Normurodov Xusan Eshmatovich Uzmu ‘Iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi’ katta oqituvchisi

Regions	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
2021
Republic of Uzbekistan	67,7	68,2	68,7	69,2	67,4	68,1	66,0	66,9
Republic of Karakalpakstan	57,9	58,1	58,1	58,3	62,9	62,9	62,0	60,9
Andijan	70,8	71,5	72,3	73,0	69,6	70,1	66,5	68,2
Bukhara	74,0	73,4	72,9	72,5	70,7	69,3	68,3	67,3
Jizzakh	57,3	58,1	59,1	60,0	61,6	67,1	66,2	67,5
Kashkadarya	62,5	63,3	64,3	65,4	64,8	63,9	60,9	62,2
Navoi	73,6	73,2	72,8	72,4	69,2	69,5	66,8	68,3
Namangan	59,3	60,5	61,9	63,4	63,8	66,4	65,0	65,5
Samarkand	66,5	67,6	68,7	69,7	66,3	65,3	63,2	63,7
Surkhandarya	63,4	64,3	65,4	66,6	65,2	67,0	63,9	64,5
Syrdarya	72,9	72,2	71,7	71,1	70,5	68,9	64,8	64,6
Tashkent	75,1	75,3	75,4	75,2	71,4	71,4	68,2	70,3
Fergana	68,8	69,1	69,6	69,9	66,0	67,5	65,1	66,2
Khorezm	65,0	65,6	66,3	66,9	64,6	66,1	63,7	64,0
Tashkent city	80,9	81,1	81,0	80,8	77,5	80,1	81,7	83,3

Bandlik darajasi ham yildan-yilga oshib bormoqda. Birgina Samarqand viloyatida 2014-yilda 66,5 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2017-yilda 69,7 foizga yetdi, 2021-yilda esa 63,7 foizni tashkil etadi. (1-jadval). Ishsizlik darajasi 2015 yilda 5,2 foizni, 2017 yilda 5,8 foizni va 2021 yilga kelib 9,6 foizni tashkil etdi. Mamlakatimiz aholisining ko'payishi bilan ishsizlik darajasi ham ortib borishini ko'rishimiz mumkin (2-jadval).
2-jadval Ishsizlik darajasi (%)

Regions	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021
Republic of Uzbekistan	5,2	5,2	5,8	9,3	9,0	10,5	9,6
Republic of Karakalpakstan	5,3	5,4	6,0	9,5	9,1	10,5	10,1
Andijan	5,6	5,6	6,0	9,6	9,2	10,9	9,9
Bukhara	5,5	5,4	5,5	9,0	8,9	10,6	9,8
Jizzakh	5,2	5,4	5,0	9,4	9,2	11,0	10,1
Kashkadarya	5,5	5,3	6,1	9,7	9,3	11,1	10,2
Navoi	5,0	5,0	5,2	8,7	8,5	9,4	8,8
Namangan	5,2	5,3	5,8	9,5	9,1	10,6	9,7
Samarkand	5,7	5,7	6,5	9,7	9,3	11,0	9,9
Surkhandarya	5,5	5,6	6,7	9,5	9,3	11,1	10,2
Syrdarya	4,9	4,4	5,1	9,6	9,3	11,0	10,2
Tashkent	4,1	4,1	5,2	9,0	8,9	10,5	9,4
Fergana	5,4	5,5	6,4	9,7	9,3	10,9	10,0
Khorezm	5,4	5,5	5,7	9,5	9,1	10,9	9,9
Tashkent city	3,8	3,6	4,5	7,9	7,4	8,0	7,0

