Nukus davlat pedagogika instituti "kelishilgan"

 
 
 

---

27 
Tiykarǵı bólim 
Biologiyanıń tekseriw obekti ósimlikler, haywanlar, zamarrıqlar, 
mikroorganizmler, adamlar olardıń organ, toqıma, kletka hám kletka 
komponentleri dúzilisi, atqaratuǵın xızmeti, ximiyalık quramı, olarda bolatuǵın 
processler hámde organizmniń jeke hám tariyxıy rawajlanıwı olardıń sırtqı ortalıq 
penen baylanısı esaplanadı. 
Biologiya pániniń sisteması. Biologiya tábiyat pánleri qatarına kiredi. Ol bir 
neshe bólimlerge bólinedi. Botanika - ósimlikler, zoologiya - haywanlar 
haqqındaǵı ilim ekenligi belgili. Anatomiya - organizm hám olardın organlar 
sistemasının dúzilisi hám formasın úyrenedi. Fiziologiya - organizm hám ayrım 
organlar olardın tirishilik funktsiyaların tekseredi. Sistematika - ósimlik hám 
haywanlardın sistematikalık toparları hám olardın óz-ara tuwısqanlıq qatnasıqları 
haqqında ilim. Palentologiya - qazılma haldagı organizmlerdi, embriologiya bolsa 
embrionnıń rawajlanıwın úyrenedi. 
Botanika páni boyınsha 
Tómen dárejeli ósimlikler menen joqarı dárejeli ósimliklerdiń 
ayırmashılıqları. Tómen dárejeli ósimliklerdiń klassifikaciyası. 
Bakteriya kletkasınıń dúzilisi, tiykarǵı belgileri. Bakteriyalardıń tarqalıwı 
hám áhmiyeti. Bakteriyalardıń sistematikası. Topıraqtı azot penen bayıtıwshı 
bakteriyalar. Azıq-awqat ónimlerin buzatuǵın bakteriyalar. 
Suw otlarınıń dene dúzilisi. Suw otlarınıń kóbeyiw jolları. Kók jasıl suw 
otlarınıń dene dúzilisi, klassifikaciyası, kóbeyiw jolları. Qızıl, diatom, qońır
suw otlarınıń dene dúzilisi, klassifikaciyası, kóbeyiw jolları. Suw otlarınıń 
tábiyattaǵı hám adam tirishiligindegi áhmiyeti. 
Joqarı dárejeli ósimlikler. Joqarı dárejeli ósimliklerdiń kelip shıǵıwı. 
Moxlardıń dúzilisi. 
Paportniklerdiń jınıssız hám jınısıy buwınlarınıń retlenip kóbeyiw tártibi. 
Silekeyli, bazidiyalı zamarrıqlarǵa ulıwma xarakteristika. Oomicetler 
klassına xarakteristika, dene dúzilisi, qásiyetleri, kóbeyiwi. Zigomicetler klasına 
ulıwma xarakteristika. Askomicetler klasınıń áhmiyetli wákilleri. 
Lishayniklerdiń dene dúzilisi, áhmiyeti. 
Orta Aziyada botanikaǵa baylanıslı ilimiy izertlewler. Magnoliyalılar klasına 
ulıwma xarakteristika. Lyutikler klasınıń ózine tán ózgeshelikleri. 
Roza gúlliler tuxımlasınıń wákillerine xarakteristika. Sobıqlılar tuxımlasınıń 
wákilleriniń vegetativ hám generativ organlarınıń dúzilisi. İyt júzimler 
tuxımlasınıń wákillerine xarakteristika. 
Astragúlliler tuxımlasına ulıwma xarakteristika. 
Bir úlesliler yamasa liliya gúlliler klasına ulıwma xarakteristika. 
Ósimliklerdiń kóp túrliligi. Jasıl hám jasıl emes ósimliklerdiń tábiyattaǵı hám xalıq 
xojalıǵındaǵı áhmiyeti. 
Ósimlikler anatomiyasınıń rawajlanıwınıń qısqasha tarıyxı. 
Kletkanıń dúzilisin úyreniwdegi házirgi metodlar. Kletkanıń ashılıw tarıyxı 
hám ósimlik kletkasınıń dúzilisi. 

---

28 
Kletkanıń submikroskoplıq dúzilisi, citoplazmanıń háreketi. Kletka 
yadrosınıń morfologiyalıq dúzilisi, hám ximiyalıq quramı. 
Ósimliklerdiń jeke rawajlanıwındaǵı meyozdıń áhmiyeti. 
Plastidlerdiń túrleri. Xloroplast, leykoplast, xromoplastlar. Kletkada 
uglevodlardıń toplanıwı hám onıń áhmiyeti. 
Fermentler, gormonlar, antibiotikler hám olardıń áhmiyeti. Kletka qabıǵınıń 
submikroskoplıq dúzilisi. 
Toqımalar tuwralı túsinik. Toqımalardı klassifikaciyalaw principleri.
Mexanikalıq toqımalar, ótkiziwshi toqımalar, assimilyaciyalıq toqıma, bólip 
shıǵarıwshı toqıma. 
Tamırdıń anatomiyalıq, morfologiyalıq dúzilisi. Tamırdıń túrleri. 
Paxaldıń morfologiyalıq dúzilisi, túri ózgergen paxallar. Eki úlesli 
ósimliklerdiń paxalınıń anatomiyalıq dúzilisi. Bir úlesli ósimliklerdiń paqalınıń
anatomiyalıq dúzilisi. Japıraqtıń morfologiyalıq dúzilisi hám fiziologiyalıq 
qásiyetleri. 
Ósimliklerdiń kóbeyiwi. Jınıslı, jınıssız kóbeyiw. Gúldiń dúzilisi. Ayırım 
jınıslı hám qos jınıslı gúller. 
Shańlanıw túrleri. Ósimlikler fiziologiyasınıń rawajlanıw tariyxı, tiykarǵı 
baǵdarlamaları hám wazıypaları. Ósimlik kletkasınıń fiziologiyası hám 
bioximiyası. Kletkanıń ximiyalıq quramı. Kletka organoidlarınıń dúzilisi hám 
atqaratuǵın xızmeti. 
Ósimlik tirishiligindegi suwdıń áhmiyeti. Ósimliktiń suwdı alıwı hám bólip 
shıǵarıwı. Ósimlik denesinde suwdıń háreketi. 
Fotosintez processi hám onıń tábiyattaǵı áhmiyeti. Ósimlik japıraǵındaǵı 
xlorofill payda bolıw shártleri. Dem alıw waqtında gazlerdiń almasıwı. 
Ósimliklerdiń mineral awqatlanıwında áhmiyetli elementler. ósimliklerdiń 
tamırı arqalı mineral awqatlıq zatlardı alıwı hám háreketi. 
Ósimliklerdiń ósiwi hám oǵan tásiri. Ósimliklerdiń háreketi. Tropizm. 
Ósiwdi tezletiwshi hám toqtatıwshı fiziologiyalıq aktiv zatlar. Ósimliklerdiń 
rawajlanıwı. Ósimliklerdiń sırtqı tásirlerge shıdamlılıǵı hám oǵan beyimlesiwi. 
Ósimliklerdiń suwǵa bolǵan talabına qaray gruppaları. 
Ósimlik kletkasınıń haywan kletkasınan ayırmashılıǵı. Ósimlik toqıması 
hám organları. Ósimlik kletkasındaǵı xromosoma. Amitoz. Mitoz. 
Mikrobiologiya iliminiń tábiyattaǵı ornı. Mikrobiologiya iliminiń úyreniw 
obekti hám tarawları. Ózbekstan Respublikasında mikrobiologiya iliminiń házirgi 
jaǵdayları. 
Mikrobiologiyalıq óndiristiń ximiyalıq óndiriske salıstırǵanda abzallıǵı. 
Mikroorganizimlerdiń adam tirishiligindegi áhmiyeti. Mikrobiologiyanıń basqa 
ilimler menen baylanısı. 
Ózbekstan Respublikasında mikrobiologiyanıń rawajlanıw dárejesi hám 
oǵan úles qosqan ilimpazlar. Biologiyalıq tóginlerdi paydalanıw. Xlorellanıń 
biologiyası. Biologiyalıq tóginlerdiń topıraq strukturasına tásiri. Ózbekistanda
xlorellanı ósiriwdegi jetiskenlikleri. Awqat ushın paydalanatuǵın zamarrıqlar. 
Zamarrıqlardıń insaniyat turmısına keltiretuǵın zıyanı.

---

29