvozanat holatini saqlashga 
qaratilgan sogiom ehtiyojlarni qondirish deb tushinilsa, t ri boiadi. 
Ehtiyojlar qanday tus olishi shaxsiy va ijtimoiy manfaatlarai ilmiy-falsafiy 
anglashga k p jihatdan bo liq.