Notijorat marketing doirasi

Notijorat marketing doirasi
Bozor o’z shartlarini belgilaydi va foyda olishga intilishda ba’zan muhimroq ehtiyojlar e’tibordan chetda qoladi: xavfsizlik, o’zini o’zi anglash, ijodiy o’zini namoyon qilish va shaxsning ma’naviy rivojlanishi.
Dunyoga mashhur psixolog Avraam Maslou ushbu qadriyatlar ierarxiyasini yorqin va oqilona taqdim etdi:

• 
  fiziologik;
  
• 
  xavfsizlikka bo’lgan ehtiyoj;
  
• 
  bir guruhga tegishli;
  
• 
  ijtimoiy ma’qullash;
  
• 
  o’z-o’zini anglash.
  

Keng ma’noda notijorat sektor ana shu intilishlarni amalga oshirishga qaratilgan. Bu rolda u ajralmas hisoblanadi, chunki tijorat bozorining o’zi shaxsning mumkin bo’lgan ehtiyojlari spektrini to’liq qondirmaydi - notijorat segmenti beqiyos darajada kengroqdir.
Notijorat tashkilotlar notijorat marketing bilan shug’ullanadi deb taxmin qilish mantiqan to’g’ri bo’ladi. Ammo bunday terminologiya mutlaqo to’g’ri emas - notijorat tuzilmalar klassik marketing usullaridan foydalanadilar, ammo o’zlarining xususiyatlarini hisobga olgan holda:

• 
  bozor segmentlarini qidirish;
  
• 
  talab va taklifni o’rganish;
  
• 
  sotish bozorlarini tashkil etish;
  
• 
  ijtimoiy reklama va PR-menejmentni ishga tushirish.
  

Notijorat tashkilotlar va tijorat hamkasblari o’rtasidagi asosiy farq nima? Hammasi oddiy: ularning faoliyati foyda olishga emas, balki jamiyatning ijtimoiy ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan. Notijorat faoliyat samaradorligining natijasi va asosiy ko’rsatkichi yuqori ijtimoiy samaraga erishishdir.
Nima uchun ijtimoiy ta’sir juda muhim? Aslida, bu notijorat loyihaning rentabelligining o’ziga xos ko’rsatkichidir va ideal tarzda nomoddiy natija yaratadi:

• 
  insonning hayotiy ehtiyojlarini qondiradi;
  
• 
  jamiyatning hayot darajasi va sifatini oshiradi;
  
• 
  ijtimoiy tuzumni saqlash va takror ishlab chiqarishga hissa qo’shadi.
  

Notijorat marketingning asosiy xususiyati shundaki, barcha faoliyat turlari an’anaviy marketing tamoyillariga asoslanadi. Lekin harakatlar to’g’ridan-to’g’ri daromad va foyda ko’rishga qaratilmaganligi sababli, marketingning bu turi kommunikativ-siyosiy va narx strategiyalaridan foydalanishni kamaytiradi.
Rezidentlar notijorat sohani foydasiz deb hisoblashadi va buning sabablari ko’p. Bir tomondan qonunlarning samarasizligi va ularning ijro etilmasligi, ikkinchi tomondan nopok mansabdor shaxslarning byudjyet mablag’lari va homiylik badallari atrofida doimiy shov-shuvga sabab bo’layotgan korrupsiya tarkibiy qismi mavjud.

Ijtimoiy samara, har bir kishining odatiy foydasiga o’xshash bo’lib, davlat tomonidan moliyalashtirishga bevosita bog’liq bo’lishi kerak: soliq to’lovchilar mablag’laridan maqsadli foydalanish notijorat sektorni kerakli darajada ushlab turishga yordam beradi.

Biroq, byudjet mablag’lari “notijorat” uchun yagona daromad manbai emas: ular ko’pincha a’zolik, ta’sischilik va xayriya badallari, shuningdek, tegishli sohadagi tijorat faoliyatidan olingan daromadlar hisobiga yashaydilar.
Moddiy foydadan manfaatdorlikning yo’qligi ushbu sub’ektlarni investitsiya bozoridagi raqobatdan ozod qilmaydi, chunki o’z mablag’lari haqida g’amxo’rlik qilish har bir tashkilotning qonun hujjatlarida belgilangan vazifalaridan biridir.

Ijtimoiy ta’sirni ob’ektiv baholash, albatta, moliyaviy oqimlarning harakatini soddalashtiradi. Ammo kim notijorat marketingning ob’ektiv tahlilini taqdim etishga qodir? Mutaxassislarning fikricha, bu masalada eng yaxshi hakamlar iste’molchilar yoki mansabdor shaxslar emas, balki nodavlat mustaqil tashkilotlar bo’lishi mumkin.

Birinchi sabab notijorat tashkilotning turiga bog’liq va uning nizom vazifalari tekisligida yotadi. Ko’rinib turibdiki, davlat tuzilmalari: armiya, sog’liqni saqlash, ta’lim, fan, ijtimoiy ta’minot va boshqalar uchun asosiy faoliyat notijorat faoliyatdir.

Siyosiy partiyalar, kasaba uyushma tashkilotlari, jamoat fondlari kabi nodavlat tashkilotlar siyosiy yoki boshqa ijtimoiy maqsadlarni ko’zlaydilar, o’zlarining notijorat mahsulotini jamiyatga targ’ib qiladilar.

Notijorat marketingning maqsadlari - shaxs imidjini yaratish, individual dasturni (siyosatdagi kabi) yoki g’oyani (fan yoki san’atdagi kabi) targ’ib qilishdir.
Ikkinchi sabab - tijorat sohasi insonning o’zini namoyon qilish, moliyaviy va shaxsiy xavfsizlik, sog’liqni saqlash, davlat hokimiyati, fuqarolik huquq va erkinliklarini amalga oshirish kabi barcha hayotiy ehtiyojlarini qondirishga qodir emas. Shuning uchun notijorat sektor paydo bo’lmoqda.

Albatta, jamiyatni tijorat segmentida yuqori sifatli va arzon tovarlar va xizmatlar bilan ta’minlash fuqarolarning turmush darajasiga foydali ta’sir ko’rsatadi, ammo ustuvorlik notijorat sohalarda qolmoqda:

Sog’liqni saqlash;
ta’lim;
mudofaa qobiliyati;
din
ilm-fan;
san’at;
siyosat.
Masalan, din institutini ko’rib chiqaylik. Har bir inson ma’naviy ozuqaga, olam haqidagi ma’lumotlarga, kundalik murakkab savollarga javoblarga, axloqiy va axloqiy me’yorlarga muhtojligini u yoki bu tarzda his qiladi.
Hatto eng rivojlangan iqtisod ham jamiyatni dinga mas’ul bo’lgan narsalar bilan ta’minlay olmaydi va asrlar davomida sivilizatsiyalar diniy institutlarning o’rnini topa olmadi.

Notijorat tashkilotlarni foydasiz yoki iqtisodiy jihatdan kuchsiz deb o’ylamang. Notijorat sektoridagi resurslar hajmini tasavvur qilish uchun Rossiya Federatsiyasi pensiya jamg’armasining aylanmasi mamlakatning davlat byudjeti bilan solishtirish mumkinligini aytish kifoya.

↑ Notijorat tijoratga "yordam beradi"?

Notijorat sektorning daromadli sektorga bevosita ta’sirini inkor etib bo’lmaydi. Zero, insonning asosiy ehtiyojlarini qondirish uning ijtimoiy mavqei, faolligi va faolligiga ijobiy ta’sir qiladi.

Tijorat sektoridan olinadigan chegirmalar va soliqlardan to’g’ri foydalanish jamiyatning turmush darajasini ham, davlatning ishonchini ham oshirishi mumkin.

Notijorat marketing ijtimoiy muvozanat va turli ijtimoiy guruhlar o’rtasida sog’lom hamkorlikni rivojlantirish uchun ideal tarzda ishlab chiqilgan. O’z navbatida, sog’lom ijtimoiy ong mahsulot va xizmatlar ishlab chiqarishga va pirovard natijada foyda olishga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.

Bundan tashqari, notijorat faoliyat davlat va jamiyat, jamiyat va shaxs o’rtasida umumiy til topish imkonini beradi.

Foydalanishga misollar
Notijorat marketingni qo’llash texnologiyasining yorqin va dolzarb misoli ta’lim sohasidir. Ta’lim xizmatlarining sifati ishlab chiqarish darajasiga bevosita ta’sir qiladi, shuning uchun bitiruvchining kasbiy mahorati tijorat sektori samaradorligining kalitidir.

Shu bilan birga, boshlang’ich, o’rta va oliy ta’lim sifati o’zaro mustahkam bog’liqdir. Ta’lim xizmatlariga bo’lgan talab shunchalik yuqoriki, bu sohada uzoq vaqtdan beri tijorat uyasi faoliyat ko’rsatmoqda: xususiy litseylar, maktablar, universitetlar, shuningdek, shaxsiy repetitorlik va pullik darslar.

Ushbu sohaning ommabopligi jamiyatning sifatli ta’limga bo’lgan ehtiyoji yuqoriligidan dalolat beradi. Biroq, ko’plab fuqarolarning moliyaviy ahvoli ularga mablag’ etishmasligi tufayli u yoki bu kasbiy sohada o’zlarini amalga oshirishga imkon bermaydi, shuning uchun ushbu sektordagi notijorat faoliyat talab darajasida qolmoqda.

Mana yana bir zamonaviy misol. Litsenziyalovchi organlar savdogarlarning muayyan iqtisodiy faoliyatga tayyorligini aniqlashga chaqiriladi, chunki litsenziya o’ziga xos sifat belgisidir. Ideal holda, litsenziyalash xizmatlar va mahsulotlar sifatiga ijobiy ta’sir ko’rsatish uchun mo’ljallangan.

Notijorat marketingining turlari
Tijorat bo’lmagan marketing turli shakllarda bo’lishi mumkin. Ushbu turdagi kampaniyalarning maqsadlari o’xshash bo’lishi mumkin - pul yig’ish, xabardorlikni oshirish va ko’ngillilik - lekin ularning usullari sezilarli darajada farq qilishi mumkin. Quyida notijorat marketing kampaniyalarining bir necha turlari keltirilgan.
Sotish kampaniyasi
Savdo nuqtasi kampaniyasi potentsial donor allaqachon amalga oshirayotgan xaridga xayriya so’rovini qo’shishga asoslanadi. Misol uchun, donorlardan to’lov jarayonida jismoniy do’konda yoki onlayn xarid qilish uchun ehson qo’shish so’ralishi mumkin.
Xabarga asoslangan kampaniya
Xabarga asoslangan strategiya iste’molchi xatti-harakatlari yoki harakatlaridagi o’zgarishlarni rag’batlantiradi yoki xabardorlikni oshiradi. Ushbu kampaniyalar ko’pincha ommaviy axborot vositalarida keng yoritilgan va ommabop bo’lgan dolzarb voqealar bilan bog’liq. Xabarlar odatda mablag’ yig’ish va ko’ngillilik harakatlari bilan birlashtiriladi.
Tranzaksiya kampaniyasi
Tranzaksiya kampaniyalarida iste’molchilarning harakatlari (masalan, ijtimoiy media postini sotib olish yoki unga javob berish) korporativ xayriya orqali rag’batlantiriladi. Notijorat tashkilot korporativ donor bilan hamkorlik qilib, iste’molchilarni nodavlat notijorat tashkilotining xayriya faoliyatini moliyalashtirish uchun xaridlaridan foydalanishga undadi. Korporativ donor, shuningdek, ijobiy reklama va uning korporativ qadriyatlarini aks ettiruvchi xayriya tashkilotiga qo’shilish qobiliyatidan foyda oladi.

Notijorat marketing muammolari

Notijorat sotuvchilar ham turli xil demografiyalarga ega. Marketologlar keksa va badavlat xayriya donorlari ming yilliklardan mutlaqo farq qiladigan tarzda muloqot qilishlari va ularga murojaat qilishlari kerakligini tushunishlari mumkin.
Misol uchun, keksa donorlar (Baby Boomers yoki Generation X) to’g’ridan-to’g’ri pochta orqali bosma takliflarni afzal ko’rishlari mumkin, yosh donorlar esa matn yoki ilova orqali xayriya so’rovini olishni afzal ko’rishlari mumkin. Muhr yo’qolgan bo’lishi mumkin, ammo notijorat sotuvchilar uni tashlab yuborishga qodir emaslar, chunki u hali ham ba’zi homiylar bilan ishlaydi. Xuddi shunday, notijorat sotuvchilar ham ko’plab yosh qo’llab-quvvatlovchilar kutganidek, mobil marketing maydonini e’tiborsiz qoldira olmaydi.
Ijtimoiy tarmoqlarning roli
Notijorat marketingning maqsadlaridan biri odamlarni hech narsa evaziga hech narsa olmasdan xayr-ehson qilishga undashdir. Biroq, ko’plab notijorat tashkilotlari ijtimoiy media bunga yordam berishini aniqlaydilar, chunki bu odamlarga nima uchun xayr-ehson qilishlarini baham ko’rishni osonlashtiradi va do’stlari va oila a’zolarini xuddi shunday qilishga undaydi. Qaysidir ma’noda, bu og’zaki marketingga o’xshaydi. Ijtimoiy tarmoqlar hamkorlik uchun sharoit yaratadi va ishtirokchilarga o’zlari uchun muhim bo’lgan masalalarni faol hal qilish imkoniyatini beradi.
Darhaqiqat, ijtimoiy media hozirda marketingning ko’plab sohalarida hukmronlik qilmoqda va bu uni ko’proq pullik o’yinga o’xshatmoqda. Bu shuni anglatadiki, notijorat sotuvchilar o’zlarining qattiq byudjetlari bilan noqulay ahvolda bo’lishi mumkin. Shunga ko’ra, notijorat tashkilotning ijtimoiy media kuchidan foydalanish qobiliyatini yaxshilashning bir yo’li har bir xodimni ijtimoiy media marketingining kelishilgan bir qismi sifatida ma’lumot tarqatish uchun qisman javobgar bo’lishini o’z ichiga olishi mumkin.