O yakubjonov, S. Tursunov, J. Muqimov

4.Kuzgi arpa yetishtirish texnologiyasini tushuntiring.
2.4. Kuzgi javdar
Xalq x o ‘jaligidagi aham iyati. 
K uzgi ja v d a r oziq-ovqat uchun 
ekiladigan ekin. Javdar donidan un tayyorlash mumkin. Javdar unidan 
to ‘yimli, ta ’mi jud a yaxshi, m azali ham da parhez uchun iste’mol 
qilinadigan nonlar tayyorlanadi. Kuzgi javdar 0 ‘zbekistonda oraliq ekin 
sifatida va don uchun ekiladi. U juda ko‘p mamlakatlarda bug‘doydan 
keyin, ikkinchi non ekini sifatida qimmatli, aminokislotalar, ayniqsa, 
lizinga boy oqsil hamda А, С, E va В guruhidagi vitaminlar mavjud. 
Shuning uchun qoramollarga omixta yem tayyorlashda javdar donidan 
lizinga boy qo ‘shimcha sifatida foydalaniladi.
Kuzgi javdar Rossiya, Markaziy Osiyo va Kavkazortida don uchun 
hamda dukkakli ekinlar, bahorgi arpa, bug‘doy va boshqa ekinlar bilan 
qo‘shib oziqa uchun ekiladi.
Javdar donida o ita c h a 8,0-18,7 % oqsil, 51,8-69 % kraxmal, 1,6-2,6 
% yog‘ mavjud. Oqsil tarkibida lizin ko‘pligi tufayli kuzgi javdar donining 
biologik qimmati yuqori. Javdar donining 100 kg da 116 oziqa birligi 
bor.
0 ‘zbekistonda kuzgi javdar oziqa ekini sifatida ko‘k massasi, pichan 
uni 
va ertagi silos tayyorlash uchun ko‘p ekiladi. Somoni dag‘al oziqa

---

sifatida ishlatiladi hamda undan qog‘oz, furfurol, sirka kislotasi, lignin 
tayyorlashda foydalaniladi.
N .I.Vavilov fikriga k o ‘ra, yovvoyi jav d ar bilan b u g ‘doy to g ‘da 
birgalikda o‘sganida ular o ‘rtasidagi raqobat natijasida yovvoyi javdardan 
madaniy javdar kelib chiqqan. Yovvoyi javdar sovuqqa ancha bardosh 
beradigan birmuncha chidamli o ‘simlik bo iib , bug‘doyni ekinlar orasidan 
siqib chiqarishi va shu tariqa faqat o ‘zi o ‘sishi mumkin. Bu hosildan 
qadimgi dehqonlar foydalanganlar.
Markaziy Osiyo, shujumladan, О ‘zbekistonda javdar qadimdan “qora 
bug‘doy” nomi bilan mashhur va keng ekilgan.
Jahon dehqonchiligida kuzgi javdar 7,4 mln. gektar maydonga ekiladi 
va yalpi hosili 10,5 mln. t, hosildorlik 14,6 s/ga ni tashkil qiladi.
Ilg‘or xo‘jaliklar sug‘oriladigan yerlarda javdaming gektaridan 60-70 
s don hosili olishmoqda. Yangi yaratilgan kalta poyali, intensiv tipdagi 
javdar serhosil, sug‘orishga, azotli o‘g‘itlarga ta ’sirchanligi bilan ajralib 
turadi. Yashil massa hosili erta bahorda (aprel) 250-300 s/ga yetadi.
Tarixi: 
javdaming tarixi eramizdan avvalgi I asrda Italiyada, so‘ngra 
eramizning III va IV asrlarida Kerch yarim orolida ko‘plab ekilganligi 
haqidagi m a’lumotlar adabiyotlarda uchraydi. Sibir hududida javdar XIII 
asrdan ekila boshlanganligi, bu yerga rus muhojirlari tom onidan olib 
kelinganligi m a’lum.
Javdaming asosan kuzda ekishga moslashgan navlari keng tarqalgan 
b o iib , bahorgi navlari kuzgisiga qaraganda kam hosil beradi.