NUTQNING ANATOMIK-FIZIOLOGIK MEXANIZMLARI - Nutqning anatomik-fiziologik mexanizmlarini, ya’ni nutq faoliyatining tuzilishi va ishlashi jihatidan tashkil etilishini bilish, birinchidan, nutqning murakkab mexanizmini normada tasavvur qilish, ikkinchidan, nutq patologiyasi (buzilishi) tahliliga differensial yondashish; uchinchidan, tuzatuvchi ta’sir yo‘llarini to‘g‘ri belgiiashga imkon beradi. Nutq insonning murakkab oliy psixik funksiyalaridan biridir. Nutq harakatlari murakkab a’zolar tizimi orqali amalga oshiriladiki, bunda bosh miya faoliyati asosiy rol o‘ynaydi. XX asrning boshlaridayoq nutq funksiyasining miyadagi maxsus "alohida nutq markaziari"ning mavjudligi bilan bog'lagan nuqtayi nazar keng yoyilgan edi. I.P. Pavlov bu qarashga yangi yo'nalish berdi. U bosh miya qobig'ining nutq funksiyalari lokalizatsiyasi murakkab bo'libgina qolmay, balki o'zgaruvchan xususiyatga ega ekanligini ham isbotlab berdi va uni "dinamik lokalizatsiya" deb atadi.
Bolalar nutqining rivojlanishida ko‘rish ya ESHItishning roli - "Bo‘lg‘usi odamda, — deb yozadi l.P. Pavlov, — ikkinchi darajali signallar, birinchi signallarning signallari — talaffuz etiladigan, eshitiladigan va ko‘riladigan so‘zlar ko‘rinishida paydo bo‘lib, rivojlanib bordi va yuqori darajada kamolga yetdi“
- Bolaning nutqi rivojlanayotgan ikkinchi signal tizimining birinchi signal tizim i to m o n id an doim o aniq im pulslar bilan q o'Ilab- quwatlangandagina to ‘g‘ri shakilanadi. Birinchi signal tizimi sezgi hosil qiluvchi signallarga ega. Nutqning to‘g‘ri rivojlanishi uchun bola normal eshitadigan bo'lishi muhimdir.
Eshitish organi bola tug'ilgan kunidan boshlaboq ishga tushadi. Hayotining ikkinchi haftasiga kelib, bolaning ovozga quloq solayotganini kuzatish mumkinki, bu eshituv analizatorining funksional jihatdan yetarlicha yetukligi hamda markaziy nerv tizimida eshituv dominantasi paydo bo‘la olishini ko‘rsatadi. Hayotining 2-oyiga kelib bola sifat jihatdan har xil tovushlarni ajrata boshlaydi. 3-oydan boshlab ovoz kelgan tomonga qarash odati paydo boMadi, bola 3 — 4 oylik bo'lib qolganda tovushlarning tonini ajrata boshlaydi. Bolalarda nutqning eshitish bo‘sag‘asi yosh ulg‘aygan sari o‘zgarib boradi, 6,5 — 9,5 yashar bolalarda nutqni eshitish bo‘sag‘asi katta yoshli bolalardagiga qaraganda yuqori boMadi. Nutqning rivojlanib borishida bolalarning kattalar bilan aloqa bog‘lab, suhbatlashishi katta ahamiyatga ega. Bu esa bolaning eshitib eslab qolish qobiliyati va lug‘at boyligini boyib borishiga yordam beradi. Shunday qilib, bola o‘zining artikulatsion apparat faoliyatini eshituv analizatoridan kelayotgan signallarga bo'ysundirish malakasini egallab boradi. Eshituv yordamida bola atrofdagilarning nutqini idrok etadi, unga taqlid qiladi va o‘z talaffuzini nazorat qiladi. - Eshitish organi bola tug'ilgan kunidan boshlaboq ishga tushadi. Hayotining ikkinchi haftasiga kelib, bolaning ovozga quloq solayotganini kuzatish mumkinki, bu eshituv analizatorining funksional jihatdan yetarlicha yetukligi hamda markaziy nerv tizimida eshituv dominantasi paydo bo‘la olishini ko‘rsatadi. Hayotining 2-oyiga kelib bola sifat jihatdan har xil tovushlarni ajrata boshlaydi. 3-oydan boshlab ovoz kelgan tomonga qarash odati paydo boMadi, bola 3 — 4 oylik bo'lib qolganda tovushlarning tonini ajrata boshlaydi. Bolalarda nutqning eshitish bo‘sag‘asi yosh ulg‘aygan sari o‘zgarib boradi, 6,5 — 9,5 yashar bolalarda nutqni eshitish bo‘sag‘asi katta yoshli bolalardagiga qaraganda yuqori boMadi. Nutqning rivojlanib borishida bolalarning kattalar bilan aloqa bog‘lab, suhbatlashishi katta ahamiyatga ega. Bu esa bolaning eshitib eslab qolish qobiliyati va lug‘at boyligini boyib borishiga yordam beradi. Shunday qilib, bola o‘zining artikulatsion apparat faoliyatini eshituv analizatoridan kelayotgan signallarga bo'ysundirish malakasini egallab boradi. Eshituv yordamida bola atrofdagilarning nutqini idrok etadi, unga taqlid qiladi va o‘z talaffuzini nazorat qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
