Normurodov Xusan Eshmatovich Uzmu ‘Iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi’ katta oqituvchisi

ISSN: 2776-0979, Volume 3, Issue 5, May., 2022

Normurodov Xusan Eshmatovich
UzMU ‘Iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi’ katta oqituvchisi
Aholi bandlik yo’llarni takomillashtirish
Abstrakt
Ushbu maqolada bandlikni yaxshilash masalalari ko'rib chiqiladi. Barqaror rivojlanish sohasidagi milliy maqsad va vazifalar samarali va munosib bandlik orqali barqaror va inklyuziv iqtisodiy o‘sishga erishish mumkinligi ham ilmiy asoslangan. Oxirgi 5 yilda mehnat sohasidagi aksariyat jarayonlar raqamlashtirildi, mehnat statistikasi XMT standartlariga muvofiqlashtirildi, uning real ko‘rsatkichlari bajarildi, bandlikning yangi shakllari ishlab chiqildi va keng qo‘llanildi, shaffoflik ta’minlandi amalga oshirish imkoniyati belgilandi.
Kalit so'zlar: bandlik, barqaror rivojlanish, mehnat, Xalqaro mehnat tashkiloti, bandlik.
Kirish
Munosib va ​​rasmiy bandlikni ta’minlash maqsadida “2021-2030-yillarda O‘zbekiston Respublikasining bandlikka ko‘maklashish strategiyasi” ishlab chiqildi. Mazkur strategiyani amalga oshirish natijasida erishiladigan maqsad va ko‘rsatkichlar 2030 yilgacha barqaror rivojlanish sohasidagi milliy maqsad va vazifalar samarali va munosib bandlik asosida barqaror va inklyuziv iqtisodiy o‘sishni ta’minlashga xizmat qiladi. O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan barcha islohotlarning pirovard maqsadi inson farovonligi va munosib turmush darajasini ta’minlashdan iborat. Bu, o‘z navbatida, davlatimiz tomonidan aholining samarali bandligini ta’minlash uchun barcha shart-sharoitlar, jumladan, tadbirkorlar uchun qulay ishbilarmonlik muhiti, sarmoyaviy, soliq siyosati, sud-huquq tizimining shaffofligi, adolatliligini ta’minlaydi. omillarga bog'liq. Chunki mamlakatimizda yaratilayotgan ish o‘rinlarining 90 foizi xususiy sektorga to‘g‘ri keladi va iqtisodiyot rivoji kichik va o‘rta biznesni rivojlantirishga bog‘liq. Mamlakatimizda boshlangan tub islohotlarning asosini 2017-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi tashkil etib, unda aholi bandligini ta’minlash masalasi alohida o‘rin tutadi.
O‘zbekistondagi keskin demografik vaziyat, aholi sonining tez o‘sishi va har yili 500 mingdan ortiq yoshlarning mehnat bozoriga kirib kelishi barqaror bandlik masalasini juda dolzarb qilib qo‘ymoqda.
2021-yil 1-yanvar holatiga ko‘ra, O‘zbekistonda ishchi kuchi 19,1 mln. kishi, iqtisodiy faol aholi 14,8 mln. kishi, jami bandlik 13,2 mln. kishi, jumladan, iqtisodiyotning rasmiy sektorida 5,7 mln. kishi (43,3%), iqtisodiyotning norasmiy sektorida 5,6 mln. kishi (42,8%), bandlikka muhtoj shaxslar 1,6 mln. kishi (10,5%) va chet elga ishlash uchun ketganlar 1,8 mln. odamni shakllantirgan.
Oxirgi 5 yil davomida mehnat sohasidagi aksariyat jarayonlar raqamlashtirildi, mehnat statistikasi XMT standartlariga muvofiqlashtirildi, uning real ko‘rsatkichlari ta’minlandi, bandlikning yangi shakllari ishlab chiqildi va keng qo‘llanildi, shaffoflik taʼminlandi va barcha xizmatlar koʻrsatildi. elektron platformalar orqali oson va tez amalga oshirish.
2020-yilda “Aholini ish bilan ta’minlash to‘g‘risida”gi qonunning yangi tahriri qabul qilindi va u to‘g‘ridan-to‘g‘ri kuchga kiruvchi qonunga aylandi. Bu davlatning bandlik sohasidagi asosiy tamoyillarini aks ettiradi va zamonaviy mehnat qonunchiligiga asoslanadi. Xususan, mehnat bozorini tartibga solishning yangi vositalari, xususan, tadbirkorlikka ko‘maklashish, o‘z-o‘zini ish bilan ta’minlash, ishsizlarni kasbga o‘rgatish, o‘qitish, ish stajini hisobga olish, ishsizlik nafaqasini to‘lash, bandligini ta’minlash. idoralar, respublikadan tashqarida vaqtincha ishlayotgan fuqarolar va boshqa muhim masalalar.
Mehnat kodeksi ham ilg‘or davlatlar tajribasidan kelib chiqib qayta ko‘rib chiqildi va turli muhokamalardan so‘ng 2021-yilda qabul qilinishi kutilmoqda. Unda mehnat munosabatlarini tartibga solishning zamonaviy usullari, ish beruvchi va xodim o‘rtasidagi, ijtimoiy sheriklik, individual mehnat munosabatlari va boshqa masalalar ko‘rib chiqiladi. Mamlakatimizda ilk bor norasmiy bandlik va yashirin iqtisodiyot muammolari ochiq muhokama qilinib, uning ko‘lamini qisqartirish bo‘yicha davlat tomonidan keng ko‘lamli chora-tadbirlar amalga oshirildi. Norasmiy bandlik hatto eng rivojlangan mamlakatlarda ham mavjud bo'lib, u nafaqat salbiy, balki ba'zi muhim ijtimoiy va iqtisodiy funktsiyalarni ham bajaradi. Birinchidan, u ish bilan ta’minlash va natijada iqtisodiyotning rasmiy sektorida ish topa olmaganlarni daromadlarini ta’minlash orqali ishsizlikni (nochorlarni real ijtimoiy himoya qilish vositasi) kamaytiradi, qashshoqlikning oldini oladi va ularning daromadlarini rasmiy sektorga sarflaydi. ichki talab va YaIM. shish paydo bo'lishiga olib keladi.
