O ' z be k is to n respublik asi oliy va o'rta m a X s u s ta lim V azir lig I a d h a m vaisov teri va tanosil

----------
-- 7 Г ' — л 17

---

so c h p iy o zc h a si
deb nomlanadi. Soch piyozchasi soch o ‘sishini ta ’minlaydi. 
Gipodermadan soch so‘rg‘ichiga qon tomirlari va nervlar kiradi. Soch 
follikulasining voronkasi 1-3 qator epidermal hujayralar bilan qoplangan. 
Voronka qismiga yog4 bezining chiqaruv naychasi ochiladi. Soch rangi 
sochning miya qavatidagi melanotsitlar ishlab chiqqan pigment miqdo­
riga bog‘liq. Sochlar tashqi ko ‘rinishlariga qarab tuklar, m o ‘ylar (soqol- 
m o ‘ylab, kiprik, qosh, jinsiy sohalar) va uzun sochlar (boshning soch 
qismi)ga ajratiladi. Sochlar o ‘sishi sekin davom etib, bir sutkada 0,3-0,5 
mm ni tashkil etadi.
Tirnoqlar embrionning 3 oylik davridan rivojlana boshlaydi. Dastlab 
tirnoq supachasi hosil b o ‘ladi, uning yuzasidagi epiteliy birm uncha 
q a lin la s h ib , b i r ik tiru v c h i t o ‘q im a g a b iro z b o t a d i . K eyin tir n o q
supachasining epitelial qismi - m atritsadan zich hosila - tirnoq ildizi 
vujudga keladi. Tirnoqning keyingi rivojlanishi keratinizatsiya jarayoni 
bilan uzviy b og‘liqdir. Shuning uchun tirnoq zich, bir-biriga m ahkam 
birikkan muguz plastinkalaridan qurilgan va yuzasi yaltiroq bo‘lib, tirnoq 
supachalarida joylashgan. Tirnoq supachasining asosi va ikki yoni teri 
burmalari -
tirn o q y o stiq ch a la ri
bilan chegaralangan. Tirnoqning orqa 
yostiqchasi tirnoqning proksimal qismini yoysimon o ‘rab turadi va yupqa 
epidermisning muguz plastinkasi tirnoq usti terisini hosil qiladi, tirnoq 
ildizining ozgina qismi orqa yostiqeha ostidan oqarib k o ‘rinib turadi, bu 
qism 
tirnoq oychasi
deb ataladi. Tirnoq o ‘sishi matriks hujayralari hisobiga 
sodir bo‘ladi.
Homilaning ektodermal varag4dan epidermis, soch va tirnoqlardan 
tashqari, ter va yog‘ bezlari vujudga keladi. 
Ter bezlari homilaning 2- 
oyida rivojlana boshlaydi. Chaqaloq tug‘ilishi davriga kelib ter bezlari 
yetarli darajada rivojlangan b o ‘ladi, amm o funksional aktivligi past 
darajadaligi kuzatiladi. 2 yoshgacha ter bezlarining funksional aktivligi 
ortadi. Oddiy ter bezlari bir-biridan farqlanib, ular sekretsiya turi b o ‘yicha 
bir-birlaridan farq qiladi.
O ddiy ter b ezla ri
naysimon tuzilgan, ular nafaqat sekretor hujayralar 
faoliyati tufayli, balki diffuziya ja ra y o n la ri ishtirokida ham sekret 
ajratadilar. Ter bezlarining distal qismi derma va gipoderma chegaralarida 
joylashadi. Uzun chiqaruv nayi teri yuzasiga vertikal holatda yo ‘nalgan 
va shtoporsimon, ilonizi yoriq bilan tugaydi. Kaft-tovon, yuz sohasida 
juda ham ko ‘p ter bezlari mavjud. Ter bezlari olat boshchasi, kichik uyatli 
labchalar tashqi yuzasi, olat yopqichi ichki varag‘ida bo‘lmaydi. Terining 
boshqa sohalarida ular tarqoq joylashgan. 1 kv sm terida 200-800 dona 
ter bezi kuzatilishi mumkin.
A p o k rin ter
bezlari ekkrin ter bezlaridan farqli o4laroq, bez hujayralari 
moddalari ishtirokida sekret hosil qiladi, shu sababli ayrim hujayralar
18

---

ko'chish stadiyasida bo'ladi. Apokrin bezlari ham naysimon tuzilishga 
egadir, ammo ekkrin ter bezlaridan yirikligi bilan farq qiladi, birmuncha 
chuqur va o'ziga xos joylashadi. Ular anal, genital, sut bezlari so'rg'ichlari
- areolalari yaqinida o'rnashadi. Bezlarning chiqaruv naychalari yog'- 
soch follikulalariga ochiladi. Apokrin ter bezlarining to'liq rivojlanishi 
bolalarning bir yoshligidayoq kuzatiladi, funksional faolligi esa faqat 
baiog‘atga yetish davridan boshlanadi. Apokrin ter bezlari faoliyati jinsiy 
bezlar sekretsiyasiga bog‘liq. Shu sababli apokrin bezlari ikkilamchi jinsiy 
belg:lar qatoriga kiradi 
(4-rcism ).
YgE4 
bezlari 
(glanduki sebaceci
) murakkab alveolyar tuzilmaga, golokrin 
tu r sekretsiyaga ega. Y o g 4 bezlari sek reto r h u jay ra la rin in g y og 'li 
metaplaziyasi bilan kechadi. Y o g ‘ bezlarining asosiy chiqaruv naylari 
devori o 4zining tuzilishi bilan epidermisdan farq qilmaydi. Yog‘ bezlari 
soch f o ll ik u la la r in i o 4r a b t u r a d i , c h iq a r u v n a y c h a la ri esa so ch 
qopchasining yuqori qismiga ochiladi. H ar bir follikula atrofida 6-8 ta 
yog4 bezlari joylashadi. Shu sababli sochli teri sathi normada yog4 bilan 
qoplangan bo 4ladi. Ayrim yog4 bezlari bevosita teri yuzasiga o4zlarining 
chiqaruv naylari bilan sekret ajratadilar. Soch follikulalariga bog'liq 
bo'lmay, teriga o 4z sekretini ajratuvchi sohalar: yuz terisi, olat boshchasi, 
olat boshchasi yopqichi va kichik uyatli labchalar terilari. Kaft-tovon 
terilarida yog4 bezlari bo'lmaydi. 
Terining y o g
‘ 
sekretlari
terining fiziologik 
immun va biokimyoviy funksiyalarini bajarishida katta ahamiyatga ega.
Sochlar. Sochlar 
(pili)
terining 
hosilasi bo'lib, badanning deyarli E 
96% yuzasida uchraydi. Odatda, 
badanning sochlar zich joylashgan 
qismi boshning sochli yuzasi 
h isoblanadi, bu yerda ularning 
umumiy soni 100000 taga yetadi.
Kaftda, tovonda, labning pushti 
qismida, jinsiy olat boshchasida, 
katta va kichik uyatli lablarda sochlar 
b o 'lm a y d i. Uzun (bosh sochi, 
m o 4ylab, soqol hamda qovuq, qo'ltiq 
osti va qov sohasidagi sochlar), qattiq 
yoki mo'ysimon (qosh, kiprik hamda 
burun va quloq teshiklaridagi) va 
tuklar deyarli butun tanani qoplab 
turadi 
(7 -rasm).
Soch ikki q ism d a n : te rid a n
chiqib turgan 
soch o ‘q i
va terida
6-rasm. Venoz tizimi. 
E-epidermis; D-derma; Ye-teriosti 
yog' kletchatkasi; F-fastsiya; 
M-mushak. 1) kapillyarlar;
2) venulalar; 3) arteriyalar;
4) ekstrafastsial vena; 5) intrafastsial 
vena;