O. K. Iminov iqtisod fanlari doktori, professor
— O.Yu. Rashidov va bosh
Download 24 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 8 .4 . Valuta siyosati
- Valuta siyosatining shakllari.
18 — O.Yu. Rashidov va bosh. 273 Ssuda kapitalining xalqaro harakati muddatlilik alomatiga k o ‘ra tasniflanadi. 1. Uzoq va o'rta muddatli operatsiyalar bir yildan ziyod m uddatga taqdim etilgan davlat ham da xususiy zayomlar va kreditlarni o ‘z ichiga oladi. Ushbu davlat va xususiy zayomlar hamda kreditlarning oluvchilari bo'Iib odatda, iqtisodiy rivojlanish b o‘yicha ilg‘or davlatlardan orqada qolgan m am lakatlar hisoblanadi. Ilg‘or, rivojlangan davlatlar esa bu yerda kreditorlar sifatida maydonga chiqadi. Xususiy, uzoq m uddatli zayomlar va kreditlar bo'yicha holat esa butunlav boshqacha k o 'ri- nishga ega. Bu yerda ham rivojlanib borayotgan davlatlar rivojlangan davlatlarning xususiy moliya-kredit institutlaridan qarz oladilar. Biroq rivojlangan davlatlarda ham korporatsiyaJar uzoq muddatli qimmatli qog‘ozlarni emissiya qilish yoki jahon bozoridan resurslarni bank krediti shakllarida aktiv jalb etadilar. 2. Qisqa muddatli operatsiyalar milliy banklarning xorijiy banklardagi joriy hisob-varaqlari (avuarlar), pul kapitalini banklar o ‘rtasidagi harakati kabi bir yilgacha muddatga b o ‘lgan Xalqaro kreditlarni o ‘z ichiga oladi. So'nggi 20 yil ichida jah on pul bozoridagi banklararo qisqa muddatli operatsiyalar katta hajmga ega bo'ldi. Agarda 1960 va 19 7 0-yillard a B re tto n Vuds valuta tizim i inqirozini k u c hay tirib yuboruvchi kapitallar oqimida «qaynoq» pullarning stixiyali oqimi nisbatan katta ulushga ega bo‘lgan bo ‘lsa, 1980-hamda 1990-yillarga kelib, qisqa m uddatli pul kapitallarining asosiy oqimi Yevrovaluta bozori orqali amalga oshadigan bo'ldi. T o ‘lov balansi statistik ko'rsatkichlarini yig‘ish va qayta ishlash uslubini takomillashishiga qaramasdan ushbu balans ko'rsatkichlaridagi xatoliklar sezilarli bo'lib qolmoqda. Shu sababli statistik xatoliklar va hisobga olinm agan operatsiyalar bo'yicha m a ’lumotlar kiritiladigan «Xatolar va o'tkazib yuborishlar» moddasi ajratib ko‘rsatiladi. M u ta - xassislarning t a ’kidlashicha, qisqa muddatli pul kapitali harakatining hisobini yuritish ayniqsa iqtisodiy inqiroz paytida nihoyatda qiyin. S h u sababli « X a to la r va o ‘tk az ib y u b o rish lar» m o d d asi t o ‘lov balansining kapitallar va kreditlar harakatini aks ettiruvchi bo'lim iga q o ‘shiladi ham da inqiroz holatlarida uning k o ‘rsatkichlari keskin oshib ketadi. T o ‘lov balansining yakuniy moddalari davlat valuta organlari ishtirok etuvchi, likvid valuta aktivlari bilan operatsiyalarni aks ettiradi. U shbu o p e r a t s iy a la r n a tija s id a m a rk a z la s h tirilg a n rasm iy o l t i n - v a l u t a zaxiralarining hajmi va tarkibi o ‘zgaradi. T o io v balansi takror ishlab chiqarish bilan to 'g 'ri va teskari aloqaga ega. Bir t o m o n d a n , u takror ishlab ch iq a rish d a r o 'y berayo tgan jarayonlar oqibatida shakllanadi, boshqa to m o n d a n esa unga aks t a ’sir ko'rsatadi, chunki valutalar