Ikkinchidan, norasmiylik ko'pincha biznesni boshlash usuli sifatida rasmiy sektorga qadamdir. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 30-oktabrdagi “Yashirin iqtisodiyotni qisqartirish va soliq organlari faoliyati samaradorligini oshirish bo‘yicha tashkiliy chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PF-6098-son Farmoni, 2020-yil 8-iyundagi “Tadbirkorlik to‘g‘risida”gi va PQ4742-sonli “Tadbirkorlik chora-tadbirlari to‘g‘risida” o‘z-o‘zini ish bilan ta’minlashni davlat tomonidan tartibga solishni soddalashtirish” va 11 avgust;
2020 yil “Kam ta’minlangan va ishsiz fuqarolarni tadbirkorlik faoliyatiga jalb etish, ularning mehnat faolligini oshirish va kasbga tayyorlash to‘g‘risida”gi. Yashirin iqtisodiyot va norasmiy bandlikni qisqartirishga qaratilgan “Kasbga o‘qitish va aholi bandligini ta’minlash bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ-4804-son qarorlari. Tegishli adabiyotlarni tahlil qilish
Bandlik sohasida davlat siyosatini yanada takomillashtirish, ishsizlar, ayniqsa, yoshlarni ish bilan ta’minlashga qaratilgan chora-tadbirlar samaradorligini oshirish, mehnat huquqlari va mehnatni muhofaza qilishni kuchaytirish, aholi bandligini ta’minlash bo‘yicha muvofiqlashtirilgan samarali ishlarni amalga oshirish hamda tubdan xo‘jalik boshqaruvi organlari, mahalliy ijro etuvchi hokimiyat organlarining mas’uliyatini kuchaytirsin:
1. O‘zbekiston Respublikasi Mehnat vazirligi O‘zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi etib qayta tashkil etilsin.
2. Quyidagilar Vazirlik hamda O‘zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi tuzilmalari faoliyatining ustuvor yo‘nalishlari va yo‘nalishlari etib belgilansin:
Respublika hududlari kesimida mehnat bozoridagi real vaziyatni chuqur tahlil qilish asosida aholi bandligini ta’minlashning hududiy va tarmoq dasturlarini ishlab chiqish va muvofiqlashtirish, yangi ish o‘rinlari va aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlarini tashkil etishga davlat buyurtmalarini ishlab chiqish; ish o'rinlari kvotasi belgilash bo'yicha maqsadli chora-tadbirlar majmui;
Mehnat organlariga murojaat qilgan ishsizlar, aholini jamoat ishlarida, birinchi navbatda, yirik investitsiya loyihalarini amalga oshirishda, yo‘l va uy-joy kommunal infratuzilmasini qurish, ta’mirlash va rekonstruksiya qilishda, shahar va tumanlarni obodonlashtirishda, mavsumiy qishloq xo‘jaligida bandligini ta’minlash. . sud hokimiyati ishida ishtirok etish;
bandlikka muhtoj shaxslarni, ayniqsa, ishsizlar, nogironlar va ishsizlarni iqtisodiyot va mehnat bozorining real ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda kasbga tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimini tubdan takomillashtirish; vazirliklar, idoralar va xo‘jalik boshqaruvi organlari bilan birgalikda oliy va o‘rta maxsus ta’lim muassasalari bitiruvchilarining bandligini ta’minlash choralarini ko‘rsin;
o'z mutaxassisliklariga muvofiq kasb-hunar ta'limi muassasalari;
kam ta’minlangan oilalarga nafaqa va moddiy yordam to‘lanishini monitoring qilish, mehnatga layoqatli oila a’zolarini ish bilan ta’minlash va tadbirkorlik faolligini oshirish orqali oilalarni kambag‘allikdan chiqarish bo‘yicha individual dasturlarni ishlab chiqish; bandlikni ta’minlashning hududiy va tarmoq dasturlarini tizimli ishlab chiqish va amalga oshirishni muvofiqlashtirishni ta’minlash, aholi bandligini ta’minlashning samarali shakllarini ishlab chiqish, mehnat bozori va aholining ayrim ijtimoiy-demografik guruhlari ehtiyojlarini hisobga olgan holda ish o‘rinlari tashkil etishga davlat buyurtmalarini shakllantirish.
Tahlil va natijalar
Yashirin iqtisodiyotning ajralmas qismi sifatida norasmiy mehnatning qisqarishi yashirin iqtisodiyot ulushining qisqarishi va davlat tomonidan uni samarali kompleks chora-tadbirlar orqali hal etish zarurati bilan uzviy bog‘liqdir (1-rasm).

1-jadval bandlik darajasi (%)