Bandlik muammolarini ko'rib chiqishda yoshlar ishsizligi ayniqsa jiddiy salbiy ta'sir bilan tavsiflanadi. Yoshlar juda o'ziga xos guruhdir; aynan mana shu o‘ziga xoslik yoshlar bandligi bilan bog‘liq ko‘plab muammolarning manbai hisoblanadi. Agar kasb-hunar ta’limi (o‘rta maxsus yoki undan yuqori) olgan va hayotida birinchi marta ish qidirish uchun mehnat bozoriga kirgan yoshlar kontingenti haqida gapiradigan bo‘lsak, ular nazariy tayyorgarligi yuqoriligi bilan ajralib turadi. amaliy ko'nikmalar va ishlab chiqarish tajribasining etishmasligi. Oxirgi holat yoshlarni ko'pchilik ish beruvchilar uchun yoqimsiz qiladi. Shu bilan birga, yigitning o‘zining puxta tayyorgarlik ko‘rganligini bilishi, ma’lum bir kasbiy ambitsiya va intilishlari borligi, kasbda muvaffaqiyatga intilishi ham tabiat, ham sharoit, ham tabiatan o‘ta talabchan yoshlarni shakllantiradi. ish joyi. mehnat mazmuni va unga haq to'lash nuqtai nazaridan. Ish beruvchining yosh yangi xodimni baholashi va uning o'zini o'zi baholashi o'rtasida qarama-qarshilik mavjud va bu ziddiyatning natijasi ko'pincha ishga joylashish imkonsiz bo'lib qoladi. Mehnat bozorida faqat umumiy ta’lim olgan va u yoki bu sabablarga ko‘ra hech qanday kasb-hunarsiz ishga kirishga urinayotgan yoshlardagi vaziyat boshqacha. Ular malakasiz ishlarga ishonishlari mumkin, ammo ish beruvchiga ularning jozibadorlik darajasi yosh mutaxassisnikidan yuqori bo'lishi mumkin, chunki malakasiz ishlarning aksariyat turlari yoshlik va jismoniy kuch talab qiladi.
Yoshlar ishsizligining katta miqdori (yoshlarning qaysi guruhlari qamrab olinishidan qat'i nazar) jamiyatda katta moddiy va ijtimoiy yo'qotishlarga olib keladi. Aynan ishsiz yoshlar aholining boshqa ishsiz guruhlariga nisbatan g'ayriijtimoiy xatti-harakatlarga moyil bo'lib, jinoiy tuzilmalarga qo'shilishadi. Qonunga bo'ysunuvchi yoshlar uchun yangi ish topishdagi qiyinchiliklar o'z-o'zini hurmat qilishning pasayishi bilan birga keladi, bu esa muammolarga olib keladi. Agar ish allaqachon topilgan bo'lsa, ular mehnat faoliyatining motivatsiyasini buzadi. Shuning uchun ham jamiyat va davlat yoshlarning ishsizlik muammosini hal qilish uchun ko‘proq kuch va mablag‘ sarflashi kerak. Mehnat bozorini ko‘rsatkichlarga qarab tahlil qilish mumkin (2-jadval).
3-jadval Mehnat bozori (ming kishi)

Descriptor	2020Q1	2020Q2	2020Q3	2020	2021Q1	2021Q2	2021Q3	2021Q4
Economically active population	14838,3	14680,7	14847,8	14797,4	14926,7	14985,3	15022,8	14980,7
Number of Employed Population	13438,6	12736,6	13205,3	13236,4	13397,5	13512,3	13609,1	13538,9
employment by economic activity
Agriculture, forestry and fisheries	3498,0	3811,2	3749,1	3499,2	3546,1	3640,9	3650,6	3502,1
Industry	1787,3	1605,2	1705,4	1809,5	1861,8	1890,0	1903,5	1883,3
Construction	1283,8	1110,4	1208,7	1305,6	1289,3	1298,8	1294,5	1286,8
Trade	1416,7	1137,3	1358,4	1405,4	1493,2	1481,0	1508,6	1537,2
Transportation and Storage	644,2	523,7	634,5	610,5	672,1	665,8	656,7	648,5
Education	1154,0	1124,9	1151,6	1158,2	1155,0	1159,1	1167,1	1178,3
Health and social services	639,5	616,1	641,7	669,5	652,0	654,6	656,2	659,0
Other activities	3015,1	2807,8	2755,9	2778,5	2728,0	2722,1	2772,0	2843,6
Employment by sector of economy (private and public)
Public sector	2549,0	2572,6	2594,6	2483,1	2497,7	2592,9	2607,8	2609,0
Non-Public sector	10889,6	10164,0	10610,7	10753,3	10899,8	10919,4	11001,3	10929,9
of which Unemployed, Registered in labor agencies^1)	32,1	73,2	33,7	37,1	49,3	78,3	92,6	98,7

Joriy yilning mart oyida ishsizlar umumiy sonining 38,8 foizini, rasmiy ro‘yxatga olingan ishsizlarning 35,2 foizini yoshlar tashkil etdi. Yoshlarning iqtisodiy faollik darajasi muttasil pasayib bormoqda va bu hali ham ta'lim sohasida bandlikni kengaytirish bilan bog'liq. Oqibatda so‘nggi uch yilda 16 yoshdan 29 yoshgacha bo‘lgan qariyb 2 million 300 ming kishi tirikchilik vositalaridan mahrum bo‘ldi. Ular yo o'qimagan qaramog'ida yoki norasmiy iqtisodiyot bilan shug'ullanadi. Turli xil to'lovlar va ishsizlik nafaqalari bu vaziyatda yoshlar uchun yagona mumkin bo'lgan yordam emas. Shuningdek, ularning muammolarini mustaqil hal qilishga e'tibor berish muhimdir. Mehnatga birinchi marta kirib kelayotgan yoshlarni ish bilan ta’minlash uchun shart-sharoit yaratish, ishsiz yoshlarning ish qidirish vaqtini qisqartirish yaqin kelajakdagi ustuvor vazifalardan bo‘lishi kerak.
Xulosa
Federal bandlik dasturi doirasida ish topishda qiynalayotgan yoshlarga yordam berish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar rejalashtirilgan. Ularning bozor munosabatlariga moslashishiga ko‘maklashuvchi zamonaviy o‘quv dasturlarini joriy etish orqali ularning mehnat bozorida raqobatbardoshligini oshirish uchun shart-sharoitlar yaratish shular jumlasidandir. Kelgusi yillar uchun ko‘zda tutilishi mumkin bo‘lgan chora-tadbirlarning asosiy yo‘nalishlari bitta umumiy talabga – rasmiy iqtisodiyotda yoshlarni mehnat faoliyatiga maksimal darajada jalb etishga javob berishi kerak. Yoshlar masalasiga kelsak, faol bandlikka ko‘maklashish siyosatini amalga oshirish zarur. Ma'lumki, bu butun dunyoda qo'llaniladigan keng ko'lamli chora-tadbirlarni o'z ichiga oladi.
O'smirlar o'rtasidagi ishsizlikning nisbatan yuqori darajasini hisobga olgan holda, bandlik xizmatining hududiy organlari tomonidan ularning bandligini ta'minlash bo'yicha chora-tadbirlar ishlab chiqilmoqda, jumladan:
- kvotalar va ish o'rinlarini yaratish (bandlik xizmati ishtirokida); - hududiy bandlikka ko‘maklashish markazlari va barcha darajadagi mavjud ta’lim muassasalari huzurida yoshlarni yakka tartibdagi bandlikka ko‘maklashuvchi kasblarga o‘rgatish maqsadida turli kurslar tashkil etish;
- ishsiz yoshlarni hududiy mehnat bozorining zarur kasb-hunarlariga o'qitishni tashkil etish;
- bitiruvchilarning mehnat salohiyatini hududiy mehnat bozori ehtiyojlariga moslashtirish maqsadida kasb-hunar ta’limi muassasalarida o‘qitish muddatini ko‘paytirish;
- Qishloq xo‘jaligi, savdo, shuningdek, tez ishga joylashish imkoniyati bo‘lmagan yoshlar uchun turli fond va jamoat tashkilotlarida jamoat ishlarini tashkil etish.
Ma'lumotnomalar
1. https: // www.stat.uz – O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasining rasmiy sayti.
2. “O‘zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligining faoliyatini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida 2017 yil 24 maydagi PQ-3001-son qarori.
3. O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasining 2018-yil 4-maydagi “Mehnat resurslari hisobot balansini hisoblash bo‘yicha uslubiy nizomni tasdiqlash haqida”gi 13-son qarori.
4. O‘zbekiston Respublikasining “Aholini ish bilan ta’minlash to‘g‘risida”gi qonuni.
5. O‘zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi. 6. “Xalqaro mehnat tashkilotining asosiy konventsiyalari va tavsiyalari” / Milliy markaz
O’zbekiston Respublikasining inson huquqlari / Toshkent, 2008 y
6. Yo.Abdullayev Statistik nazariya. Darslik-Toshkent “O’qituvchi” 2002 yil
7. H.Shodiyev, I.Habibullayev Statistika. Darslik-Toshkent “Iqtisodiyot-moliya” 2019 yil.
8. Abdurahmonov Q.X., Abduramanov X.X. Demografiya. O'quv qo'llanma. - T .: Noshir, 2011 yil
9. Arif Sari, Valid Kamal Abdelbasset, Himanshu Sharma, Mariya Jade Catalan Opulencia, Mahrad Feyzbaxsh, Azher M Abed, Shaymaa Abed Hussein, Bashar S Bashar, Ali Thaeer Hammid, AS Prakaash, Xusniddin Fakhriddinovich Uktamov no202gonar powered and combed suyultirish tizimi; energiya, eksergiya va entranslyatsiya hodisalarini tekshirish va optimallashtirish Energiyani saqlash jurnali 50 104613 https://doi.org/10.1016/j.est.20 22.104613
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2352152X22006296
10. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Murojaatnomasi Sh. Mirziyoyev Oliy Majlisga 30.12.2020 Xalq soʻzi №276 (7778).
11. Abdurahmonov Q.X. Mehnat iqtisodiyoti: nazariya va amaliyot. Darslik. Qayta ko'rib chiqilgan va to'ldirilgan 3-nashr. - T.: “FAN”, 2019. - 592 b.
12. Iqtisodiy taraqqiyot hisoboti. - London.: 1981 yil
13. O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasining 2020 yil uchun ma’lumotlari.
14. Soliq.uz – O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasining rasmiy sayti.
15. Abdusamat oʻgʻli Dadabaev U, Faxriddinovich Oʻktamov K, Abduraximovich Isadjanov A, Rustamovich Sodikov Z & Sherkulovna Batirova N 2021 Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish sharoitida Takaful kompaniyalarining ishtiroki bilan Oʻzbekistonning global moliyaviy xizmatlarga integratsiyasini yaxshilash yoʻllari Kelajakdagi tarmoqlar va taqsimlangan tizimlar boʻyicha 5-xalqaro konferensiya 440-446 https://dl.acm.org/doi/abs/10.1145/350 8072.3508159.