kursi oltin-valuta zaxiralari, valuta holati, tashqi qarz, valuta va iqtisodiy siyosat y o ‘nalishlari, j a h o n valuta tizimi holatiga t a ’sir etadi. To'lov balansi m amlakatning j a h o n xo'jaligidagi ishtiroki, tashqi iqtisodiy alo q alarinin g k o ‘lam lari, tarkibi va xarakteri to 'g 'ris id a m a’lumot beradi. T o i o v balansida quyidagilar aks ettiriladi: 1) eksportning turli imkoniyatlarini va tovarlar, kapitallar, xizmatlar im portiga e h tiy o jin i belgilovchi iq tis o d iy o tn in g ta rk ib iy d isp ro - porsiyalari; 2) iqtisodiyotni b ozor va davlat to m o n id a n m uvofiqlashtirish uslublarining o ‘zaro nisbatidagi o'zgarishlar; 3) konyunktura omillar (xalqaro raqobat, inflatsiya, valuta kursi va boshqalarning o'zgarish darajasi). T o ‘lov b alansi holatiga bir q a to r o m illa r t a ’sir e ta d i. B ular quyidagilar: a) M am lakatlar iqtisodiy va siyosiy taraqqiyotining notekisligi, xalqaro raqobat. T o i o v balansi asosiy m oddalarining evolutsiyasi jaho n iqtisodiyotidagi r a q ib - m a rk a z la r k u c h la r in in g o ‘z aro n isb atid ag i o ‘zgarishlarni aks ettiradi. Ikkinchi j a h o n u rushidan s o ‘ng g ‘arbiy Yevropa va Yaponiya davlatlari to ‘lov balanslarining yirik kam o m adi sharoitida A Q SH ning aktiv to'lov balansi shakllandi. Bu o 'z navbatida, AQSHning 1950-yillarning oxirigacha m onosentrik hukinronligi tizimida o'z aksini topdi, y a ’ni to 1960-yilgacha G 'a rb iy Yevropa va Yaponiya davlatlarining savdo balanslari o d a td a , passiv edi, sliu davrlardagi A Q SH ning savdo balansi esa a m e rik a m o n o p o liy a la rin in g j a h o n bozoridagi mavqeyi ham da dollarning barqarorligi tufayli ju d a katta aktiv saldo bilan yopilar edi ( 1947-yilda 10 mlrd. A Q S H dollari). AQSHning xalqaro investor va kreditorga aylanishi ushbu m am lakatga xorijdan yirik miqdordagi dividendlar h a m d a foizlarning oqib kelishiga sabab b o id i. Bi.roq keyinchalik t o ‘g ‘r id a n - to ‘g ‘ri investitsiyalarning yillik o'sim idagi A Q S H n in g ulushi g 'a rb iy Y evropa va Y aponiy; davlatlari ulushining o'sislii hisobiga 1967-yildagi 50 foizdan 198G yildagi 4 foizgacha pasavib ketdi. 1985-yildan boshlab esa A Q S H kapitalning netto-importyoriga aylandi. A Q S H n ing ja h o n sanoat ishlab chiqarishidagi ulushini, harbiy xarajatlarining o'sishi sharoitida, 1948- yildagi 54,6 foizdan 1984-yilda 37,8 foizgacha, tovarlar eksportida 3" foizdan 12,7 foizgacha, kapitallar eksportida 70-yillar ichida 20 foizga pasayishi mamlakat t o ‘lov balansi joriy operatsiyalarining m untazam kam om adiga olib keldi. AQ SH ning 1990-yillardagi uzoq muddatli iqtisodiy ko'tarilishi A Q S H ga yana jah o n iqtisodiyoti va Xalqaro moliyadagi iqtisodiy peshqadamlikni qaytarib olish imkonini berdi. Yuqorida zikr etilgan uch markaz, ya’ni A Q SH , G 'arbiy Yevropa va Y ap o n iy a o ‘rtasidagi qaram a-q a rsh ilik ularn ing to 'lo v balanslari holatida o ‘z aksini topadi; b) Iqtisodiyotning siklli tebranishlari. T o ‘lov balanslarida mamlakat xo'jalik hayotidagi tebranishlar, ko‘tarilishlar va tushkunliklar