«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

402 


3-rasm.
Dunyo mamlakatlari aholisining o‘rtacha yosh ko‘rsatkichlari 
Ma‘lum bir hududning yosh ko‘rsatkichini ifodalash uchun quyidagicha 

hisoblashdan foydalaniladi:

G
γ

=

Bu yerda, 

G
γ

= hudud aholisining o‘rtacha yoshi; 

= har bir aholining yosh ko‘rsatkichlari;

S = umumiy aholi soni.

№

_

81. 

A punktda 7 kishi istiqomat qiladi. Ularning yosh ko‘rsatkichlari 

quyidagicha: 1-odam 24 yosh, 2-odam 12 yosh, 3-odam 87 yosh, 4-odam 45 yosh, 

5-odam 5 yosh, 6-odam 86 yosh, 7-odam 42 yoshga teng bo‘lsa, aholining 

o‘rtacha yoshini aniqlang.


Yechish:
Bunda har bir odamning yoshi inobatga olinadi va quyidagicha
hisoblanadi: 
1) ko‘rsatkich formulaga solinadi:
G

γ

= 
=

---

---

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

403 
3)

barcha mazkur hududda yashovchi kishilarning yoshlari o‘zro qo‘shib 

chiqiladi:
24 + 12 + 87 + 45 + 5 + 86 + 42 = 301 
4)

har bir insonga, o‘rtacha, necha yildan umr davomiyligi to‘g‘ri kelishi 

aniqlanadi:

301 : 7 = 43 


Javob:
A aholi punktidagi aholining o‘rtacha yoshi 43 yoshga teng ekan. 


II.5.4. Aholining o‟rtacha umr ko‟rish yoshini aniqlash 
Aholining qancha umr kechirishi turli jarayonlar bilan bog‘liq bo‘ladi. 

Aholining umr ko‘rish yoshining ko‘p yoki oz bo‘lishiga tabiiy va ijtimoiy-

iqtisodiy omillar ta‘sir ko‘rsatadi. Ma‘lumki, yashash uchun qulayliklar yaratilgan, 
hayot tarzi og‘ir sharotlarda bo‘lmagan, iqtisodiy ahvoli yaxshi, tibbiy xizmat
yaxshi yo‘lga qo‘yilgan hudud aholisi uzoq umr kechiradi. Aksincha, noqulay 
sharoit, qiyin iqtisodiy va ijtimoiy vaziyat, tibbiyotning rivojlanmaganligi, ish-
faoliyatining og‘irligi va shu kabi salbiy omillar aholining yoshining 
―qisqarishi‖ga sabab bo‘ladi.
Dunyo mamlakatlari aholisining o‘rtacha umr davomiyligini tahlil qilgan 

holda, o‘sha joydagi holatga baho berish mumkin. Masalan, Yaponiya, Islandiya,

Shvetsariyada o‘rtacha umr ko‘rish yoshi 81-83 yoshga teng. Serra-Leone, 
Zimbabve, Mozambikda esa bu ko‘rsatkich 37-43 yoshni tashkil etadi. Ushbu
ko‘rsatkichlardan kelib chiqqan holda, mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy holatiga ham 
―tashxis qo‘yish‖ mumkin.
Aholining umr ko‘rish yoshini aniqlash uchun 1 yilda ma‘lum hududda faqat 

tabiiy o‘lim bilan (avtohalokat, o‘z joniga qasd qilish, urushlar, zaharlanish va

boshqa sun‘iy omillarni inobatga olmagan holda) vafot etgan aholining umumiy 

---

---