O murodqulov. L

Otlarda son kategoriyasi.
Darsning maqsadi. Talabalarda otning ko’pligi haqida tushuncha hosil qilish Identiv o’quv maqsadlari.
1. Otlarda birlik va ko’plik formasi mavjudligini biladi.
2. ﺎﻫ –ho qo’shimchasi orqali jonsiz predmetlardan ko’plik yasalishini izohlay oladi. 3. نﺁ– on qo’shimchasi asosan jonli predmetlardan ko’plik yasalishni sharhlab beradi.
Ishni bajarish tartibi.
1. Otlarning ko’plik shaklini yasalishini tushuntirib berish.

30
2. Fors tilida ko’plik otlarni birlik shakliga ن ﺁ– -on ﺎﻫ -ho qo’shimchalarini qo’shish orqali hosil bo’ladi .
Bunda ﺎﻫ -ho qo’shimchasi odatda jonsiz predmetlarni bildiruvchi otlarga, نﺁ– -on esa kishilarning nomini bildiruvchi otlarga qo’shiladi.
Masalan:
نﺁ-on qo’shimchasi bilan:
Korgar-ishchi - ﺮﮔﺮﺎﮐ korgaron-ishchilar- نﺍﺮﮔﺮﺎﮐ shogerd-o’quvchi- ﺪﺮﮔﺎﺷ shogerdon-o’quvchilar- نﺍﺪﺮﮔﺎﺷ
ﺎﻫ-ho qo’shimchasi bilan:
ketob – kitob - ﺐ ﺎﺗﮐ ketobho – kitoblar ﺎﻫ ﺐ ﺎﺗﮐ shahr – shahar- ﺮﻬﺷ shahrho –shaharlar- ﺎﻫ ﺮﻬﺷ
-- on ko’plik qo’shimchasi juftlikni anglatuvchi inson a’zosining nomlariga ham qo’shilishi mumkin.
ﻡﺷﭽ - cheshm – ko’z cheshmon- ko’zlar - نﺎﻣﺷﭽ ﺐﻟ - lab – lab labon - lablar - ن ﺎﺒﻟ
Hozirgi fors tilida نﺁ–on qo’shimchasi o’rnida ﺎﻫ–ho ko’plik qo’shimchasi ko’proq ishlatilmokda, ﺎﻫ-ho ko’plik qo’shimchasi نﺁ -on qo’shimchasi bilan bir qatorda jonli predmetlarga ham qo’shilib,ulardan ko’plik yasamoqda.
Do’xtaron -duxtarho – qizlar -ﺎﻫﺮﺘﺧﺪ - نﺍ ﺮﺘﺧﺪ mardho-kishilar- ﺎﻫﺪﺮﻣ ﻦ ﺁ–on ko’plik qo’shimchasining imlosini o’rgatish.
2.1. Birlik formadagi so’z o, u, i, cho’ziq unlilardan biri bilan tugagan bo’lsa ,son qo’shimchasi –on oldidan –y orttirilib -yon shaklida yoziladi.Masalan:
doneshju – talaba - ﻭﺠﺷﻧﺍﺪ doneshjuyon – talabalar - ﻦ ﺎﻴﻭﺠﺷﻧﺍﺪ
2.2.Birlik formadagi so’z –e qisqa unlisi bilan tugagan bo’lsa, son qo’shimchasi oldidan bir g orttirilib gon shaklida o’qiladi.Yozuvda –e tushib qoladi. Masalan.
Bache – bola - ﻪﭽﺒ bachegon – bolalar - ﻦ ﺎﮕﭼﺒ
Navisande –yozuvchi - ﻩﺪﻧﺴﻴﻮﻧ navisandegon – yozuvchilar - ﻦ ﺎﮔﺪﻧﺳﻴﻭﻧ
2.3. U tovushi bilan tugagan ba’zi so’zlarga -on ko’plik qo’shimchasi qo’shilganda u tovush u-v kabi talaffuz qilinadi.
abru – qosh - ﻮﺮﺒﺍ abruvon – qoshlar - نﻭﺮﺒﺍ
Bonu –honim- ﻮﻧﺎﺒ bonuvon - honimlar - ن ﺍﻭﻧﺎﺒ

Talabalar uchun topshiriqlar. 1).Quyidagi so’zlardan ko’plik yasang.
ruznome –ro’znoma- ﻪﻣﺎﻧزﻮﺮ sandali – stul- ﻰﻠﺪﻧﺼ taxte – doska- ﻪﺘﺧﺘ sarvat – boylik - ﺕﻮﺮﺜ do’xtar – qiz - ﺮﺘﺧﺪ pesar – o’g’il bola - ﺮﺴﭙ kas – kishi - ﺱﻜ dehqon – dehqon - ن ﺎﻗﻫﺪ
2).Berilgan so’z birikmalari yordamida jumlalar tuzing. sarvathoye –keshvare mo - mamlakatimiz boyliklari. cheshmone do’xtar – qizning ko’zlari
shahrho-ye mo – shaharlarimiz abruvone siyoh – qora qoshlar
3).Quyidagi so’z birikmalarini fors tiliga tarjima qiling.
Sinfimiz qizlari, buyuk yozuvchilar, mamlakatimiz dehqonlari, xalk boyligi,honimlar va janoblar, birinchi kurs talabalari, buyuk donishmandlar.
4) . Lug’at ustida ishlash. manzel –uy- ﻝﺰﻧﻤ

31

dur – uzoq- ﺭﻮ ﺪ nazdik – yaqin- ﮏﻴ ﺪﺰﻧ holo – hozir- ﺎﻟ ﺎﺤ
chando’m – nechanchi- ﻡﺪﻧﭽ
salomat boshid – salomat bo’ling- ﺪﻴﺷﺎﺒ ﺖﻤﺎﻟﺴ lo’tfe sho’mo ziyod– iltifotingiz uchun rahmat -az diydore sho’mo- sizni ko’rganimdan-

ﺪ ﺎﻴﺰ ﺎﻤﺷ ﻒﻂﻠ ﺎﻤﺷ ﺮﺍﺪﻴﺪ ﺰﺍ