o ‘z aksini topadi. Chunki mamlakat icliki iqtisodiyotining holatiga tashqi iqtisodiy operatsiyalar b o g iiq . S anoat sikllari mexanizmi bilan bog‘liq t o ‘lov balansining tebranishlari m am lakat ichki iqtisodiy siklli jarayonlarini bir mam lakatdan boshqa mamlakatlarga o ‘tib ketishiga ko‘maklashadi. Ishlab chiqarishning o ‘sishi yoqilg'i, xomashyo, jihozlar importining o ‘sishiga, pasayishi esa tovarlar olib kirish hajmining qisqarishiga olib keladi. Tovarlar, kapitallar, xizmatlar eksporti ja h o n bozori sharoit- larining o'zgarishiga m olik b o ia d i. Xo‘jalik rivojlanishining sustligida kapitalning chetga chiqishi ko'payadi. Iqtisodiyotning jadallab rivojla- n ish id a , y a ’ni f o y d a la r o 's g a n , m am la k a td a kredit ekspansiyasi kuchaygan, foiz stavkasi k o ‘tarilgan paytda kapitalning chetga chiqishi pasayadi. Zam o naviy iqtisodiy siklning asinxronligi sababli uning tebranishlari t o ‘lov balansiga t o ‘g‘ridan-to'g ‘ri emas, balki egri ta’sir etad i. J a h o n iq tisodiy inqirozlari u yoki bu m am la k a tla r t o i o v balanslarining yirik k o la m d a g i kamomadlariga olib keladi; d) Davlatning xorijdagi xarajatlarining o ‘sishi. T o ‘lov balansi uchun og ‘ir yo‘q bo‘lib, turli siyosiy va iqtisodiy maqsadlarga qaratilgan, h ukum atning tashqi xarajatlari hisoblanadi; e) Iqtisodiyotning militarizasiyasi va harbiy xarajatlar. AQ SH ning t o ‘lov balansida aks etadigan, xorijdagi xarajatlarining asosiy qismi h a rb iy m aq s a d la rg a m o 'lja lla n g a n . H a rb iy xara jatlarn in g t o ‘lov balansiga egri ta ’siri birinchi navbatda ularni ishlab chiqarish sharoitlari va iqtisodiy o ‘sishning s u r’atlariga bo'lgan t a ’sirida, harbiy b o ‘lmagan tarm o q lardan yulib olinayotgan resurlarda o ‘z aksini topadi. Agar e k s p o rt t a r m o q la ri h a r b i y b u y u rtm a la r bila n bosib y u b o rilg a n , tovarlarni chetga olib chiqishni kengaytirishga m o ‘ljallangan mablag‘lar h a rb iy m aq sadlarga y o ‘naltirilgan b o ‘lsa, m a m la k a tn in g e k sp ort qobiliyati qisqaradi. Qurollarning o ‘sishi harbiy-strategik tovarlar shu j u m la d a n , tinchlik vaqtidagi iste’mol m e ’yorlaridan ortiq b o i g a n hajm da ko‘p turdagi xomashyolar (neft, kauchuk, rangli metallar) importini oshiradi; f) Xalqaro moliyaviy bog‘liqlikning kuchayishi. Zam onaviy sharoit- lard a m o liy av iy o q im la rn in g h a ra k a ti x a lq a ro iq tis o d iy m u n o - sabatlarning m uhim shakllaridan biriga aylandi. Bu esa o ‘z navbatida chetga kapitallarni olib chiqishni, ssuda kapitallari ja h o n bozorining (Yevrobozorlarni o ‘z ichiga oigan holda) rivojlanishini, shartn om a shartlarining erkinlashishi sharoitida moliyaviy bozorlarning o ‘sishi bilan asoslanadi. Natijada mamlakatlarning moliyaviy o ‘zaro bog‘liqligi ularning o ‘zaro tijorat bog‘liqligidan ustunroq b o ‘lib qoldi. Bu esa valuta va kredit tavakkalchiliklarini, birinchi navbatida qarz oluvchining t o ‘lovga layoqatsizligini kuchaytirib yuboradi. 1980— 1990-yillardagi jahon qarzlar inqirozi va 1997— 1998-yillardagi valuta-moliya inqirozlari ushbu tavakkalchiliklar xavfliligini ochib tashladi; g) Xalqaro savdodagi o ‘zgarishlar. Ilmiy-texnik inqilob, x o ‘jalik rivojlanishining sur’atlarini o ‘sishi, yangi energetika bazasiga o'tilishi Xalqaro iqtisodiy aloqalarda tarkibiy o'zgarishlarni keltirib chiqaradi. Tayyor m ahsulotlar bilan, shu ju m la d a n intellektual tovarlar, neft va energo resurslar bilan savdo qilish sur’ati oshdi. 1970-yillarning oxiri va 1980-yillarning boshida neftga baholarning t o ‘satdan 18 barobar oshib ketishi neft importyori boMmish m am lakatlar t o ‘lov balansi joriy operatsiyalarining kamom adiga olib keldi. Tovarlar oqim ining geografiyasida rivojlangan davlatlar orasidagi alm ashuvning kengayish tarafiga qarab o ‘sishi, rivojlanib borayotgan m am lakatlar ulushining ularning tashqi savdosida qisqarib borishi holatida yuzaga keladi (jahon savdosining 70%, Yevropa Ittifoqi m am lakatlari—38%). Rivojlangan davlatlarning o'z a ro savdosi ular eksportining 80 foizini o ‘z ichiga oladi (Yevropa Ittifoqi m am lakatlari—58%), rivojlanib borayotgan m am lakatlar orasidagi savdo esa ular eksportining 1/4 qismini tashkil etadi. Bunday hoi jahon bozoridagi raqobat kurashini kuchaytirib yuboradi; h) T o ‘lov b a la n s ig a v a l u t a - m o l i y a v i y o m i l l a r i n i n g t a ’siri. Devalvatsiya odatda, eksportni, revalvatsiya esa im p o rtn i rag ‘bat- lantiradi. Jah o n valuta tizimining barqarorsizligi Xalqaro savdo va hisob-kitoblar sharoitlarini yom onlashtiradi. Milliy valuta kursming pasayishi kutilgan holda eksport va im port b o ‘yicha t o ‘lov m u d d a t- larining o ‘rnidan siljishi ro‘y beradi, y a ’ni im portyorlar t o ‘lovlarni tezlashtirishga, eksportyorlar esa aksincha xorijiy valutadagi tu sh u m n i olishni kechiktirishga harakat qiladilar («lidz end legz» siyosati). Xalqaro hisob-kitoblar muddatlaridagi kichik bir qisqa uzilish mamlakatdan kapitailarni chetga oqib ketishiga olib kelishi m um kin. Baho va to'lov valutasi sifatida ishlatilayotgan yetakchi valutalar kurslarining tebranishi ko ‘pchilik davlatlarning t o ‘lov balanslariga t a ’sir etadi; i) Inflatsiyaning to'lov balansiga salbiy ta ’siri. B unday holat, ya’ni baholarni pasayishi milliy tovarlarning eksportini qiyinlashtirib, raqobat- doshligini pasaytirgan, tovarlar importini rag‘batlantirgan va kapitailarni xorijga chiqib ketishiga imkon bergan paytda vujudga keladi; j) Favqulodda holatlar — hosilning bo'lmasligi, tabiiy ofatlar, halokatlar va shu kabilar t o ‘lov balansiga salbiy t a ’sir etadi. 8 .4 . Valuta siyosati Valuta siyosatining yo'nalishlari va shakllari mamlakatlarning valuta- iqtisodiy holati, ja h o n x o ‘jaligining evolutsiyasi, j a h o n arenasidagi kuchlar joylashishi bilan belgilanadi. Turli tarixiy bosqichlarda birinchi qatorga valuta siyosatining aniq vazifalari chiqadi: valuta inqirozini b artaraf etish va valuta barqarorligini ta ’minlash; valuta cheklovlari, valutani erkin ayirboshlanishiga o ‘tish, valuta operatsiyalarini erkin- lashtirish ha m d a shu kabilar. V aluta siyosati m am la k a tla r o'zaro aloqalari tam oyillarini aks ettiradi: nisbatan kuchsiz (birinchi navbatda rivojlanib borayotgan) ham ko rlar kamsitilishini keltirib chiqaruvchi hamkorlik va kelishmov- chiliklar, boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashuv. Valuta siyosati maqsad va shakllariga ko 'ra tarkibiy ham da joriy siyosatlarga bo'linadi. Tarkibiy valuta siyosati — bu, ja h o n valuta tizim ida tarkibiy o ‘zgarishlarni amalga oshirishga y o ‘naltirilgan uzoq m uddatli chora-tadbirlar yig‘indisidir. U b a rc h a m a m la k a tla r m anfaatida valuta tam o y illarini tako- millashtirish maqsadida valuta islohotlari shaklida amalga oshiriladi va m u a y y a n valutalarga im tiy o z lar berilishi u c h u n kurash bilan h am o h a n g olib boriladi. Tarkibiy valuta siyosati joriy siyosatga t a ’sir k o ‘rsatadi. Joriy valuta siyosati — bu, valuta kursi, valuta operatsiyalari, valuta bozori va oltin bozori faoliyatini kunlik, tezkor muvofiqlashtirishga qaratilgan qisqa m uddatli chora-tadbirlar yig‘indisidir. Valuta siyosatining shakllari. Valuta siyosatining quyidagi shakllari qoMlaniladi: diskont, deviz siyosati va uning turlaridan biri bo'lmish v alu ta intervensiyasi, valuta zaxiralarining diversifikasiyasi, valuta cheklanishlari, valuta;arni almashinish darajalarini muvofiqlashtirish, valuta kursi rejimi, devalvatsiya, revalvatsiya. Diskont (hisob yuritish) siyosati — bir to m o n d a n kapitallarni xalqaro harakatiga valuta kursi va to'lov balansini, ikkinchi to m o n d a n ichki kreditlar, pul massasi, baholar, yalpi talab dinamikasini t a ’sir etishi orqali muvofiqlashtirishga yo'naltirilgan Markaziy b ank hisob y uritish stavkasining o'zgarishi. M a salan, passiv t o ‘lov bala n sid a kapitallarni nisbatan erkin harakatlana olishi sharoitida hisob yuritish stavkasining ko'tarilishi foiz stavkalari nisbatan past bo 'lgan m a m - lak a tla rd an kapitallar oqib kelishining ra g ‘ba tla n tirish i va m illiy kapitallarni m am lakatdan oqib ketishining oldini olishi m um k in . Bu esa o ‘z navbatida to'lov balansi holatining yaxshilanishi va valuta kursining ko‘tarilishiga olib keladi. Rasmiy stavkani pasaytirgan ho ld a Markaziy bank toUov balansi aktiv saldosini va o ‘z milliy valutasi kursini pasaytirish maqsadida milliy ham da xorijiy kapitallarni oqib ketishiga ishonadi. Zamonaviy sharoitda diskont siyosatining samaradorligi pasaydi. Bu esa uning ichki va tashqi maqsadlarining o ‘zaro qarama-qarshiligini kuchayganligi bilan izohlanadi. Agar foiz stavkalari k o n y u n k tu ra n i jonlantirish maqsadida pasaytirilayotgan bo'lsa, bu kapitallarni oqib ketishini keltirib chiqargan holda t o ‘lov balansiga salbiy t a ’sir etadi. T o 'lo v balansi holatini yaxshilash m aqsadida hisob yuritish stavkasini ko'tarilishi, agarda u tushkunlik holatida bo'lsa, mamlakat iqtisodiyotiga salbiy ta ’sir etadi. Diskont siyosatining mahsuldorligi mamlakatga xorijiy kapital oqib kelishiga bog'liqdir, am m o barqarorsizlik sharoitida foiz stavkalari ham m a vaqt ham kapitallar oqim ini belgilab beravermaydi. Kapitallar va kreditlar xalqaro harakatini muvofiqlashtirish h a m hisob y u r itis h siyosatini t o 'lo v b a la n s ig a b o 'l g a n t a ’sirini b i r m u n c h a pasaytiradi. Bu yerdan diskont siyosatining qisqa muddatliligi va nisbatan past samaradorliligi kelib chiqadi. Yetakchi davlatlar, birinchi navbatda A Q S H n in g diskont siyosati milliy m anfaatlarga zid ravish da foiz stavkalarni ko'tarish yoki pasaytirishga m ajbur bo 'lg an raqobatchilarga salbiy t a ’sir etadi. N atijada vaqti-vaqti bilan foizlar u rushi payd o bo'lib turadi. Deviz siyosati. Bu, milliy valuta kursiga davlat organlari to m o n id a n xorijiy valutani (deviz) oldi-sotdisi orqali t a ’sir etish uslubidir. Milliy valuta kursini ko'tarish m aqsadida M arkaziy bank xorijiy valutani milliy valutaga sotadi, pasaytirish u c h u n esa aksincha sotib oladi. Deviz siyosati asosan valuta intervensiyasi shaklida amalga oshadi. Valuta intervensiyasi rasmiy oltin-valuta zaxiralari yoki m arkaziy banklarning banklararo «svop» kelishuvlariga asosan milliy valutadagi qisqa m uddatli o'zaro kreditlari hisobiga amalga oshiriladi. XIX asrdan boshlab valuta intervensiyasi q o lla n ila boshlandi. Masalan, Rossiyaning Davlat banki, Avstro-Vengriya baaki o ‘z milliy valutalari kursini qo'llab-quvvatlash maqsadida intervensiyadan foy- d alangan. O ltin m o n o m e ta liz m i bekor qilinishidan s o ‘ng valu ta intervensiyasi keng qoMlanila boshlandi. 1929— 1933-yillar j a h o n iqtisodiy inqirozi sharoitida valuta intervensiyasidan markaziy banklar v a lu ta d e m p in g ig a k o ‘m a k la s h is h u c h u n o ‘z valu ta la ri k u r s in i pasaytirish maqsadida foydalangan. Valuta intervensiyalarini o ‘tkazishning m oddiy asosi bo'lib A Q S H , Buyuk Britaniya, Fransiya, ltaliya, Kanada va boshqa m am lakatlarda 1930- yillarda tashkil etilgan valuta barqarorlashtirish fondlari xizmat qildi. Valuta barqarorlashtirish fondlari — bu valuta kursini muvofiq- lashtirish maqsadida valuta intervensiyasida ishlatiladigan oltin, xorijiy va milliy valutalardagi davlat fondlaridir. Zamonaviy sharoitda ayrim m am lakatlarda ushbu fondlarning belgilanishi va roli o ‘z xususiyat- lariga ega. Fransiyada yuqorida zikr etilgan fond maqsadli fond b o ‘lib rasmiy o l ti n - v a l u ta z a x ira la ri d o ira s id a a jra tila d i. F ra n siy a b a n k i o ‘z intervensiya operatsiyalarining xarakteri va ko'lamini oshkora etmaslik uch u n ushbu fondning hajmini m atbuotda e ’lon qilmaydi. A Q S H da esa valuta barqarorlashtirish fondi o ‘z ahamiyatini yo‘qotdi (uning 2 mlrd. A Q S H dollaridagi hajmi b a rp o etilish paytidan boshlab, y a ’ni 1934-yildan o ‘zgarm asdan kelm oqda), chunki federal zaxira banklari valuta intervensiyasini asosan «svop» kelishuvining shartlari asosida xorijiy markaziy banklar kreditlari hisobiga amalga oshiradi. Buyuk Britaniyada hozirgi kunda valuta barqarorlashtirish fondi mamlakatning b archa rasmiy oltin-valuta zaxiralarini o ‘zida birlashtiradi. Deviz siyosati bevosita valuta kursiga t a ’sir etadi, am m o ushbu t a ’sir m uvaqqat va cheklangan k o ‘lamlardadir. Valuta intervensiyasiga b o ‘lgan yirik