O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

Sholining kelib chiqishi va tarqalgan 
tumanlar
Sholining kelib chiqish markazi janubiy Osiyo hisoblanadi. Akademik 
N .I. Vavilov sholi H indistondan kelib chiqqanligi to ‘g‘risida yozadi. 
Mashhur sholikor olim G.G. Gushchin ham, sholi kelib chiqqan dastlabki 
mamlakat markaziy Hindiston degan xulosaga kelgan. Akademik P.M. 
Jukovskiy madaniy sholining asosiy turi (Orira sotiva)ning vatani janubi- 
sharqiy Osiyoning tropik mamlakatlari, deb tasdiqlaydi. Lekin boshqalar 
madaniy sholi - Oriza globerrima (po‘stsiz sholi) mustaqil ravishda Afrika 
tropiklarida madaniylashgan, deb hisoblaydi.
Sholi yetishtirish to ‘g‘risidagi dastlabki m a’lum otlar eramizgacha 
bo‘lgan 2800-yillardagi qadimgi Xitoy qo‘lyozmalarida uchraydi.
Markaziy Osiyoda sholi qadimgi Panjob (Hindiston)dan tarqalgan. 
Q oraqalpogistonda sholi taxminan 2000-yildan beri m a’lum. Shunday 
qilib, Markaziy Osiyo va Kavkazorti respublikalari ham sholining qadimgi 
vatani hisoblanadi.
Sistematikasi. 
Sholi tasnifi ustida ko ‘pgina tadqiqotchilar ish olib 
borgan. Sholini o ‘z ichiga oladigan Oryra L avlodining hozir 28 ta turi 
bor. Shularning 2 turi ekiladi. Ekma sholi (O. Sotiva L) va p o ‘stsiz 
(yalang‘och) sholi (O. globerrima Stcud) ekiladi. Qolgan turlari bir yillik 
va k o ‘p yillik yovvoyi o ‘simliklar b o iib , doni yetilmasidan to ‘kilib 
ketishi bilan ajralib turadi va asosan tropik kengliklarda uchraydi.
Ekma sholining 2 ta kenja turi bor:
1. Oddiy sholi (subsp communis Gust);
2. Kalta donli sholi (Susbp. Brevis Gust).
Oddiy sholi bilan kalta donli sholi bir-biridan doniga qarab farq 
qiladi. Oddiy sholi donining uzunligi 5-7 mm, kalta donli sholi donining 
uzunligi 4 mm gacha boiadi. Oddiy sholining kenja turi o ‘z navbatida 2 
ta tarmoqqa boiinadi (19-rasm):
1. Hind sholisi (indica);