«Noshir» 2019 iqtisodiy va ijtimoiy geografiya

II.4.1. Aholi takror barpo bo‟lishining asosiy ko'rsatkichiari 
Aholining takror barpo bo'lishini o'rganishda qator demografik ko'rsatkichlardan 
foydalaniladi. Ular jumlasiga tug'ilganlar va o'lganlarning mutlaq sonini taqqoslash
asosida hisoblab chiqilgan quyidagi ko'rsatkichlar kiradi: 


1. Yashovchanlik koeffitsiyenti
yoki Pokrovskiy-Pirl indeksi. Ushbu indeks 
1897-yilda rus olimi V.I.Pokrovskiy va 1921-yilda amerikalik olim R.Pirl
tomonidan taklif qilingan. Yashovchanlik koeffitsiyenti quyidagi formula bo'yicha 
hisoblanadi:

---

---

IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA 

385 

Bu yerda:

T 
— vaqtning ma‘lum bir davrida tug'ilganlar soni; 


O‘ — 
berilgan joydagi vaqtning xuddi shu davri uchun o'lganlar soni.
Mazkur koeffitsiyent shuni ko'rsatadiki, bir o'lgan odam soniga to'g'ri
keluvchi tug'ilganlarning soni bo‘lib, undan ketayotgan avlodlarning kelayotgan 
yangi avlod tomonidan o‘rnini bosishi to'g'risida taxminiy bahoni berish uchun
foydalaniladi. 

№

_

63.


O‘zbekistonda 2017-yil mobaynida 715 500 ta chaqaloq tug‘ildi 


hamda 161 500 kishi vafot etdi. Ushbu ma‘lumotlardan foydalanib, O‘zbekiston 

aholisining yashovchanlik koeffitsiyentini toping.


Yechish.
Ushbu ifodani Pokrovskiy-Pirl deb ham atash mumkin va 
quyidagicha hisoblash amalga oshiriladi:


tug‘ilganlar soni (T) – 715 500 ta;



vafot etganlar soni (O‘) – 161 500 ta;



ifodalar formulaga muvofiq holda hisoblanadi:

= 
= 4,43

Javob:
2017-yil holati bo‘yicha, O‘zbekistonda vafot etgan har bir insonga
tug‘ilgan 4,43 ta (deyarli 4-5 ta) chaqaloq to‘g‘ri keladi va bu kengaygan takror 
barpo bo‘lishni namoyon qiladi.

2. Tabiiy o‗sish sur‘ati koeffitsiyenti. 
Mazkur ko‘rsatkich orqali takror barpo 
bo‘lish turlarini aniqlash mumkin.

Bu yerda,

= tabiiy o‘sish koeffitsiyenti;

T = tug‘ilganlar soni;

𝐾
𝑛 𝑚

=
𝑇 𝑂

𝑆ᵧ
𝑛 𝑚 

---

---