xarajatlar, agarda kurs shakllanishining bozor omillari davlat muvofiqlashtirishidan ustunroq b o ‘lsa, ham m a vaqt h am valuta kurslari barqarorligini t a ’minlay olmaydi. M asalan, Yaponiya Banki 1998 yilning aprelida valuta bozorida 21 mlrd. A Q S H dollarini (valuta zaxiralarining 10 foizi) sotdi, Biroq so'nggi 8 yil ichida eng yuqori (lA Q S h dollari u c h u n 1380 iyena), rekordli iyena kursi tushishining oldini ololmadi va Yaponiya valuta intervensiyasini cheklashga qaror qildi. Valuta zaxiralarining diversifikatsiyasi — davlatlar, banklar, T M K - larning Xalqaro hisob-kitoblar, valuta intervensiyasini am alga oshirish va valuta y o ‘qotishlaridan o ‘zini himoyalashni t a ’m inlash m aqsadida valuta zaxiralari tarkibiga turli valutalarni kiritish orqali tarkibiy tuzilishini muvofiqlashtirishga y o ‘naltirilgan sivosatidir. U shbu siyosat odatda, barqarorsiz valutalarni sotish va nisbatan b a rq a ro r ham d a xalqaro hisob-kitoblar uch u n z a ru r b o ‘lgan valutalarni sotib olish orqali amalga oshiriladi. AQSH dollarining barqarorsizligi uning kapitalistik d un yo rasmiy zaxiralaridagi ulushir.i lebranishiga sabab b o ‘ldi (1973-yilda—84,5 foiz, 1982-yilda—71,4 foiz, 1990-yilda—60 foizga yaqin). Valuta paritetlari va valuta kurslari rejirni milliy ham da davlatlararo muvofiqlashtirish obyekti b o ‘lib hisoblanadi. Bretton Vuds kelishuvi shartlariga muvofiq rnamlakatlar o ‘z milliy valutalari kurslarini bozor bahosi asosida A Q S H dollariga n isbatan X V Fda qayd e td ila r va oltinning rasmiy bahosi (1 troya unsiyasi — 35 AQ SH dollari) asosida ularning zam inidagi oltin m iqdorlarini belgiladilar. F o n d a ’zolari bo'lmish rnamlakatlar o ‘z valutalari bozor kurslarini p aritetid an +,-1 foizdan oqib ketishiga y o ‘l q o ‘ymaslik majburiyatini o ‘z zim malariga oldilar. D e v a lv a ts iy a va re v a lv atsiy a v a lu t a s iy o s a t in i n g a n ’a n a v iy uslublaridir. Devalvatsiya — bu, xorijiy valutalar yoki X alqaro valuta birliklariga, oltinga nisbatan milliy valuta kursining pasayishi. U n ing obyektiv asosi b o ‘lib rasmiy valuta kursining bozor kursiga nisbatan yuqoriroq q o ‘yilishi hisoblanadi. Revalvatsiya — bu, xorijiy valutalar yoki Xalqaro valuta birliklariga, oltinga nisbatan milliy valuta kursining k o‘tarilishidir. K u rsla r farqi n u q tay i n a z a r id a n f u n t ste rlin g d ev a lv a tsiy a si oqibatida AQ SH dollarining haqiqiy revalvatsiyasidan A Q S H n ing yutuq va yo ‘qotishlari shartli hisob-kitoblarini k o ‘rib chiqamiz. 1. Tashqi savdo. A Q SH ning Buyuk Britaniyaga eksporti b o ‘yicha bajarilmagan shartnom alar summasi 20 mln. funt sterlingni tashkil etadi deb faraz qilamiz. Amerika eksportyorlarining zararlari (him oya shartlashuvi yo‘qligi paytda) 8 mln. doilarga yetadi, chunki ular tushum sifatida olingan funt sterlinglarni A Q SH dollarlariga 1 funt u c h u n 2,8 dollar kursi o ‘rniga 2,4 dollar kursi bo'y ich a alm ashtiradilar, y a ’ni: 20 mln. f. st. • (2,8 — 2,4)-8 mln. dollar. Buyuk Britaniyadan im port Download 24 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling