Nurullayeva gulshan sunnatullayevna bitiruv malakaviy

AL-JAM‟ MAAT-TAFRIQ AT-TAQSIM san‘ati. Muallif izohi: ―Bu aningtek 
bo‗lurkim, ul ikki narsani jam‘ qilurlar va yana farq qilurlar va yana qismat qilur. 
Bu uch holning jam‘i bas mushkil turur, netokkim o‗zini mahbub zulfi birla 
oshufta va shaydoliqta jam‘ qildi va farq qildikim, zulf gulda, ag‗yor o‗zini tikonda 
va qismat qildikim, anga no‗shtur, munga pesh. Misol: 
Sari zulfung jamolingg‗a meningtek,
Erur oshufta-u shaydo-vu dilresh. 
Vale ul gulda ag‗nar, men tikonda, 
Anga doim erur no‗sh-u manga nesh‖
101
. 
99
O‘sha asar, 108-bet. 
100
O‘sha asar, 109-bet. 
101
O‘sha asar, 142-bet. 

---

68 
Bu san‘at ayrim xususiyatlari bilan tashbehga ham o‗xshab ketadi. Yuqoridagi 
baytda oshiq o‗zini yor zulfiga qiyoslayapti. Biroq 3-4 misralardagi mazmun 
tashbehni biroz rad etadi. Birinchi misradagi qiyoslov endi farqlanadi: yor yuzi 
misoli gul va zulf shu gulga ag‗anaydi. Biroq oshiq tikonda – hijronda. Zulf yor 
lablaridan bahramand bo‗lgani holda oshiq faqat nish – firoq azobidan tatiydi. 
Ko‗rinadiki, al-jam‘ maat-tafriq at-taqsim san‘ati ham mohiyatan, ham shaklan 
go‗zal badiiy tasvir vositasidir.
AL-MUG„OLATA san‘ati. Mug‗olata so‗zining aynan lug‗aviy ma‘nosi g‗alati 
so‗ziga to‗g‗ri keladi. Muallif ta‘rifi va keltirilgan misollarning mohiyati ham shu 
so‗zni taqozo etadi. Taroziy izohi: ―Bu san‘at aningtek bo‗lurkim, bir narsani vasf 
qilg‗ondin so‗ngra bir lafze keltururlarkim, mustame‘g‗a tasavvur bo‗lurkim, ul 
vasfdin magar yondi, vale tahqiq qilsa, ma‘lum bo‗lurkim, mug‗olata ko‗rguzubtur 
– hamul vasf to mustaqimdur: 
Misoli uchun Ahmad Taroziy o‗z baytidan keltiradi: 
Gar labi la‘ling shakardur, neshi achchig‗dur so‗zung, 
Va-r soching yaldo tuni bo‗lsa, nag‗u tundur uzun‖
102
. 
Birinchi misrada yor labi shakarga qiyoslanib, keyin so‗zining shunga mos 
emasligidan yozg‗iradi - neshi achchig‗dur so‗zung. Ikkinchi misrada ham xuddi 
shunday ifoda: yor sochi yaldo tunidek qop-qora – chiroyli, biroq qorong‗u tundek 
tiyra hamdir. Bu san‘atni tashbehning murakkabroq navi deb atasa bo‗ladi. 
Mumtoz she‘riyatimizda bu kabi tasvir vositalari qo‗llangan baytlar talaygina 
topilishi tayin. Ammo al-mug‗olata degan nom bugungi nazariy adabiyot 
manbalarida qayd etilmaydi. Hatto A. Husayniy risolasida ham u haqda ma‘lumot 
yo‗q. 
―Funun ul-balog‗a‖da zamonaviy adabiyotshunoslikda uchramaydigan bir 
qancha lafziy san‘atlar ham mavjud: 
102
O‘sha asar, 126-bet. 

---

69