Nshootlarquri

damashqurol

i

ml

ar-QoziZodaRumi

y(

1435

yi

l

ni

ngfevr

al

i

davafotet

gan)

,Qi

yosi

ddi

nJamshi

dal

-

Koshi

y

(

t

ug’

i

l

ganvavafotet

ganvaqt

l

ar

iani

ql

anmagan)vaAl

iQushchi

(

1475yi

l

iI

st

ambul

davafotet

gan)l

arxi

zmatqi

l

i

shgan.

Keyi

nchal

i

kbuakademi

yadaXasanChal

abi

yi

bnMusoi

bn

MaxmudQoziZodaRumi

y(

Sal

oqi

ddi

nMusoQoziZoda

Rumi

yni

ngo’

g’

l

i

)

,Mu’

i

ddi

nal–Koshi

y,Mansuri

bn

Mu’

i

ni

ddi

nal–Koshi

yvaboshqaol

i

ml

ari

shl

ashgan.Ol

i

b

bor

i

l

ganast

r

onomi

kkuzat

i

shl

arasosi

da«Ul

ug’

bekzi

j

i

»vuj

udga

kel

gan.Akademi

yaxodi

ml

ar

it

omoni

danbi

rqanchamat

emat

i

k

r

i

sol

al

arbi

t

i

l

gan.Ul

ug’

bekmadr

asasi

ni

ngengyi

r

i

kol

i

ml

ar

i

dan

bi

r

iЂi

yosi

ddi

nJamshi

dalKoshi

y(

XVasr

ni

ngbi

r

i

nchiyar

mi

)

.

Al–Koi

shi

yni

ngengyi

r

i

kasar

l

ar

i

danbi

r

i“Ar

i

f

met

i

kakal

i

t

i

”

(

1427y,Mi

ft

oxal

hi

sob)al

ohi

daahami

yat

gaega.Buasarki

r

i

sh

qi

sm vabeshki

t

obdani

bor

at

.Ki

r

i

shqi

smi

dahi

sobf

ani

ni

ng

t

a’

r

i

f

i

,sonvauni

ngt

ur

l

ar

it

ushunt

i

r

i

l

adi

.Bi

r

i

nchiki

t

obdabut

un

sonl

arar

i

fmet

i

kasi–6bob,i

kki

nchiki

t

obdakasrsonl

ar

ar

i

f

met

i

kasi–12bob,

uchi

nchiki

t

obdaast

r

onomi

yadagihi

sobl

ashl

ar–6bob,

t

o’

r

t

i

nchiki

t

obdageomet

r

i

kmi

qdor

l

ar

nio’

l

chash–9bob,oxi

r

i

beshi

nchiki

t

obdaal

gebr

ayor

damibi

l

annoma’

l

umnit

opi

sh–4

bobdabayonet

i

l

adi

.Buasaro’

zi

ni

ngsi

qi

ql

i

gi

,i

zchi

l

i

giva

t

ushunar

l

ibayonet

i

l

i

shibi

l

ano’

r

t

aasr

dayozi

l

gan

mat

emat

i

kagadoi

rasar

l

aror

asi

da

al

ohi

daaj

r

al

i

bt

ur

adi

.Tar

i

xchiol

i

ml

arA.

P.

Yushkevi

chva

B.

A.

Rozenf

el

ьdl

art

omoni

danar

abt

i

l

i

danr

uschagat

ar

j

i

maqi

l

i

b,

buasar

gashundaybahober

adi

l

ar

:“

Koshi

yni

ng“

Ar

i

f

met

i

ka

kal

i

t

i

”hi

sobl

ashi

shl

ar

i

niol

i

bbor

uvchi

l

ar

,qur

uvchi

l

ar

,yer

o’

l

chovchi

l

ar

,mol

i

yamansabdor

l

ar

i

,huquqshunosl

arva

boshqal

ar

ni

ngt

al

abl

ar

i

gamosl

ashgan,o’

zdavr

i

ni

ng

el

ement

l

armat

emat

i

kaent

si

kl

opedi

yasi

dani

bor

at

di

r

”.

Koshi

yni

ngi

kki

nchiasar

i«Ayl

anaqaqi

dar

i

sol

a»(

Ri

sol

af

i

l

-

muxi

t

i

ya)uni

ng«Ar

i

fmet

i

kakal

i

t

i

»danol

di

nyozi

l

gan,chunki

Koshi

ybuasar

ni

ng«Ar

i

fmet

i

kakal

i

t

i

»daboshqaasar

l

arbi

l

an

bi

rqat

or

dat

i

l

gaol

adi

.Ri

sol

adanmaqsadπsoni

ni

,ya’

niayl

ana

uzunl

i

gi

niuni

ngdi

amet

r

i

gani

sdat

i

niKoshi

ygachama’

l

um

bo’

`

l

ganani

ql

i

kdanqam kat

t

ar

oqani

ql

i

kdaqi

sobl

ashdani

bor

at

.

Koshi

yni

ngxi

zmat

l

ar

i

ninamoyi

shet

i

shmaqsadi

daπsoni

uchunungachat

opi

l

ganqi

ymat

l

ar

nikel

t

i

r

ami

z:

Mi

sr

daπ=(

16/9)

2=256/81=3,

1604;

Bobi

l

daπ=3,

125;

Ar

xi

meddaπ=22/7=3,

142857;

Apol

l

oni

ydaπ=3,

1416;

Pt

ol

omeydaπ=3,

14167;

Ar

i

abxat

t

i(

Vasr

)

π=3,

1416;

Br

axmagupt

ada(

VI

Iasr

)π=3;

Xi

t

oyda(

e.

o.

I

I

Iasr

)π=3;

LyuXuey(

I

I

Iasr

)π=3,

14;

Al–Xor

azmi

ydaπ=22/7=3,

1428,yokiπ=√10.

«Ayl

anaqaqi

dar

i

sol

a»quyi

dagibo’

`

l

i

ml

ar

dani

bor

at

:

1.Ma’

l

umvat

arbi

l

anyoyyi

g’

i

ndi

sivat

ar

i

nivauni

ngyar

mi

ni

yar

i

mdoi

r

aga

t

o’

`

l

di

r

uvchiyoyni

ngvat

ar

i

niani

ql

asht

o’

g’

r

i

si

da.

2.Doi

r

agai

chkichi

zi

l

gani

xt

i

yor

i

yko’

`

pbur

chaknmng

per

i

met

r

i

nivaunga

o’

xshash,ammodoi

r

agat

ashqichi

zi

l

ganko’

`

pbur

chakni

ng

per

i

met

r

i

niani

ql

ashqaqi

da.

3.Ayl

ananinechaqi

smgaaj

r

at

i

shvaqaysiol

t

mi

shl

ixonagacha

amalbaj

ar

i

shl

ozi

mki

,qosi

lbo’

`

l

ganper

i

met

rber

i

l

gandoi

r

a

ayl

anasi

dandeyar

l

ior

t

i

qbo’

`

l

masi

n.

4.Amal

l

arqaqi

da.

Buasar

l

ar

daKoshi

yo’

zi

danol

di

no’

t

ganol

i

ml

ar

ni

ngi

shl

ar

i

ni

t

akr

or

l

abgi

naqol

masdan,ul

ar

nit

akomi

l

l

asht

i

r

adi

,yangi

l

i

kl

arva

hi

sobl

ashl

ar

gayangiusul

l

arqo’

shadi

.