O. S. Rayimjonova M. G. Tillaboyev sh. U. Ergashev

2.11.Yarim o‘tkazgichli xotira qurilmalari 
Xotira qurilmalarining klassifikatsiyasi. Xotira kurilmasi ichki va tashki 
bulishi munkun.Tashki xotira deb magnit yoki optik disklarida va lentalaridagi 
xotiraga aytiladi. Ichki xotira asosan mikrosxemalarda bajariladi.Ichki va asosiy 
xotiralar ikki tipga bulinadi. Aperativ xotira kurilmasi. (OX+). YOki ixtiyoriy 
tanlangan X+ (ITX+) va doimiy X+(DX+).OX+ bundan tashkari RAM (Random 
Access Memory), DX+ esa ROM (Read Only Memory ) deb xam belgilanadi. Uzida 
xam OX+ Xam DX+ xususiyatlarini olgan xotira. Flesh (Flash ) va manbaga boglik 
bulmagan xotira NV (Nonvolative)lar xam keng tarkalgan.Oxirgi nom shartli chunki 
DX+ va Flesh xotira xam manbaga boglik bulmagan xotiralardir. OX+da kodlar 
bajarilayotgan vazifalarga karab doim uzgarib turadi va manba uchirilishi bilan 
butunlay yukoladi. DX+ da EXM ishini boshkaradigan standart dasturlar, 
konstantalar, belgilar jadvali va boshka axborotlar saklanadi va ular kamg‘yuter 
uchirilganda xam saklanib koladi.OX+ statik (SRAM), dinamik (DRAM) registrli 
(RG) xotiraga bulinadi. DX+: nikobli- ishlab chikaruvchi zavod tomonidan 
dasturlangan (ROM), istehmolchi tomonidan bir bora dasturlanadigan (PROM yoki 
OTR), istehmolchi tomonidan kun bora dasturlanadigan va ulg‘tra binafsha nur bilan 
uchiriladigan (EPROM)` yoki elektr bilan uchiriladigan (EEPROM, Flash) bulishi 
mumkun. Bundan tashkari isteg‘molchiga bir kristalda mantikiy elementlar va 
kurilmalarning barchasini uz ichiga olgan dasturlanadigan matritsalar va kurilmalar 
(RLM,PML, PLA,PAL,PLD,FPGA va x.k.) chikarilgan. X+ tipiga boglik ravishda 
xotira elementi (XE) trigger, kondensator,”Suzuvchi zatvorli” tranzistorlar, murt 
ulanish (yoki uning yukligi) bulishi mumkin. XElarning tartibli tizimi xotira 
yacheykasini (xa) paydo kiladi. XYAda XElar soni (suz uzunligi) 2n 
(1,2,4,8,6,32,64...)ga teng bulib, bu kursatgich 8dan oshgach XElarini guruxlash 
amalga oshiriladi. XYA dagi XE larining soni suz uzunligi deyiladi. Xotira 
mikrosxemalarning asosiy tavsiflari informatsion sigim, tezlik, kuvvat 

---

82 
istemolchidir. X+ sigimi kushimcha 210=1024=1k ga tenglashtiriladi. Bu birlik 
bitga teng bulgan suz uzunligi uchun kilabit (Kv), baytga (8bitga) teng bulgan suz 
uzunligi uchun kilobayt (KB) deyiladi.[6] 
Xar bir ikkining “p” darajali xotira yacheykasiga XYA ning adresi deb 
aynalishi «p» da rejal ikkilik son tugri keladi. Masalan, 511- xotira yacheykasining 
adresi 11111 1111 (VIN)-511(DEK)-1 F F (AEX) buladi. Dasturlarda adreslar 16-
lik formatda beriladi. X+ sigimi kupincha 2 n*m kurinishida beriladi, bundan 2 n-
xotira yacheykalari soni, m-esa yacheyka suz uzurligi. Masalan,8k*8 (m s 537 
RU17), yaxni 8192 –bit yacheyka ulchamini bildiradi.Lenin bahzi manbalarda bu 
mikrosxema 64 k bit deb beriladi.Ushbu sigimni 16k*4, 64*1,32*2 kurinishida 
tashkillashtirilgan mikrosxemalarda xam uchratish mumkun. 
Xotira ichki va tashqi bo‘lishi mumkin. Tashqi xotiraga magnitli, optik diskli, 
lentali va h.k. kiradi. Ichki xotira odatda mikrosxemalarda tayyorlanadi.
Hozirgi paytda operativ xotira va doimiy xotira xususiyatlarini 
mujassamlashtirgan Flesh (Flash) xotira keng qo‘llaniladi. U ham doimiy xotira 
kabi energiyaga bog‘liq emas.