O xoshimov, S. Saidaxmedov

(2.26)

Dvigatelni ishga tushirish va reverslash. Dvigatel yakorini reverslash (aylanish yo‘nalishini o‘zgartirish) odatda dvigatelga berilayotgan kuchlanish qutblarining o‘mini almashtirish bilan amalga oshiriladi. Bu holda yakor zanjiridan oqayotgan tok qiymatini chegaralash uchun yakorga ketma-ket katta qiymatga ega bo‘lgan qarshilik ulanadi. Chunki yakordagi qutblar o‘rnini almashtirgan paytda EYK o‘z yo‘na1ishini saqlab qoladi, bunda esa yakorga tarmoq kuchlanishiga qaraganda ikki marta katta qiymatga ega bo‘1gan kuchlanish qo‘yiladi.

2.5-rasm. Mustaqil qo‘zg‘atishli dvigatel yakorini to‘g‘ri (a)
va teskari (fi) yo‘nalishda aylantiruvchi ulanish sxemalari.

Sanoat elektr yuritmalarida qo‘zg‘atish chulg‘amidagi tokning yo‘nalishini o‘zgartirish bilan dvigatelni rostlash tavsiya etilmay- di. Chunki qo‘zg‘atish chulg‘ami katta induktivlikka ega bo‘1- ganligi uchun tokni va magnit oqimini teskari yo‘na1tirish jarayoni ko‘p vaqtni talab qiladi.

Bundan tashqari qo‘zg‘atish chu1g‘amida tokning uzilishi chulg‘amda juda katta qiymatga ega bo‘lgan o‘zinduksiya EYK hosil qiladi. Bu esa o‘z navbatida chulg‘am izolatsiyasining teshilishi va oqibatda ishdan chiqishiga olib keladi. Shartli ra- vishda yo‘nalishlardan biri musbat, teskarisi esa manfiy deb qabul qilinadi. Ko‘tarish kranlarida yukni ko‘tarish yo‘nalishi musbat bo‘1adi.
Mustaqil qo‘zg‘atish chu1g‘amli o‘zgarmas tok dvigatelini tarmoqqa ulab ishga tushirish mumkin emas. Chunki yakor qar- shiligi fi„ ancha kam bo‘lgan1igi sababli bu payt yakordagi tok- ning qiymati nominal tokka nisbatan 10 -20 marta oshib ketadi; bu esa mashinaning ishdan chiqishiga olib keladi.
Yakorga ketma-ket ulangan, ishga tushirish qarshiligi bilan ishga tushirish tokini joiz qiymatiga qadar kamaytirish mumkin.

bu yerda: I z - ishga tushirish tokining m = 0 bo‘lgandagi bosh- lang‘ich qiymati.

Dvigatel yakori tezligining ortishi bilan uning EYK ning qiymati ortib boradi va tokning miqdori esa kamayadi.
I - (U - f)/(A + ). (2.27)
Tok kamayishi bilan dvigatel momenti ham kamayadi. Chunki dinamika tenglamasiga muvofiq tezlanish ham kamayadi. Ishga tushirayotganda yakor tezlanishini jadallashtirish uchun Q ni kamaytirish kerak. Shunday qilib, fi ni pog‘onama-pog‘ona kamaytirib borib, dvigatel bir elektromexanik tavsifdan boshqa tavsifga o‘tkaziladi (2.6-rasm).
Bu ishni asosan ishga tushirish qurilmalari yoki maxsus avtomatlashtirilgan ishga tushirish sxemalari orqali amalga oshi- riladi. Bunday ishga tushirish reostatli ishga tushirish deb ataladi. Ishga tushirilgandan so‘ng dvigatel o‘matilgan statik tok I$ (moment M) va tezlik m3 (2.6-rasm) bilan ishlaydi.