Nuklein kislotalar. Nuklein kislotalar, kimyoviy tarkibi. Nukleozid va nukleotidlar

2. Nuklein kislota komponentlari. Ajratib olingan va tozalangan DNK va RNK maxsus 
sharoitda kislota (DNK) va ishqor (RNK) bilan gidrolizlanadi; ko’pincha gidroliz 
polinukleotidlardagi fosfodiefir bog`larini uzadigan maxsus fermentlar – nukleazalar ishtirokida 
boradi. Nuklein kislotalarning fosfodiefir bog`lari gidroliz qilinganda ularning struktura 
monomerlari – azotli asos, pentoza va fosfat kislota qoldiqlaridan iborat mononukleotidlar ajralib 
chiqadi. 

---

Azotli asoslar. Nuklein kislotalarning azotli asoslari kimyoviy tuzilishiga ko`ra 2 guruhga – 
purin va pirimidinli guruhlarga bo`linadi. Ularning orasida asosiy va siyrak (minor) purin va 
pirimidinli asoslar mavjud. Eng muhim purinli asoslarga adenin va guanin; pirimidinliga esa – 
sitozin, urastil va timin kiradi. DNK tarkibiga A,G,S,T; RNK tarkibiga esa timindan boshqa shu 
asoslarning hammasi va urastil kiradi. Minor asoslar asosan tRNK va rRNK da uchraydi. Ularga 
qo`shimcha metillangan purin va pirimidinli asoslar kiradi. 
Nuklein kislotalari (RNK va DNK) polimerlardir nukleotidlardan qurilgan. Ularning yordami bilan 
qafasda saqlanadigan va uzatiladigan genetik ma'lumotlar; bundan tashqari, ba'zi RNK 
molekulalari ham ishtirok etadilar Supero'tkazuvchilar tarkibidagi yoki katalitik molekulyar 
komplekslar. ( Д. Нельсон, М. Кокс. Основы биохимии ленинджера 2006 г, 46-48 стр ) 
Nukleozidlar.  Azotli asosning pentoza bilan birikishidan hosil bo`lgan moddaga nukleozid 
deb aytiladi. Nukleozidlar N-glikozidlarga mansub. Ularda pentozaning C-1 atomi purinning N-3 
yoki pirimidinning N-1 atomi bilan bog`langan. pentoza turiga qarab 2 xil nukleozidlar – tarkibida 
2-dezoksiriboza bo`lgan dezoksiribonukleozidlar va tarkibida riboza bo`lgan ribonukleozidlar 
farqlanadi. Dezoksiribonukleozidlar faqat DNK ga; ribonukleozidlar esa faqat RNK ga kiradi. 
pirimidin va purinli nukleozidlar o`ziga mos azotli asoslar tutadi. 
Nukleotidlar.  Nukleozidlarning fosfat kislota qoldig`i bilan birikishidan nukleotidlar hosil 
bo`ladi, ya’ni nukleotid tarkibiga azot asosi, uglevod qoldig`i va fosfat kislota kiradi. Bu tartib (A-
U-F) dagi nukleotid 2 xil gidroliz qilish bilan aniq tasdiqlanishi mumkin. Birinchi gidrolizda 
uglevod bilan fosfat kislota orasida bog` uzilib, azot asosi va uglevoddan iborat glikozid 
(nukleozid) hosil bo`ladi. Ikkinchi tur gidrolizda azot asosi erkin xolda ajralib, uglevod bilan fosfat 
kislotadan iborat monosaxarid-fosfat hosil bo`ladi. Demak, nukleotid molekulasida uglevod 
o`rtada joylashgan.