O xoshimov, S. Saidaxmedov

Yumshoq mexanik tavsifga (2.1-rasm, a dagi 3 tavsif) tavsif qiyaligi 10% dan ko‘p bo‘lgan dvigatellar ega bo‘ladi. Ularning qatoriga ketma-ket qo‘zg‘atish chulg'amli o‘zgarinas tok dvi- gatellari, to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘zgaruvchan tarmoqqa yoki o‘zgar- mas tokka ulanadigan kollektorli universal dvigatellar yuqori sirpanishga ega bo‘lgan assinxron dvigatellar kiradi. Ko‘p turdagi dvigatellarning sun’iy tavsiflari ham yumshoq hisoblanadi.
Ko‘pincha mexanik tavsiflari o‘zgaruvchan qattiqlikka ega bo‘lgan dvigatel yoki elektr yuritma tizimlari qo‘llaniladi. Ma- salan, 2.1-rasm. 6 dagi 1 qisqa tutashgan rotorli assinxron dviga- telning mexanik 2 ekskavatorga xos bo‘lgan mexanik tavsifni, 3 ketma-ket qo‘zg‘atish chulg‘amli o‘zgarmas tok dvigatelining tavsifini ifodalaydi. Agar AB qismdagi tavsiflar qattiq bo‘1sa, BC qismidagi tavsiflar yumshoq ko‘rinishga ega. Shunday qilib, bu tavsiflar o‘zgaruvchan qiyalikka ega bo‘lgan tavsiflar deb yuri- tiladi.
Mexanik tavsiflarning ko‘rinishi va elektr dvigatel turini texnologik talablardan kelib chiqqan holda tanlanadi. Masalan, po‘1atni prokatlash, qog‘oz ishlab chiqarish, rotatsion bosim, zamonaviy metall kesish dastgohlari mexanizmlari uchun qattiq mexanik tavsif talab etiladi. Ba’zi, sinov stendlari va tasmali mexanizmlari ko‘pincha yuritmada absolut qattiq mexanik tavsif bo‘lishini taqozo etadi.

2. NISBIY BIRLIKLAR

Turli nominal qiymatlarga ega bo‘lgan elektr yuritmalarni taqqoslash va boshqa tadqiqotlami o‘tkazishda nisbiy birliklardan foydalanish maqsadga muvofiq.

Har qanday o‘zgaruvchini nisbiy birliklarda ifodalash uchun uning absolut qiymatini shunga o'xshash bazaviy qiymatga bo‘lish kerak. Odatda, elektr yuritmalarda bazaviy qiymat sifatida quyidagilardan foydalaniladi:
U„ z, — nominal kuchlanish; I„„, - nominal tok; H„„{F„qj -
moment (kuch); fip„(Z„„) — tarmoqdan nominal kuchlanish
berilganda nominal tok oqishini ta’min1aydigan qo‘zg‘almas dvigatel zanjiridagi nominal qarshilik; m„„ — dvigatel yakorining (rotorining) nominal burchak tezligi. Bu qiymatlardan tashqari o‘zgaruvchan tok mashinalari uchun bazaviy qiymat sifatida magnit maydonining sinxron burchak tezligi ca (‹n„), mustaqil qo‘zg‘atish chulg‘amli o‘zgarmas tok dvigateli uchun elektr yuri- tuvchi kuch tarmoq kuchlanishiga teng bo‘1gandagi ideal salt yurish tezligi m, qabul qilinadi.
Kuchlanish uchun nisbiy kattalikni quyidagicha yozish mum-
kin:
U _nom (2.2)
Assinxron mashinalarda kuchlanishning ikkita bazaviy qiy-
matidan foydalanish maqsadga muvofıq: stator zanjiri uchun tar- moq kuchlanishi va qo‘zg‘almas rotor uchun uning elektr yurituv- chi kuchi (EYK) £ „p.
Nisbiy birlikda tokni quyidagicha ifodalaymiz:

O‘zgarmas tok mashinalari uchun yuqorida keltirilgan tushun- chaga asosan

@ - U, - fJ§p .
U holda yakor qarshiligining nisbiy birligi:
(2.4)

Faza rotorli assinxron dvigatel bitta fazasining nominal qarshiligini statomi nominal kuchlanish va chastotaga ega bo‘1gan tarmoqqa ulab olinadi. Bu holda rotor zanjiriga shunday qarshilik ulash kerakli, u rotor qo‘zg‘almas bo‘lganda hamda fazalari
«yulduzcha» usulida ulanganda, nominal tok oqib o‘tishini ta’- minlaydigan bo‘lsin, ya’ni
nom‘ 2 nom‘ 2 nom /(/i 2...) s ^(2.6) bu yerda: E „ - ochiq qo‘zg‘almas rotordagi nominal EYK: Iz „g - rotorning nominal toki.

Rotor induktivligini yanada aniqroq hisobga olish uchun (2.6) tenglamani quyidagi ko‘rinishda yozish mumkin:
^{At„ p= (0,98:—0,99)Zt„ q.} (2.7)
Agar dVigatel rotori «uGhburchak» usulda ulangan bo‘lsa (2.6) formula bo‘yicha «yulduz» usulida ulangan rotorning fazasiga ekvivalent bo‘lgan qarshilik hisoblanadi. U holda «uchburchak» bo‘yicha ulangan rotor fazasi qarshiligini quyidagi formula bo‘yicha aniqlaymiz:
Rzz — 3 2J • (2.8)
Momentning nisbiy qiymati quyidagi formula bilan aniqla- nadi:
Z' MM, “ (2.9)
bu yerda: M„ q"- mashina o‘qidagi moment yoki elektromagnit momentning nominal qiymati.
Dvigatelning elektromagnit momenti uning o‘qidagi moment-
dan yuzaga kelgan uyurma tok, gisterezis, ventilyatsiya, podship- nik va cho‘tkalardagi ishqalanishlar bilan bog‘liq bo‘lgan isroflar kuzatiladi. Shuning uchun (2.9) formuladagi qiymat ustida to‘x- talib o‘tamiz.
Bu momentning qiymati o‘zgarmas tok dvigateli uchun tarmoqning nominal kuchlanishi va qo‘zg‘atish chulg‘ami hamda yakor zanjiridagi tokning qiymatlari nominal qiymatga ega bo‘1- ganda, assinxron mashinalar uchun esa tarmoq kuchlanishi hamda chastotasi va stator toki nominal qiymatga ega bo‘lganda aniq- lanadi.
Ketma-ket hamda aralash qo‘zg‘atish chulg‘amli va universal dvigatellar uchun burchak tezlikning nisbiy qiymati quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi.
*' ‘-•°' (2.10)
Ammo assinxron mashinalar va mustaqil qo‘zg‘atish chul- g‘amli o‘zgarmas tok dvigatellari uchun bu ko‘rsatkich quyida- gicha aniqlanadi, ya’ni
(2.11)

Assinxron dvigatelning sirpanishi:
S = (m, — m)/m, = l- v,
bu yerda: my = 2pfp* ; jr — mashinaning juft qutblari soni.

(2.12)

3.