О. Рамазонов, О. Юсупбеков тупрокшунослик ва дехкончилик олий ÿtçye юртлари учун дарслик


Download 7.93 Mb.
Pdf ko'rish
bet17/139
Sana28.10.2023
Hajmi7.93 Mb.
#1729405
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   139
Bog'liq
Тупрокшунослик-ва-дехкончилик.Рамазонов-О

Мелиорация ташкилий-хужалик ва техник тадбир- 
лар тизими булиб, табиий шароитда вужудга келган 
гидрологик, агроиклим ва тупрокнинг салбий окибат- 
ларини тубдан узгартириш имконини яратади. Бу ти- 
зим таркибига агротехник, гидротехник, урмон-мелио- 
ратив тадбирлар киради.
Узбекистан Республикаси худудининг текислик кис- 
мида олиб бориладиган мелиоратив тадбирлар шурлан- 
ган ёки шурланишга мойил булган ерларнинг сув-туз 
тартибини макбул даражада бошкариш, тупрок унум­
дорлигини ошириш ва кайта тиклашдан иборат. Шуни 
назарда тутган холда ер захираларидан фойдаланиш- 
н и н г асосий планида шурланган ерлар мелиорацияси- 
га алохида эътибор берилади. Ундан ташкари, мавжуд 
сув захираларидан фойдаланиш ва уларни мухофаза 
килиш ни техник иктисодий асослаш, йирик ва мурак- 
каб гидромелиоратив сув-хужалик иншоотларини лойи- 
халаш ва куриш, барча ёки айрим худудларда сув муво-
40


ЕРДАН ФОЙДАЛАНИШНИ РЕЖАЛАШТИРИШ
занатини (сув истеъмол килиш ва чикариб ташлаш) 
якин ва узок келажакда саклаб колиш бош чизмада уз 
ифодасини топиши шарт.
Тупрок емирилиши (эрозия)нинг олдини олиш ва 
унга карши кураш чоралари ер захираларидан фойда- 
ланиш ва мухофаза килишнинг таркибий кисми булиб, 
емирилишга мойил ёки емирилган ерлар, сел олиб упи- 
рилиб кетадиган худуд ва ландш афтларни илмий-тех- 
ник нуктаи назардан химоя ки ли ш н и кузда тутади. 
Унинг асосий максади:
• худуднинг эрозияга мойиллигини ифодаловчи ха- 
ритасини тузиш ва карши кураш чоралари таркибини 
асослаш;
• сув йигиладиган хавзалар, ш амол эрозияси содир 
буладиган худудлар харитасини тузиш , уларнинг олди­
ни олиш чораларини асослаш;
• сел таъсирида емириладиган, упирилиб кетади­
ган, музликлар коплами мавжуд ёки бошка табиий 
жараёнлар таъсирида ландшафтлар узгариши мумкин 
булган худудлар харитасини, уларга салбий таъсир этув- 
чи омиллар, содир буладиган жойлар таснифйни ту­
зиш ва олдини олиш чораларини белгилаш;
• эрозияга карши тадбирларнинг умумий хажми, 
киймати ва амалга ошириш тартиби, зарур булган мод- 
дий-техник ва мехнат ресурсларини аниклаш;
• эрозияга карши амалга ош ириладиган тадбирлар- 
ни лойихалаш учун лойиха-кидирув ишларининг тар- 
киби, хажми ва кийматини аниклаш ;
• режалаштирилган тадбирларнинг иктисодий са- 
марадорлигини аниклаш.
Ер ости фойдали казилмаларини конлардан олиш, 
геологик-кидирув, курилиш ва бош ка ишларни олиб 
бориш, унумсиз ва дефадация булган ерларни кайта 
тиклаш, уларнинг унумдорлигини ош ириш учун ре­
культивация килиш зарур. Унинг таркиби мелиоратив, 
гидротехник, афотехник, урмон-хужалик каби тадбир- 
лардан иборат булиб, тупрок хусусиятини йукотган ер- 
ларда тупрок хоссаларини ш акл л ан ти р и ш ва халк
41


ЛАНДШАФТШУНОСЛИК
хужалигида фойдаланиш имкониятини яратиш, бузил- 
ган, яроксиз холга келган ерларнинг атроф-мухитга сал- 
бий таъсирини йукотиш ёки кескин камайтиришга 
йуналтирилган булади.
Рекультивация техник ва биологик кисмдан ибо- 
рат. Техник рекультивация жарабнида танланган ер- 
ларда тупрок ковлаб олиш ва йигиш, геологик ётки- 
зикни хусусиятига мое келадиган шаклдаги баландлик 
(тепалик, отвал) карьерларини яратиш, йигилган ётк,и- 
зикларни узидан-узи ёниб кетишдан асраш, устини те- 
кислаш, террассаларга ажратиш, нишабликнинг упи- 
рилиб кетишига йул куймаслик, транспорт ва бошка 
механизмлар кириб-чикиши учун йул куриш, гидротех­
ник ва эрозияга карши иншоотлар куриш; рекультива­
ция килинадиган сатх устига келажакда унумдор були- 
ши мумкин булган ёткизиклар солиш, кимёвий зарар- 
ли кон ётк,изиклари булганда, уларга кимёвий усулда 
ишлов бериш, унумдор тупрок; солиш ва уни текислаш 
ишлари бажарилади.
Биологик рекультивация жараёнида бузилган туп- 
рокдар унумдорлигини шакллантириш ва кайта тик- 
лаш учун биологик 
усуллардан фойдаланилади, ре­
культивация килинаётган ерларни узлаштириш учун 
ярокли усимликлар экиш, махсус агротехник тадбир- 
ларни куллаш ёрдамида чидамли ва хосилдор биоце- 
нозлар коплами яратилади.
Ер ландш аф тнинг худудий асоси хисобланиб, унда 
яшаш (инсоният), хужалик (жамиятнинг ижтимоий- 
иктисодий ф аолияти) юритиш учун имконият мавжуд. 
Ландшафт компонентлари бир-бири билан узвий бог- 
лик; булган холда модда ва энергия сарфланиши улар- 
нинг хосил булиши билан мувозанат (тенг булишига) 
саклашга харакат кил ад и. Шу сабабли ландшафт таби- 
ий шароитда узини-узи бошкариб туради.
Антропоген ландшафтларни максадга мувофик шакл­
лантириш , улардан хужаликда фойдаланиш, атроф-му- 
хитни химоя килиш , рекреция ва эстетик, табиий му- 
возанатни саклаб туриш хоссалари, содир булган сал-
42


ЕРДАН ФОЙДАЛАНИШНИ РЕЖАЛАШТИРИШ
бий жараёнларни аниклаш ва олдини олиш максадида 
к,урик;хоналар чизмаси таш кил этилади.
Курикхоналар чизмаси халк хужалиги тармоклари- 
нинг худудлар шароитларини инобатга олган холда ри- 
вожланиши, ишлаб чикариш кучларини жойлаштириш 
узок, келажакни назарда тутган илмий-техник ва ижти- 
моий-иктисодий дастурда режалаштирилган маълумот- 
ларга асосланади.

Download 7.93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   139




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling