O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

Hosilni yig‘ishtirish, 
Hosilni qisqa vaqt davomida nobud qilmasdan 
yig‘ishtirib olish, don yetishtirishni ko‘paytirishning muhim rezervlaridan 
biridir. K o‘pincha hosil yig‘ishtirish paytida ularning nobud b o iish i 10- 
20 %, noqulay sharoitlarda 30 % va undan k o ‘p b o iis h i mumkin. 
Nobudgarchilik yangi navlarni ekish, o ‘g‘itlarni b o iib berish va boshqa 
agrotexnik usullarni qoilashdan olinadigan qo‘shimcha hosildan ko‘p 
b o iish i mumkin.
Hosil mexanik, fiziologik, shuningdek, yigim-terim mashinalarining 
xususiyatlari bilan b o g iiq b o ia d i. M exanik nobud b o iis h donning 
boshoqlar to ‘kilishi, sinishi bilan bogiiq. Ayniqsa, yig‘im kechikkanda 
hosilning nobud boiishi ortadi.
Fiziologik nobud bo iish deganda don to ia pishgandan keyin nam 
havoda dondagi gidrolitik fermentlarning biologik faolligi ortadi, dondagi 
quruq m oddaning y o ‘qolishi kuchayishi tushuniladi. 0 ‘zbekiston 
sharoitida hosilni fiziologik nobud boiishi juda ko‘p uchraydi.

---

Yig‘im-terim mashinalari ishi bilan bogiiq hosilning nobud boiishi 
ham ancha k o ‘p. Hosilni yig‘ishtirishning eng qulay m uddatlari va 
usullarini, o ‘rish balandligini to ‘g‘ri tanlash, ekinzor holatiga qarab ish 
rejimini tashkil qilish nobudgarchilikni maksimal kamaytirish imkonini 
beradi.
Hosilni qisqa 9-12 kundan k o ‘p boim agan davrda yigishtirib olish 
afzalligi biologik jihatdan asoslangan. Kuzgi bug‘doy hosili bir bosqichli 
(bevosita kombaynlar bilan) va ikki bosqichli (oldin o ‘rib, keyin yig‘ib- 
yanchib olish) usullarida yigishtiriladi. Hosilni bir bosqichli usulda o ‘rib- 
yig‘ib olishda, don to ia pishganda «Sibiryak», SK-5, Niva, SK-6, Kolos, 
Don 1500, Yenisey-1700, Djon-Dir, Keys kombaynlari bilan to‘g‘ridan- 
to ‘g‘ri o‘rib, yanchib olinadi.
0 ‘zbekistonda asosan hosilni to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri kombaynlar bilan 
o ‘rib, yanchib olish keng q o ilan ilad i. Bug'doy hosili ikki bosqichli 
yigishtirib olinganda o ‘simlik doni mum pishish davrida o‘roq mashinada 
yerdan 12-25 sm baland o ‘rilib, quritish uchun ang‘izga yo‘l-yo‘1 qilib 
tashlab q o ‘yiladi.
Bunda JVR-10, JNS-6-12, JNU-4,0 va boshqa o ‘roq mashinalardan 
foydalaniladi. Mum pishish davrida don namligi 36-40 % boiadi.
Ikki bosqichli hosilni yigishtirish baland bo‘yli, bir tekis pishmagan, 
yotib qolishga va to ‘kilishga moyil navlarda, shuningdek, begona o‘tlar 
bilan zararlangan dalalarda qoilaniladi. 0 ‘zbekiston sharoitida havo 
quruq, issiq boiganligi uchun y o i-y o i qilib taxlangan bug‘doylar qalin 
qilib joylashtiriladi. 0 ‘simliklar yaxshi taxlanishi uchun qatorlarga 
ko ‘ndalang qilib joylashtiriladi.
Ikki bosqichli usulda yigishtirish ishlari odatdagidan 6-7 kun erta 
boshlash mumkin b o ia d i. Donining to ‘kilish xavfi b artaraf qilinadi, 
olingan don quruq bo iad i hamda uni qo'shimcha ishlovsiz elevator ga 
topshirish imkoni tug‘iladi.