O xoshimov, S. Saidaxmedov

VA BURCHAK TAVSIFLARI

Elektr yuritma tizimlarida sinxron dvigatellar keng qo‘l1anil- moqda. Bu an’anaviy katta quvvatga ega bo‘1gan ayon qutbli (2p = 4) va ayonmas qutbli (2p = 2) rotorli mashinalar bilan birga maxsus sohalarda ishlaydigan yangi konstruksiyaga ega bo‘1gan dvigatellarning pay lo bo‘lishi bilan bog‘liqdir.

Sinxron dvigatellar (SD) ma’danni maydalashda va sement ishlab chiqarishda, katta kompressorlarda va boshqa katta quvvat- ga ega bo‘lgan qurilmalarda hamda elektrlashtirilgan agregatning quvvat koeffitsiyentini oshirish hisobiga sezilarli darajada elektr energiyani iqtisod etishni ta’min1aydigan qurilmalarda ishlatiladi.
Statordagi aktiv qarshilikni hisobga olmay {r — 0) quyidagini yozish mumkin:
(,cos B = £ + dı (/tsin 8 = JAd ^(4.37)
bu yerda: d va q — ikki fazali umumlashtirilgan elektr mashi- nasining bo‘ylama va ko‘nda1ang o‘q chizig‘i; ü — sinxron dvigatelning MCD) elektr magnit qo‘zg‘atish manbasi kuchlanishi; y, y, 8 — elektr birliklardagi burchak.
Elektrmagnit quvvat uchun quyidagi taxminiy tenglikni ola-


P • mUl GOS f' TftU Jq OOS _Jd Sİl 8 ]• (4.38)
(4.37) formuladan va _!d toklarining qiymatini (4.38) ga qo‘yib quyidagini aniqlaymiz:

p (./E 9 FI ¿?

SD ning elektromagnit momenti
(4.39)
(4.40)

(4.40) tenglama shuni ko‘rsatadiki, SD ning elektromagnit momenti aktiv va reaktiv tashkil etuvchilardan iborat ekan. Ayon qutbli tizimga ega bo‘lgan dvigatellarda reaktiv moment tavsi- fining ish qismi qiyaligini oshirishga moyillik qiladi.
Har qanday sinxron mashinaning asosiy bog‘1anishi statik burchak tavsifi M - f(8) bo‘ladi (4.15- rasm).
Lekin shuni ta’kidlash joizki, yuklamaning geometrik bur- chagi 8’ elektr burchaklar qiymatidan ancha farq qiladi, masalan, 8/= 8 / p.
Sinxron mashinalar uchun, assinxron mashinalari kabi statik va dinamik ustuvorlik tushunchasi mavjud. Masalan, CD burchak tavsiflari statik ustuvor (6M/d8 < 0 bo‘lganda) ishlash qismlaridan iborat.


4 15-rasm. Burchak statik tavsiflari:
a - ochiq ko‘rsatilgan qutbli; h — reaktiv dvigatel.


Bu tushunchalar nochiziq tizimlarning ustuvor va noustuvor tushunchalariga o‘xshash. Haqiqatda (4.15-rasm, b ga qarang) agar i-nuqtada ishlayotgan yuritma uchun eng kam tashqi ta’sir berilganda burchak 8t -£ 8 qiymatga og‘adi, bunda CD elektr magnit momenti ortib (kamayib) rotorning aylanishini tezlatadi

(sekinlatadi) va burchak 8 ni 8, holatga qaytaradi. Shu jarayon- larni 2-nuqtada qaraganda 82 burchak dvigatel o‘zining burchak tavsifidagi 7-nuqtadan o‘tgunga qadar ortishini ko‘ramiz. Bundan ko‘rinib turibdiki CD uchun ustuvor ishlash yuklama burcha- gining -n/2 < 8 < z/2 oralig‘ida bo‘lishi mumkin. Sinxron mashi- naning nominal momentini odatda fmax ning yarmiga teng, deb qabul qilinadi, shuning uchun • 2 ga teng bo‘ladi.
Savol va topshiriqlar

1. 
   Assinxron dvigatel mexanik tavsifming tenglamasi qanday ko‘rinishga ega?
   
2. 
   Kritik sirpanish va kritik moment deganda nimani tushu- nasiz? Ularning tenglamasini yozing.
   
3. 
   Statorga berilayotgan kuchlanish o‘zgartiri1sa, assinxron dvigatelning meKanik tavsiflari qanday ko‘rinishga ega bo‘ladi?
   
4. 
   Stator zanjiriga aktiv va induktiv qarshilik kiritilganda mexanik tavsif qanday ko‘rinishga ega bo‘1adi?
   
5. 
   Rotor zanjiriga qo‘shimcha qarshilik kiritilgandagi mexa- nik tavsiflami chizing.
   
6. 
   Rotor zanjiriga aktiv va induktiv qarshiliklami ulash sxe- masini tasvirlab bering.
   
7. 
   Rotorga aktiv va induktiv qarshilik kiritilib dvigatelni ishga tushirayotganda statordagi elektrmagnit moment va tok qanday o‘zgaradi?
   
8. 
   Assinxron dvigatelni tormozlashning qanday usullarini
   

bilasiz?

9. 
   Energiyani tarmoqqa qaytarib tormozlashni tushuntirib bering. Tormozlashning mazkur usulida assinxron dvigatelning mexanik tavsiflari qanday ko‘rinishda bo‘ladi?
   
10. 
    Assinxron dvigatel o‘qida aktiv va reaktiv statik moment bo‘lganda teskari ulab tormozlash sxemasini va mexanik tavsif- larini chizib ko‘rsating.
    
11. 
    Assinxron dvigatelni dinamik tormozlashda stator chul- g‘amlari qanday ulanadi?
    
12. 
    Dinamik tormozlashdagi mexanik tavsiflami chizib ko‘r- sating.
    
13. 
    Assinxron dvigatel tezligini rostlash usullarini tushuntirib bering.
    
14. 
    Chastota o‘zgartgichlarining funksional sxemasini chizib
    

ko‘rsating.

15. 
    Sinxron dvigatel mexanik tavsifini chiming.
    

V bob. ELEKTR YURITMALARNING PARAMETRLARI VA TUZILISH SXEMALARI

1.