Nutq o`stirish nazariyasi va metodikasi fanining asosiy nazariy matni

 
 
 
 
 
 
 

---

Bolalarning nutqini o’stirish fanining asosiy nazariy matni 
 
6-mavzu: Kalendar rejasiga va bolalar nutqini rivojlantirishni hisobotiga 
nisbatan qo`yiladigan talablar 
Reja:
1. Kalendar rejasiga muvofiq bolalar nutqini rivojlantirish 
2. Kalendar rejasi ustida ishlash 
 
Tushunchalar va iboralar: ta‘lim va tarbiya, mashg‘ulot, musiqa, didaktika, printsiplar, 
vazifa, metod, rejalashtirish, nutq, tasviriy faoliyat. 
 
Maktabgacha yoshdagi bola nutqiga qo‗yiladigan talablar: O‗qib berilgan badiiy asarni qayta 
hikoya qilish; 

Taklif etilgan mavzuda suhbatlasha olish; 

Surat asosida hikoya tuzish; 

O‗qilgan asar mazmunini tushuntira olish; 

Ona tilidagi barcha tovushlarni to‗g‗ri talaffuz 
etish; 

Grammatik jihatdan to‗liq va to‗g‗ri jumlalar bilan gap tuzish; 

She‘rlarni ifodali 
o‗qish; 

Ertak so‗zlay olish; Suratlarni tavsiflash;
Nutqning rivojlanishi qo‗l barmoqlari harakatlari bilan chambarchas bog‗liq. Buning uchun 
bola bilan tinimsiz ravishda tizimli mashq qilish kerak. Yaxshisi plastilindan yasash, minoracha 
yig‗ish, munchoqlar terish, bog‗ichlarni tirqichdan o‗tkazish, konstruktor o‗ynash, mozaika 
terish, don-dun (mosh, guruch, meva donaklari) ni saralash mashqlarini qo‗llash mumkin. 
Qo‗l panjalarining harakatlari sust rivojlanganligi bolaning maktabga o‗qishiga salbiy ta‘sir 
ko‗rsatadi. Qo‗lning harakatchanligi sustlashgan bo‗lsa, harakat aniqligi ham buziladi. 
Bolaning yozishga o‗rganishi qiyinlashadi. U boshqa bolalarga qaraganda sekin yozadi, 
husnixati xunuk, tushinarsiz bo‗ladi. Hatto yozuv mashg‗ulotlariga nisbatan salbiy munosabat 
shakllanishi ham mumkin. Natijada, bola dars tayyorlash, maktabga borishdan bosh tortishi 
mumkin. Mayda qo‗l muskullarining yaxshi rivojlanmaganligi va ular harakatining noaniqligi, 
oxir 
oqibat, bolaning umumiy ahvoliga ham salbiy ta‘sir ko‗rsatadi. Bolaning 
qo‗lini yozuvga tayyorlash va bu malakani hosil qilish uchun turli 
maxsus mashqlar o‗tkazilishi lozim. 
Bolaning qo‗lini yozuvga tayyorlash uchun maxsus mashqlar: 
 Qalamcha va cho‗plardan namunaga qarab shakl hosil qilish; 
 Mayda narsalarni qo‗lning ikki barmog‗i bilan olish, bunda 
 boshqa narsalarga tegib ketmaslik; 
 Qalam yoki flomaster yordamida harf elementlarini chizish; 
 Ko‗z bilan chamalab, chalkash yo‗llardan qalam yoki barmoq 
uchini yurgizish; 

---

Bolalarning nutqini o’stirish fanining asosiy nazariy matni 
zmaslik; 
Bolaning qo‗l panjasi va barmoqlarini harakatlantirish o‗ziga xos 
rivojlantiruvchi ta‘sirga ega. Mutaxassislarning fikricha, qo‗l va 
barmoqlar ishtirokidagi o‗yinlar tana va ongning o‗zaro bog‗liqligini 
ta‘minlaydi. 
Bolalarni qabul qilishda bog`cha xodimlari bolalar hayotini ularning ahvoli, alohida o`ziga xos 
xususiyatlarini hisobga olgan holda tashkil etishlari uchun uzoq vaqt talab etiladi. Moslashish 
davrida (2-3 xafta) bola emlanmaydi, barcha mavjud odatlari, xatto salbiy odatlari ham saqlab 
qolinadi, uyidagi o`yinchoklardan foydalanishga ruxsat etiladi. Ijtimoiy moslashishning 
ko`pchilik bolalarda murakkab kechishi va cho`zilib ketishining asosiy sababi bola qoshida 
yaqin kishilarining yo`qligi va odamlar bilan muomala tajribasining kamligidir (N. D. 
Vatutina). Shuning uchun bolaning bog`chadagi dastlabki kunlarida uning yonida onasining 
ham bo`lishiga yo`l qo`yiladi, u notanish sharoitni o`zgartirishga, tarbiyachi bilan aloqa 
o`rnatishga, so`ng u bilan hamkorlik qilishga yordam beradi. Bolaning vaqti-vaqti bilan kuladi 
bo`lishi, unga e'tibor bilan suyib muomila qilish, tarbiyachi tomonidan maqtalish unga nisbatan 
ishonch va ijobiy munosabat yaratadi, boshqa kattalar va tengdoshlar bilan aloqa o`rnatish 
uchun asos bo`lib xizmat qiladi. Ijobiy xis-tuyg`ular, bolani mikro-ijtimoiy muhitga olib kirgan 
tarbiyachiga o`rganish tufayli unda tengdoshlari bilan muloqatga kirishga istak va intilish 
shakillanadi. Bunda guruhda bolaga quyiladigan talablar birligini saqlaydigan doimiy 
tarbiyachilarning ishlashi muhimdir. Harakatli o`yinlar jismoniy tarbiya va musiqa 
mashg`ulotlarida birgalikdagi harakatlar xis-hayajonli zo`riqishni kamaytiradi, quvonch va 
zavq baxsh etadi, muomalaga ehtiyojni oshiradi. Shunday qilib, ijtimoiy aloqalarning 
kengayishi, pedagogik ta'sirini to`g`ri tashkil etish, moslashish davrining kechishini 
osonlashtiradi, bolani boshqa bolalar bilan birgalikda hayot kechirishga tezroq ko`niktirishga 
imkon beradi. Bolalar hayoti kunning birinchi va ikkinchi yarmidagi kun tartibiga binoan 
tashkil etiladi. Buning uchun hamma zarur shart-sharoitlarni yaratish zarur. Kichkina rypyh 
bolalarining ko`p vaqti guruh xonasida o`gadi. Yaxshi jihozlangan xona, o`yinchoq va 
qo`llanmalarni to`g`ri tanlash bolalarning to`la qonli hayot kechirishining asosiy sharti 
hisoblanadi. Guruh xonasidagi o`yinchoqlar bu yoshdagi bolalarning 2-3 ta bo`lib o`ynashlarini 
e'tiborga olib joylashtirilishi, 47 «Oila», «Bolalar bog`chasi» va shunta o`xshash o`yinlarni 
o`ynashlari uchun o`yinchoq burchagi tashkil etilishi, unda yana qurilish materiallari, 
harakatlanuvchi o`yinchoqlar ham bo`lishi kerak, qolgan o`yinchoqlar, rasmlar shkaflarga 
bolalar bemalol oladigan qilib joylashtirishi lozim. Xonada bolalarning polda mashina, 
aravachalarni bemalol yurgiza olishlari va yirik qurilish materiallari bilan o`ynashlari uchun 
ham joy ajratilishi kerak. Harakatlarni rivojlantiruvchi jihozlar binoning maxsus xonalarida 
saqlanadi va jismoniy tarbiya mashg`ulotlaridagina olib chiqiladi. Maydonchaga qum 
yashiklari, bolalarning sakrashlari, tirmashib chiqishlari uchun kerakli jihozlar, qorda, muzda 
uchishlari uchun chanalar qo`yiladi. Il kichik guruh. Moddiy muhit ikkinchi guruh bolalari 
uchun ham xuddi birinchi kichik guruhnikidek tashkil etiladi. Bundan tashqari kuzatish va 
mehnat uchun (tabiat burchagiga akvariumda baliq, to`rlarda qushlar va mayda hayvonlar 
joylashtiriladi. Guruh xonasidan kitob javoni uchun joy ajratiladi. Bog`cha maydonchasida 
sport o`yinlari bilan shug`ullanish uchun maxsus joy bo`ladi, u kerakli anjomlar bilan jihozlab 
qo`yiladi: velosipedda uchish uchun yo`lka, tirmashib chiqish uchun jismoniy tarbiya 

---