O xoshimov, S. Saidaxmedov

BT-D tizimining mexanik tavsiflari. (3.4) — (3.10) tengla- malariga muvofiq tizim o‘rnatilgan rejimda ishlaganda uning kuchli zanjiri uchun quyidagi kuchlanishlar tenglamasini yozish mumkin:
^d“^{b U,•-E gfi• +Up + yp)• (3.1 l)}
Iz — I deb qabul qilib, yuritma elektromexanik tavsifi teng- lamasini olamiz:
^{m = {E pq cos e -bUv-r Jq )K}E!'- ^(3.12)
bu yerda: fp' ekv2 + r + — yuritma tizimining yakor zanjiri- dagi umumiy aktiv qarshilİk9 ekv Vâ b U qiymatlari o‘zgartgich- ning fazalar va taktlar soni bilan aniqlanadi.
Mexanik tavsif tenglamasi:
‹n —— ^{Ed cos ‹ı -A(/v)x‘ ⁱ -r ('. (3.13)
(3.13) ga ko‘ra, uzluksiz tok rejimida BT-D tizimining tav- siflari to‘g‘ri chiziqdan iborat bo‘ladi. Bu tavsiflaming qattiqligi mustaqil qo‘zg‘atish chulg‘amli dvigatelning mexanik tavsifidan pastroqda bo‘ladi.
BT-D tizimida tezlik, rostlash burchagi a ni 0 dan 90° va un- dan ortiqroq o‘zgartirib, rostlanadi.
Olingan mexanik tavsiflar ideal salt yurish tezligi ci ' (3.4- rasm) dan o‘tadigan parallel to‘g‘ri chiziqlar turkumini tashkil etadi va quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:
^{£ Ol = ( d} „ ^{cOs e-A Jv)JE ' (3.14)}
Haqiqatda esa, uzlukli tok sohasi hisobiga kichik yuklama- larda real meKanik tavsiflarning ko‘rinishi boshqacha bo‘ladi va salt yurish tezligi my ning real qiymati o‘zgaradi.
Uzluksiz toklarning chegara rejimidagi tokning o‘rtacha to‘g‘- rilangan chegara Jg cheg qiymatini quyidagicha aniqlash mumkin:


^I (3.15)
bu yerda: zp — o‘zgaruvchan tok chastotasi, rad/s; 1„p_{' r+} Lpp
yuklama zanjiri induktivligi.


3.4-rasm. BO‘-D tizimining uzlukli va uzluksiz tok rejimlaridagi elektr mexanik tavsifi.

Chegaraviy uzluksiz tok nisbiy birliklarda katta va o‘rtacha quvvatli qurilmalarda foizning ulushlaridan oshmaydi. Shuning uchun chegaraviy rejimda quyidagini qabul qilish mumkin:

dch — Jd cOs u-At/v. (3.16)
Shunday qilib, (3.14) va (3.15) ifodalarga muvofiq _Ed cheg ^{toklarning qiymati ordinata o‘qi bo‘yicha fit/v K}EZ ^qiymatga surilgan.
(3.15) — formula a ning qiymatidan katta bo‘lgan burchak uchun to‘g‘ri keladi va bunda ishga tushayotgan ventildagi faza kuchlanishining oniy qiymati dvigatel EYK ga teng.
Invertor rejimida § > § , §qp = z-nq„ oralig‘ida (3.15) for-
muladan foydalanib bo‘lmaydi.
BT-D tizimida reverslash usullari va ularning mexanik tavsiflari. BT-D tizimida dvigatelni quyidagi uchta usulda revers- lash mumkin:

1. 
   Yakor toki yo‘nalishi o‘zgarmas bo‘lganda dvigatel magnit oqimi yo‘nalishini o‘zgartirib (3.5-rasm, a).
   
2. 
   Yakordagi kuchlanish qutblarini o‘zgartirib (3.5-rasm, b)
   

maxsus avtomatik ulagich qurilmasi — reversor yordamida.

3. 
   Ikkita qarama-qarshi ulangan o‘zgartgichlar yordamida dvi- gatel yakoriga qo‘yilgan kuchlanish qutblarini o‘zgartirib (3.5- rasm, d).
   

Birinchi ikkita usulning afzalliklari bitta ventil o‘zgartgichni qo‘llashdan iborat.

Birinchi usulning kamchiligi revers operatsiyasining Gho‘zilib ketishidir. Chunki qo‘zg‘atish chulg‘amining doimiyligi katta (1,5 s gacha) bo‘lganligi bois revers jarayonida yakordagi kuch- lanishni pasaytirish kerak. Bunda yakor zanjirida tokning sakrash- lari sodir bo‘lmasligi lozim.
3.5-rasm. BO‘-D tizimida reverslashning prinsipial sxemasi: n — dvigatel qo‘zg‘atish chu1g‘amini teskari ulash bilan;
b - dvigatel yakorini teskari ulash bilan;
d - ikkita komplekt o‘zgartgichdan foydalanish bilan.

Ikkinchi usul reverslash vaqtini 0,1 s gacha kamaytiradi, lekin

«Oldga» (Old) va «Orqaga» (Orq) yurish kontaktorlaridan birini o‘chirib ikkinchisini yoqish murakkablashadi. Masalan, «Oldga»
aylanishidan oldin a burchagi ko‘paytiriladi, shundan so‘ng esa
E > _Ed bo‘lgan rejim olinadi.
Ventillar bir tomonga o‘tkazish qobiliyatiga ega, shuning uchun to‘g‘rilangan tok Jd nolgacha tushadi. Shundan so‘ng rost- lash burchagini o > 90° dan oshira borib, o‘zgartgich invertor reji- ^{mida ishlashga tayyorlanadi. E}d ^{• E bo‘lganda «ortga» kon-tak-} torlari ulanadi. Demak, tokni katta sakrashisiz dvigatelni reku- perativ tormozlash amalga oshiriladi. (3.8- rasmdagi I kvadrantga qarang). a burchakni kamaytirib yuritma dvigatel rejimiga o‘tadi.
Revers paytida maksimal tezkorlikni talab qiladigan yurit- malar uchun hamda yakor aylanishi yo‘na1ishi o‘zgarmas bo‘l- ganda dvigatel va tormozlash rejimini amalga oshirish kerak bo‘lganda uchinchi usul qo‘l1aniladi. Bu holda ikkita komplekt o‘zgartgichni qo‘llash ularning ikkala tomonga o‘tkazish imkonini beradi.

Savol va topshiriqlar

1. 
   O‘zgarmas tok dvigateliga berilayotgan kuchlanish qiy- matini o‘zgartirish yo‘llarini tushuntirib bering.
   
2. 
   G-D tizimida tezlik tenglamasi qanday ko‘rinishga ega?
   
3. 
   G-D tizimida generator va dvigateli magnit oqimini o‘z- gartirgan holatidagi mexanik tavsiflar qanday ko‘rinishga ega bo‘ladi?
   
4. 
   G-D tizimida momentni o‘zgarmas holda saqlab tezlikni rostlash uchun nimani o‘zgartirish kerak?
   
5. 
   P = const holda dvigatel tezligini qanday qilib rostlash mumkin?
   
6. 
   G-D tizimida qanday asosiy tormozlash usuli qo‘llani1adi?
   
7. 
   G-D tizimining afzalliklari va kamchiligini ko‘rsating.
   
8. 
   Boshqariluvchi to‘g‘rilagich-dvigatel tizimining afzallik- lari nimalardan iborat?
   
9. 
   BO‘-D tizimida mexanik tavsiflar qanday ko‘rinishda bo‘- ladi?
   
10. 
    BO‘-D tizimi uzlukli tok zonasi qanday hisoblanadi va bu zona nimalarga bog‘liq?
    
11. 
    Uzlukli tok rejimida chegara toki qanday hisoblanadi?
    

IV bob. O‘ZGARUVCHAN TOK DVIGATELLARI VA YURITMALARINING MEXANIK TAVSIFLARI

1.