IQTISODIY VA IJTIMOIY GEOGRAFIYA
470
Kimyo sanoati mahsulotlarini mashinasozlik (plastmassa, plastik oyna),
to‘qimachilik (tola, bo‘yoqlar), qishloq xo‘jaligi (o‘g‘itlar, zararli ximikatlar),
transport (motor yoqilg‘isi, surtish moyi, sintetik kauchuk), qurilish (yopishqoq
plyonka, plastik oyna) kabilarda sohalarda ishlatiladi.
Kimyo sanoati tarkibida mineral o‘g‘itlar ishlab chiqarish salmoqli o‘rin
egallaydi. Shuningdek, qishloq xo‘jalik zararkunandalariga qarshi defoliantlar ham
ishlab chiqaradi. U ko‘plab tarmoqlarni xomashyo va materiallar bilan ta‘minlar
ekan, o‘z navbatida, boshqa tarmoqlardan energiya, jihoz va transport vositalarini
oladi. Kimyo sanoatida gaz va paxtachilik majmuasi xomashyolarini hamda rangli
metallurgiya chiqindilari qayta ishlanadi. Demak, kimyo sanoati tarmoqlararo ikki
tomonlama aloqadorlikda bo‘lib, ko‘plab tarmoqlarning
rivojlanishi va hududiy
joylashuviga ta‘sir ko‘rsatadi.
O‘zbekistonda tabiiy gazdan yoqilg‘i o‘rnida ham, xomashyo o‘rnida ham
foydalanish samaralidir. Tabiiy gazdan kimyoviy tola ishlab chiqarish Rossiyaga
qaraganda 40-50% arzon tushadi. Gazli, Muborak, Uchqir,
Odamtosh, Sho‘rtan
kabi tabiiy gaz konlaridan olinayotgan gaz yuqori kondensatligi bilan ajralib
turadi.
Ta‘kidlash joizki, kimyo sanoatiga e‘tibor yildan yilga kuchayib bormoqda.
Xususan, O‘zbekistonda 2018-2030-yillar oralig‘ida
kimyo mahsulotlarini ishlab
chiqarish hajmini 4.5 barobar ko‘paytirish rejalashtirilgan.
III.9.1. Gaz kondensati
Gaz kondensati – organik sintez kimyosining asosi bo‘lib, u tabiiy gazni
chuqur qayta ishlash natijasida hosil bo‘lgan uglevodorodlarni
ajratib olish
natijasida hosil bo‘lgan mahsulot hisoblanadi. Umuman olganda,
kondensat
(lotincha ―condensatus‖ – siqilgan, quyultirilgan)
gazning siqilib, quyultirilishi
natijasida hosil bo‘lgan holatidir. Gaz kondensatining har tonnasidan:
