О е. X o ‘j a n a z a r o V, М. M ir s o V u r o V, Т. N o r b o b o y e V a ekologiya va barqaror taraqqiyot ta’limi

E KOLOGIYA
23-shaki.
E kologik ta ’lim -tarbiya obyektlari 
(“B arqaror taraqqiyot ta’fim i” asosida)
- 1 4 6 -

---

EK O IO G IY A
...
Ijtim oiy
Д й
Iqtisodiy
24-shakl.
......... ®... .....j
bkologik 
*
*v
Mahallada
N atijalar
S a n ita r iy a -g ig iy e n a
m a d a n ij'a ti, tu rm u sh
tarzi
V .. . 
- -
Ijtim oiy
T e ja m k o rlik , ish o ‘rin la ri 
y a ra tish , k ic h ik bizn es, 
fa ro v o n lik
V .- .......
Iqtisodiy
M a h a lla o b o d lig i, 
s u v d a n o q ilo n a
fo y d a la n ish , c h iq in d i 
m u a m m o la rin i hal 
q ilish v a hoko/.o
...... .......V
-.
E k o lo g ik
A........ ..... ~
Barqaror taraqqiyot asoslari
Savol va topshiriqlar
1. Ekologik bilim nima?
2. Ekologik madaniyatni tushuntiring?
3. Ekologik ta’iim va tarbiyani tushuntiring?
4. Barqaror taraqqiyot ta’limini izohlang?

---

EKOLOGIYA
X alqaro ekologik sanalar
Q o’riqxonalar va 
milliy b og’lar 
umumjahon kuni
S u v -b o t q o q l a r i
umumjahon
kuni
Dcngiz
sutemizuvchilarini
himoyalash
umumjahon kuni
««! " 
~-
21
Kurraiy zami kuni
23
;
■Navro’z
bavrami
t 'К*
• 
-
1 
,
Xalqaro o ’rmonlar 
kuni
Xalqaro meterologiya 
Xalqaro qushlar 
kuni 
kuni
Jalion sog'iiqni 
saqlash kuni
Bog'lar marshi 
Umumjahon cr 
Taj riba hayvonlarini
kuni 
himoyalash xalqaro
kuni
-
148
-

---

EKOLOGIYA
Quyosh kuni
Umumjahon 
lamakidan vos 
ktclvish kuni
Ekologik ta’lim 
Xalqaro iqlim kuni 
kuni
Atrof muhitni 
muhofaza qilish
xalqaro kuni
' 
zmMiS'-’'--
" -s=
Jahon okeanlar kuni
Jswfaif
Xalqaro aholi 
Butunjahon yovvoyi 
Ozon qatlam ini. 
kuni 
tabiat tondi (WWF) 
muhofaza qilish xalqaro
tashkil etilgan kun 
kuni
imtr
Avtoinobilsiz bir 
Xalqaro turizm kuni 
Hayvonlami himoyalash 
kun 
umumjahon kuni
- 1 4 9 -

---

EKOLOGIY'A
Yashash joylarini 
Tabiiy 
ofatlarga qarsh Butunjahon oziq-ovqatlar 
muhofaza qilish 
kurash kuni 
kuni
umumjahon kuni
a;»;-»!'
Xaridlarsiz bir 
Pestitsidlarga qarshi 
kun 
kurashish 
xalqaro
kuni
Xalqaro volonlyoriar 
(ko’ngillilar) kuni
Ekologik bilimlar 
Xalqaro biologik 
Kimyoviy xavfsizlik 
kuni 
xilma-xillini saqlash 
xalqaro kuni
kuni

---

EKOLOGIYA
T o’g ’onlarga 
qarsh harakatlar 
xalqaro kuni
Jahon suv
rcsurslari kuni
Cho’llanish va 
qurg’oqchilikdan 
himoyalanish 
umumjahon kuni
Xalqaro tog’lar kuni
Chiqindi larni 
ikkilamch qayta 
ishlash kuni
“Sayyoramizni 
tozalaymiz” kuni
Jahon tabiatni muhofaza 
qilish ittifoqi kuni
- 151 -

---

fiKOLOGlYA
O'ZBEKCHA - INGLIZCHA EKOLOGIK IZOHLI 
LUG'AT
Abiotik muhit [yun. “a”-inkor ma'nosi, 
“b io s”-
hayot] - 1) tirik 
organizmlami o'rab turgan notirik jismlardan iborat muhiti; 2) 
tirik organizmlaming faoliyati bilan bog'liq bo'lmagan tabiat 
hodisalari.
Abiotic environment [greek 
“a^-particle with negative 
meaning, 
“bios
”-life] - not alive physical surrounding of living 
organisms; 2) natural phenomena irrelevant with activity of 
living organisms.
Adaptatsiya 
(moslashish) 
[lot. 
“adaptatio
moslashish, 
ko'nikish] - tirik organizmlaming muhitning konkret sharoitida 
barqaror yashab ketishini ta'minlaydigan morfofiziologik, 
populyatsiyaviy va boshqa xususiyatlarining yig'indisi. Umumiy
A. (keng ko'lamdagi muhit sharoitlariga ko'nikisb.) hamda 
xususiy A. (muhitning lokal, yoki o'ziga xos xususiyatli 
sharoitlariga ko'nikish) farqlanadi.
Adapting [late latin 
“adaptatio
''-adaptation, adjustment] - the 
whole comlex of morphophysiologisal, reproductive and other 
properties of living organisms providing and possibility of 
sustainable survival in concrete environmental conditions. 
General A. (adaptation to wide range of environmental 
conditions) and local A. (adaptation to local or particular 
environments) are distinguished.
Akllimatizatsiya - atrof-muhitdagi o'zgarishlarga nisbatan 
organizmning flziologik va xulqiy moslashishi.
Acclimatization - physiological and behavioral adaptation of an 
organism to any changes in its environment.
Antropogen omil - inson va uning faoliyati tomonidan
-
1 5 2
-

---

EKOLOG1YA
organizmlarga, 
biogeotsenoz, 
landshaft, 
biosferaga 
ko'rsatiladigan ta’sir.
Anthropogenous fastor - impast of the humans and their 
activity on organisms, biogeocenosis, landscape, biosphere. 
Antropogen stress - inson faoliyati tufayli energiya yoki 
moddaning ko'payib ketib, ekotizim funksiyalarining susayishiga 
sabab bo'ladigan vaziyat; o'tkir yoki surunkali bo'lishi mumkin 
(Yu.Odum bo'yicha).
Anthropogenous stress - heightened inflow o f energy or 
matter resulted from human activity causing the suppression of 
functions of ecosystem; it can be acute or chronic (by
Y u.Odutn).
Areal [lot. 
“a rea ”-
maydon, makon] - o'rganilayotgan 
ob’ektlar yoki hodisalar tarqaigan hudud yoki akvatorya (turning
A., landshaft tipi A., antropogen ta'sirning A.).
Areal [latin “area ’’-area space] - territory or water area within 
which the considered plants phenomena (A. of species , A. of 
landscapes, A. of anthropogenous impact) are abundant.
Atmosfera [vun. 
''atmos
"-bug' va 
"sphare
”-shar] - yer va 
boshqa fazoviy jismlarning gazsimon qobig'i. Yer yuzasida u 
asosan azot (78,08%), kislorod (20,95%), argon (0,93%), suv 
bug'i (0,2-2,
6%),
karbonat angidrid gazidan (0,03%) tashkil 
topgan.
Atmosphera [greek. 
“atm os
’’-steam and 
“sph ere”-
ball] -
gaseous outer cover of the earth and other celestial bodies. At 
the very earth surface it mainly consists of nitrogen (78,08%), 
oxygen 
(20,95%), 
argon 
(0,93%), 
water 
steam 
(0,2- 
2,6%),carbonic acid gas (0,03%).
Atrof (insonni qamragan) muhit - odamlarga va ularning 
xo'jaligiga birgalikda va bevosita ta’sir etuvchi abiotik, biotik,
-
1 5 3
-

---

EKOLOGIYA
ijtimoiy muhitiar majmuasi. A.m. tushunchasi atrof tabiiy muhit 
tushunchasidan bir muncha kengroqdir, chunki u o’z ichiga 
ijtimoiy hamda texnogen muhitlami (uylar, korxonalar, yo’liar 
va sh .o \) ham qamrab olgan tushunchalardir.
Environmental conditions (surrounding humans) - complex 
o f abiotic, biotic and social environmental conditions that are 
jointly and directly influencing on people and their households. 
The concept of E.c. is broader in comparison with 
natural 
human environment,
as it includes social and technogenic 
environment (buildings, enterprises, roads, etc.).
Atrof muhitning ifloslanishi - tavsifi, joylashgan yeri yoki 
miqdoriga ko’ra atrof muhit holatiga salbiy ta’sir qilayotgan 
moddaning atrof-muhitda mavjudligl
Environmental contamination - presence in the environment 
of substances the characteristics, location, and quantity of which 
have undesired impact on the environmental situation. 
Axlatxona ( chiqindixona) - ifloslanishni nazorat qiladigan 
maxsus qurilmalarsiz qattiq chiqindilami tashlash uchun 
qoTlaniladigan hudud .
Dum p - site used for discharging of solid wastes provided with 
no facilities o f the environmental control.