О. Рамазонов, О. Юсупбеков тупрокшунослик ва дехкончилик олий ÿtçye юртлари учун дарслик


Download 7.93 Mb.
Pdf ko'rish
bet60/139
Sana28.10.2023
Hajmi7.93 Mb.
#1729405
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   ...   139
Bog'liq
Тупрокшунослик-ва-дехкончилик.Рамазонов-О

Саволлар:
1. Тупрокка ишлов беришнинг ах,амияти нимада?
2. Тупрокка ишлов беришнинг кандай турлари мав- 
жуд?
3. Тупрокка асосий ишлов беришда асосий курсаткич 
нима?
4. Бафорда экишдан олдин тупрок,к,а ишлов бериш­
нинг мох,иятини изохяанг?
5. Эрозияга учрайдиган ерларда тулрокка ишлов бе­
ришнинг кандай технологиялари кулланилади?
28-§. УРУР ВА УНИ ЭКИШ
Етиштирилаётган экинларнинг хосилдорлиги уру- 
гининг сифатига хам боглик. Уругга куйиладиган био­
логик ва агротехник талаблар куйидагилар:
1. Биологик ва афотехник талабларга жавоб бера- 
диган, махаллий иклим-шароитга мослаштирилган-рай- 
онлаштирилган навлар оддий уругларга нисбатан 15— 
30% юкори хосил беради.
2. Кишлок; хужалиги экинларининг хосили канча 
юкори булса, унинг уруги шунча сифатли булади. Шу- 
нинг учун уруг етиштириладиган далаларда тупрокнинг 
унумдор булишини таъминлаш, озик моддаларнинг етар- 
ли булишига эришиш, минерал ва органик угитлардан 
фойдаланишни туфи амалга ошириш зарур. Тупрок 
хоссалари макбул даражада булгани маъкул.
3. Уругнинг тозалиги тулик нихол чикиши, далада 
усимлик тупи тулик булишини таъминлайди. Уругнинг 
тозалиги кабул килинган мезон (стандарт) буйича 3 та 
синфга булинади ва куйидаги талабларга жавоб бери- 
ши керак:
Э кинлар
Синф
Асосий экин 
уруш, %
Чицинди ва 
аралашма, %
Унувчан- 
лиги, %
Кузги бугдой
1
99
1
95
2
98,5
1,5
90
3
97
3
90
116


УРУР ВА УНИ экиш
Маккажухори
1
99,8
0,2
95
2
99,5
0,5
90
3
99
1
85
4. Экиладиган уруглар намлиги 14—15% дан ош- 
маслиги керак. Агар намлик ундан куп ёки кам булса, 
уругнинг сифати пасаяди. Намлик жуда юкори булса, 
уругда содир буладиган биокимевий жараёнлар жадал- 
лашади, ундаги модцалар микдори камайиб унувчан- 
лиги пасаяди. Уруг жуда курук булса, униб чикиши 
кийинлашади.
5. Уруг йирик ва бир хил булганда куртакнинг ри- 
вожланиши учун зарур булган озик модда куп булади, 
нихол тез ва бир текис униб чикади. Уругнинг катта- 
лиги 1000 дона уругнинг массасини тарозида тортиш 
оркали аникланади.
6. Уруг соглом ва шикастланмаган булиши шарт. 
Бунга эришиш учун экинни уриб-йигиштириб олиш ва 
янчиш вактида механизм ва комбайнларнинг донни 
утказувчи кисмларини тугри урнатиш ва бошкариш 
зарур. Акс холда уругнинг куртаги шикастланади, си­
фати пасаяди. Уруглар касалликлар билан хам зарар- 
ланмаган булиши керак.
7. Экилаётган уругнинг унувчанлиги юкори були­
ши керак. Унувчанлик деганда униб чиккан уруг мик- 
дорини экилган уруг микдорига булган фоиз нисбати- 
га айтилади. Уруг унувчанлигига асосланиб экиш меъ- 
ёри ва макбул туп сони режалаштирилади.
8. Уругнинг униш энергияси — унинг маълум муд- 
датда униб чикиши. Уруг канчалик тез ва киска муд- 
датда униб чикса, шунчалик нихолларнинг усиши ва 
ривожланиши бир текис булади, хосилнинг бир пайт- 
да пишиши таъминланади.
9. Уругнинг экишга яроклилиги тозалиги ва унув­
чанлиги билан боглик булиб, нщ ол пайдо булиши би­
лан изохланади. Буни аниклаш учун тозалиги билан 
(99%) унувчанлиги (90%) купайтирилиб 100 га булина- 
ди.
117


ДЕЖОНЧИЛИК
99 х 90
Уругнинг ярокдилиги = ——— = 89,1 %
Уругни экишдан олдин тозаланади, киздирилади 
(очик завода бироз куритилади), магнит таъсирида иш- 
ланади, айрим озука моддалар билан бойитилади (аук- 
цин, витамин, органик кислоталар ва х.к.) ёки усти 
копланади, туклардан (гуза) тозаланади.
Экинларнинг экиш муддатини тугри белгилашда 
усимликнинг биологик хусусиятлари, иссикликка, épyF- 
ликка талаби, нщолларнинг совукка чидамлилиги, усиш 
даврининг узун-кискалиги инобатга олинади. Булар эса 
энг аввало усимликнинг турига боглик. Узбекистон- 
нинг тупрок-иклим шароитларини назарда тутган холда 
етиштирилаётган экинларнинг куйидаги экиш муддат- 
лари мавжуд:
Кузги, эрта бахорги, кеч бахорги ва ёзги мудцатлар.
Уругнинг экиш муддати унинг униши учун зарур 
булган макбул хароратининг тупрок, таъминланиши би­
лан боглик. Кузда 1-гурухга кирувчи галла, дуккакли- 
донли экинлар экилади. Кузда асосан узун кун усим- 
ликлари экилади. Бахорда эса уларнинг бахорги навла- 
ри (лавлаги, картошка, сули, бугдой ва бошк,алар) эки­
лади.
Кеч бахорда ва ёзда асосан киска кун усимликлари 
хисобланадиган 2-гурух галла экинлари, сабзавот ва 
полиз экинлари, гуза, кунгабокар ва бошка экинлар 
экилади.
Усимликларнинг усиб ривожланишида, бсгона утлар- 
га карши курашишда уругни экиш усули мухим ахами- 
ятга эга. Уруг экишнинг куйидаги усуллари мавжуд:
— тор каторлаб экиш — катор оралиги 7—8 см;
— узунасига, кундалангига, диагоналига экиш;
— ёппасига сочиб экиш;
— кенг каторлаб экиш — катор орали™ 60—90 см;
— эгат пуштасига экиш (гуза);
— эгат олиб экиш.
Уругнинг экиш чукурлиги унинг йирик-майдалиги- 
га, экиннинг тури, тупрокнинг намлиги ва хароратига

Download 7.93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   56   57   58   59   60   61   62   63   ...   139




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling