Nurullayeva gulshan sunnatullayevna bitiruv malakaviy

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

61 
2.2 Zamonaviy she‟rshunosligimizda uchramaydigan badiiy san‟atlar tasnifi.  
Shayx Ahmad Taroziyning ―Funun ul-balog‗a‖ (―Balog‗at fanlari‖) asari 
turkiy adabiyotshunoslikning eng dastlabki asaridir. Asar, avvalo, turkiy tilda 
yozilganligi bilan xarakterlidir. Ya‘ni Taroziy turkiy tilda nazariy adabiyot yaratish 
an‘anasini ilk bor boshlab berdi. Shu bois ilk tajribada ba‘zi kamchiliklar, 
to‗ldirilishi lozim bo‗lgan ayrim o‗rinlar bo‗lishi tabiiy holdir. ―Funun ul-balog‗a‖ 
faqat badiiy san‘atlar jihatidan emas, balki o‗zbek tilidagi aruz, qofiya va radif, 
she‘r navlari jihatidan ham muhim manba sanaladi. Risolada zamonaviy
adabiyotshunosligimizda uchramaydigan o‗rinlar talaygina bo‗lib, shulardan 
she‘riy san‘atlargagina taaluqlilarini ifodalashga harakat qildik. Ya‘ni zamonaviy 
she‘rshunosligimizda uchramaydigan badiiy san‘atlar.
―Funun ul-balog‗a‖da ta‘rifi keltirilgan 90 dan ortiq san‘atlarning ba‘zilari 
zamonaviy she‘rshunoslik uchun tamomila uchramaydi, ba‘zi turlari esa Atoulloh 
Husayniy talqinida ham keltiriladi. Ammo bugungi nazariy adabiyotshunoslikda 
uchramaydi. Ular quyidagilar: 
1. 
Al-iltifot
2. 
Al-intiboh 
3. 
Al-istifhom 
4. 
Al-istidlol 
5. 
Al-istidrok 
6. 
Al-mutadorif 
7. 
Al-maqlubot (Y. Is‘hoqov asarida maqlubotning faqat mustaviy turi 
uchraydi) 
8. 
Al-mutalavvin 
9. 
Al-mutasalsal 

---

62 
10. 
Al-mutazalzil 
11. 
Al-muhtamilu li-ziddayn 
12. 
Al-muvajjah 
13. 
Al-muqatta‘ 
14. 
Al-muvassal 
15. 
Al-mushajjar 
16. 
Al-murabba‘ 
17. 
Al-mujarrad 
18. 
Al-muammo 
19. 
Al-mug‗olata 
20. 
Al-lug‗z 
21. 
Al-raqto 
22. 
Al-xayfo 
23. 
Al-baroati istihlol 
24. 
Radd ul-ajz-alos-sadr 
25. 
Mushavvash
26. 
Al-radd ul-aks 
27. 
Al-hashviyot 
28. 
As-sehr-ul-hilol 
29. 
As-siyoq-ul-e‘dod 
30. Al-jam‘-ul-mufrad 

---

63 
31. 
At-ta‘rif-ul-mufrad 
32. 
At-taqsim-ul-mufrad 
33. 
Al-jam‘ maat-tafriq 
34. 
Al-jam‘-ul-maat-taqsim 
35. 
Al-jam‘ maat-tafriq at-taqsim 
36. 
Al-husn-ut-talab 
37. 
Al-husn-ul-maqta‘ 
Shu xususiyatga ega bo‗lgan badiiy san‘atlarni shartli ravishda jadvallashtirishga 
harakat qildik. Quyidagi jadvalda 37 san‘at turi sanaladi. Ulardan 14 san‘at faqat 
―Funun ul-balog‗a‖da uchraydi, ya‘ni ular sof turkona, 23 ta san‘at har ikkala 
asarda bor. Bugungi adabiyotshunosligimizdauchramaydigan badiiy tasvir 
vositalaridir: