O xoshimov, S. Saidaxmedov

ENERGIYANI TEJAYDIGAN ASSINXRON ELEKTR YURITMA

Sanoat va qishloq xo‘jaligining turli sohalarida ommaviy tarzda qo‘llaniladigan ventilyatorlar, konditsionerlar, nasoslar va havo haydovchi (dam beradigan) va boshqa umumsanoat mexanizmlari uchun, xalq xo‘ja1igida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan, tejamkorligi yuqori bo‘lgan ekstremal boshqariladigan elektr yuritma tizimi 9.1- rasmda keltirilgan.

Ekstremal boshqariladigan assinxron dvigatelli elektr yuritma quyidagilami o‘z ichiga oladi: tiristorli kuchlanish rostlagichi KTR ning chiqishiga ulangan elektr dvigatel D, tiristorli rostlagichning boshqarish tizimi BT, signallar jamlovchisi Of,
elektr dvigatelining kuchlanish xabarchisi BY. Bu xabarchining chiqishi kuchlanish signalini differensiallash bloki KDB ga ulangan.
Elektr dvigatel quvvatining moment xabarchisi (MY) ning chiqishi kuchaytiruvchi blok KBB ga ulangan; shu blokka arifmetik blok {AB) ning chiqishi ham ulangan, ANY ning chiqishi quvvatlarni differensiallaydigan blok QDB ga KBB orqali ulangan; bo‘lish bloki BB ning kirishiga differensiallash bloklari QDB va KDB larning chiqishlari ulangan, BBning chiqishi W ning kirishlaridan biriga ulangan.


9.1- rum. Energiyani tejaydigan assinxron elektr yuritma.
Elektr yuritma quyidagicha ishlaydi:
Assinxron elektr yuritmalarida, ular o‘zgarib turadigan yukiama bilan ishlaganda isrof bo‘1adigan elektr energiyasini kamaytirish AD ning statoriga beriladigan kuchlanishni yuklama yoki tok fiinksiyasi bo‘yicha rostlash bilan amalga oshiriladi.
Elektr dvigatel D ishlab turganida ñfY va BY xabarchilari chiqishlarida signallar ajraladi. Kuchlanish xabarchisi KXning signali uni differensiallash bloki DBga keladi, bu yerda: vaqt bo‘yicha differensiallanadi. 3f ning signali kuchaytiruvchi blok QDB (1-q ) kattaligiga mutanosib bo‘lgan signalga ko‘paytiriladi va arifmetik blok AB ga keladi. BBning chiqishida elektr
dvigatelning jami isrofiga mutanosib bo‘lgan signal olinadi. Yig‘indi sarf elektrmagnit va mexanik sarfdan iborat. DBda differensiallangan quvvat signali, bo‘lish bloki BB da differensiallangan signalga aylanadi. Bu blokning chiqishida quyidagi signalni olamiz:
dkP dU dkP
dt dt dU
Yuklamaga bog‘liq ravishda dbP/dt ga teng bo‘1gan signalning qiymati o‘zining ishorasini o‘zgartiradi. Ekstremal rostlashni amalga oshirish uchun bu signalning chiqish qiymati nolga teng bo‘lishi lozim. Signal jamlovchi W da signallar ayriladi yoki qo‘shiladi. Bu esa yuklama turlicha bo‘lganida elektr dvigatelni rostlashning ekstremal zonasida ishlashni ta’min1aydi.
Ekstremal boshqarishli assinxron elektr yuritma tizimi yuklama darajasi turlicha bo‘lganda ADda yig‘indi sarfining minimum bo‘1ishini ta’minlaydi. Bu elektr yuritmaning FIK ni o‘sishiga va AD ning quvvatidan samarali foydalanish imkonini beradi. Bu esa burchak tezligi rostlanmaydigan va dvigatellari o‘zgarmas chastotada ishlaydigan mexanizmlaming tiristorli elektr yuritmalari uchun muhim ahamiyatga ega. Assinxron elektr yuritma chastota o‘zgarishining keng diapazonida eng kam sarf bo‘yicha boshqarilsa, dvigatel haroratining ortishi ham minimum bo‘ladi. Uning mutlaq qiymati yo‘l qo‘yiladigan qiymatidan biroz farq qilishini ko‘rsatadi.
Savol va